Έθιμα του Πάσχα στη Μεσαρά

Πολλά από τα πατροπαράδοτα έθιμα στα χωριά της Κρήτης, δεν έχουν αλλάξει και πολύ ακόμα μέχρι και σήμερα

Γράφει ο Γεώργιος Χουστουλάκης

Μετά την Κυριακή των Βαΐων, μπαίνουμε επίσημα στην Μεγαλoβδομάδα.

Αρχίζουν τα Αυγικά τα βράδια στην εκκλησία, και στην Κρήτη λέγονται ”Aυγικά” από τη λέξη ”αυγή” επειδή η θεματολογία αφορά το πρωί της επομένης μέρας.

M. ΔΕΥΤΕΡΑ

Είναι η πρώτη μέρα της Νηστείας, και το βράδυ αρχίζει το πρώτο Αυγικό

Μ.ΤΡΙΤΗ

Απο τη Μ. Τρίτη, οι νοικοκυρές, ετοιμάζουν τις αυλές τους, ασπρίζουν με ασβέστη το σπίτι, τους μαντρότοιχους, και ότι άλλο νομίζουν αυτές, για να υποδεχτούν καθαροί την Ανάσταση.
Καθαρίζουν τις αυλές, τους δρόμους, τα στενά, έτσι όλα να είναι πεντακάθαρα!
Τη Μεγάλη Τρίτη στην εκκλησία διαβάζεται η Παραβολή των Δέκα Παρθένων, ενώ το βράδυ ψάλλεται το τροπάριο της Κασσιανής. (Εν πολλαίς αμαρτίες περιπεσολύσα γυνή…)

Μ. ΤΕΤΑΡΤΗ

Την Μ.Τετάρτη μονοπαντίζανε οι νοικοκυρές έφτιαχναν το προζύμι της χρονιάς.

Τη Μεγάλη Τετάρτη επίσης στην εκκλησία, διαβάζεται ο Μεγάλος Κανόνας μας, και τελείται το Μυστήριο του Μεγάλου Ευχελαίου

Μ. ΠΈΜΠΤΗ

Όσες νοικοκυρές έχουν φούρνους την Μ. Πέμπτη, φτιάχνουν εφτάζυμα ψωμιά, τσουρεκάκια πασχαλινά, και βάφουν και τα αυγά.

Όσες δεν έχουν δικό τους φούρνο, τα πηγαίνουν στο φούρνο της γειτόνισσας.

Άλλες νοικοκυρές βάφουν τα αυγά με βαφή αγοραστή, και άλλες βράζοντας τα υλικά, σε νερό ψιλοκομμένα παντζάρια, μαντιλίδες, βρούβες, ξερά φλούδια κρεμμυδιού, ξερά βελανίδια, μαύρο τσάι, βιολέτες, τσουκνίδες κτλ ανάλογα με το χρωμα που θέλουν να δώσουν.

Βρίσκουν απο την εξοχή κατάλληλα λουλουδάκια, μαργαρίτες κλπ, και τα εφαρμόζουν πάνω στα αυγά και με ένα λεπτο τούλι, τα συγκρατούν εφαρμοστά, και όταν τα εμβαπτίζουν στο χρώμα, εκείνα αφήνουν ένα λευκό ίχνος λουλουδιού.

Έτσι έχουμε πολύ όμορφα σχέδια απο διάφορα φυλλαράκια και λουλουδάκια πάνω στα αυγά.

Κατα μαρτυρία του εφημέριου Ν. Τζαγκαράκη, παλιά τη Μ. Πέμπτη έφτιαχναν τα καλλιτσούνια και επίσης έφτιαχναν και το ”δώρο του μουσαφίρη”.

Υπάρχει η παράδοση, να φτιάχνουν ένα χριστόψωμο το οποίο το κόβουν την Κυριακή που γυρίζει η δεύτερη Ανάσταση, ή το δίνουν σε κάποιον ξένο (υπονοώντας τον ίδιο τον Εσταυρωμένο).

Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης στην εκκλησία, έχουμε τα 12 Ευαγγέλια, και πολλοί πάνε κρατώντας ένα μαύρο σπάγκο, και σε κάθε Ευαγγέλειο δένουν και απο ένα κόμπο.

Το κομποσχοίνι αυτό με τους 12 κόμπους, θεωρείται μεγάλο φυλακτό για τους πιστούς.

Το κρέμαγαν στο λαιμό, η στο χέρι σαν βραχιόλι, και το φόραγαν όλο το χρόνο.

Mεταξύ πέμπτου και έκτου Ευαγγελίου, ψάλλονται κάποια τροπάρια, κλείνουν τα φώτα και λέγεται το ” Σήμερα κρεμάται επι ξύλου” κτλ…

Tότε ο παπάς φέρει απο το ιερό τον Σταυρό και τον τοποθετεί μπροστά, και ο κόσμος προσέρχεται για να τον ασπαστεί .

Στο ένατο Ευαγγέλιο της Μ. Πέμπτης που είναι του Ιωάννου ΙΘ “Μετά τούτο ειδώς ο Ιησούς ότι πάντα ήδη τετέλεσται,ινα τελειωθή η γραφή, λέγει: Διψώ. Σκεύος ουν εκίτο όξους μεστόν, οι δε πλησαντες σπόγγον όξους , και ύσσωπω περιθέντες προσήνεγκαν αυτού τω στόματι. ότε ουν έλαβε το όξος ο Ιησούς είπε. τετελεσται, και κλείνας την κεφαλη παρέδωκε το πνεύμα.

Τότε λοιπόν, οι πιστοί θα κόψουν στην εκκλησία τα κιτρολέμονα που κρατούν σε μικρά κομματάκια, και θα πάρει ένα κομμάτι ο καθείς για συμπαράσταση στον Κύριο.

M. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ

Τη Μεγάλη Παρασκευή, οι πιστοί πάνε στην εκκλησία και πίνουν Αγίασμα, γιατί είναι η μοναδική ημέρα του χρόνου που δεν τελείται θεία Λειτουργία.

Το Αγίασμα αυτό όμως, ποτέ δεν το πάνε στο σπίτι.

Στή συνέχεια, όλες οι νοικοκυρές και τα κορίτσια, περνούν την ημέρα τους στο στόλισμα του Επιταφίου.

Τα νεαρά κορίτσια του χωριού αναλαμβάνουν να βρούν απο τα σπίτια λουλούδια και λεμονανθούς.

Στολίζουν τον Επιτάφιο και ο παπάς λέει τις Μεγάλες Ώρες οπως ορίζει το τυπικό της εκκλησάς.

Κατα το μεσημερι, όταν έχει τελειώσει το στόλισμα του Επιταφίου, κάνουν ενα διάλειμμα για ξεκούραση και τρώνε και πάλι κιτρολέμονα εμποτισμένα σε ξύδι – πολύ ξύδι.

Αφού φάνε το κιτρολέμονο και ξεκουραστούν, ξανακτυπά η καμπάνα και γίνεται ο εσπερινός της αποκαθήλωσης.

Προς το τέλος του εσπερινού γίνεται η Αποκαθήλωση, ακολουθεί μικρή περιφορά στα στενά του χωριού, επιστρέφουν στο ναό, και γίνεται η αλλαγή των καλυμμάτων της Αγίας Τράπεζας απο πένθιμα σε μπορτοροδοκκόκινο.

Λειτουργικά ο χρόνος πάει παράξενα. Μετά την Αποκαθήλωση, εχουμε την είσοδο του Xριστού στον Αδη. Άρα την ”εις Αδου καθοδο” – κοινώς την πρώτη Ανάσταση, οπότε Χριστός είναι αναστημένος στον Άδη, και κυρύττει το λόγο του Θεού στουν νεκρούς.

Κανονικά η αλλαγή των καλυμμάτων γίνεται μετά το τέλος της Αποκαθήλωσης.

Άλλοι το κάνουν μετά που θα επιστρέψουν απο τον Επιτάφιο το βράδυ της Μ. Παρασκευής.

Εδώ υπάρχουν μικρές διαφορές απο τόπο σε τόπο.

Το βράδυ πάντως της Μ. Παρασκευής, κτυπά παλι η καμπάνα κατά τις 8 , και ξεκινούν να ψέλνουν κανόνες μέχρι την ώρα των εγκωμίων. Τα εγκώμια ψάλλονται απο δύο χορούς.

Ένας με κορίτσια μικρά και ένας με κυρίες.

Μπορεί κι οι δυό χοροί να είναι απο νεαρά μαυροφορεμένα κορίτσια.

Ψάλλεται και ο Επιτάφιος θρήνος, και αφού τελειώσουν, ακολουθεί περι τις 9 η έξοδος και περιφορά του Επιταφίου και κατα μαρτυρία του εφημέριου πατέρα Νικόλα η πομπή παλιά, πήγαινε πρώτα προς το κοιμητήριο της ενορίας , όπου εκεί γίνεται μια δέηση προς τους κεκοιμημένους.

Η περιποίηση των τάφων γίνεται την μεγάλη Παρασκευή το μεσημέρι. Το βράδυ που θα έρθει ο Επιτάφιος στο κοιμητήριο όλα τα κανδήλια των τάφων είναι αναμμένα.

Η μεταφρορά του Επιταφίου, γίνεται με συνοδεία εξαπτερίγων.

Πάντα κάθε χρόνο είναι έθιμο, να σηκώνουν τον Επιτάφιο, οι νέοι φαντάροι του χωριού.

Σε άλλα χωριά, τον Επιτάφιο σηκώνουν αγόρια και κορίτσια που πρόκειται να πάνε φαντάροι ή να δώσουν πανελλήνιες εξετάσεις.

Εδώ τιμούν τα νιάτα, και δίνεται ιδιαίτερη τιμή στη νεολαία, που πρόκειται να στηριχθεί η πατρίδα.

Κατά την περιφορά του Επιταφίου στο χωριό, ακολουθούν εκατοντάδες πιστοί, κρατώντας κεριά η λαμπάδες, παρευρίσκεται σχεδόν όλο το χωριό.

Μπορεί να γίνουν αρκετές στάσεις στα σταυροδρόμια και τις πλατείες του χωριού, ενώ η καμπάνα χτυπά πένθιμα.

Παλιά, την ώρα που περνούν απο τα σπίτια μπορούσε ο παπάς να μνημονεύει τους κεκοιμημένους της γειτονιάς.

Επιστρέφουν στο ναό, ο Επιτάφιος σταματά μπροστά στην Κύρια Πύλη, τον ανασηκώνουν οι φαντάροι ψηλά, κι ο κόσμος περνα απο κάτω.

Ολοι δε φροντίζουν να ασπαστούν την εικόνα του Ιησού που κείται στον Επιτάφιο.

Τα καλορίζικα θα δοθούν στην αυριανή λειτουργία του Μ. Σαββάτου το πρωί ως δώρο και ” καλό τυχερό” του σπιτιού.

Μ. ΣΑΒΒΑΤΟ

Το μέγα Σάββατο μετά την λειτουργία το πρωί ακολουθεί το έθιμο του σφαγείου των αρνιών.

Όσοι έχουν αρνιά για το γιορτινό τραπέζι, τα σφάζουν και με τα εντόσθια φτιάχνονται γαρδούμια αυγολέμονο για μαγειρίτσα. ή ότι άλλο επιθυμεί ο κάθε νοικοκύρης.

Παλαιότερα , κατα μαρτυρία του π. Νικόλα, ο επίτροπος κράταγε το σύμαντρο ( μιά μεταλική λάμα που βγάζει δυνατό κρότο) περνά απ όλα τα στενά του χωριού. παλιά το κτυπούσαν που σήμαινε ότι ήρθε το Αγιο Φως και να ετοιμαστούν, να έρθουν όλοι στο ναό να ξεκινήσει η ακολουθία της Ανάστασης και η αναστάσιμη Θ. Λειτουργία.

Επίσης το βράδυ του Σαββάτου, η νοικοκυρά του σπιτιού, θα ανάψει μερικά θυμάρια, η ασκινοπόδια , στην αυλή του σπιτιού της, για να κάψει τον Ιούδα.

Το κάψιμο του Ιούδα θα γίνει πάλι, και με όλους μαζί τους πιστούς στην αυλή της εκκλησίας, αμέσως μετά το Χριστός Ανέστη.

Οι νεαροί και τα παιδιά του χωριού, θα εχουν φροντίσει πιο μπροστα να έχουν μαζέψει ξύλα απο τα σπίτια, συνήθως δεμαθιές, κλαριά δένδρων και να κάνουν ένα τεράστιο σωρό έξω από την εκκλησία.

Καμιά φορά, φτιάχνουν και ομοίωμα του Ιούδα, με ρούχα γεμισμένα με άχυρα και τον στήνουν πάνω στο σωρό .

Τα μεσάνυχτα του Μ. Σαββάτου περιμένουν οι πιστοί να παραλάβουν με το ”Δεύτε λάβετε φώς” απο τον παπά το Άγιο Φως , για να το μεταφέρουν στο σπίτι τους.

Το μέγα Σάββατο, οι νεαροι απο νωρίς έχουν ετοιμάσει τις τρακατρουκες, η σκλαπατζίκια.

Αυτά είναι αυτοσχέδια βεγγαλικά κρότου τα οποία έφτιαχναν με χαρτοσακούλες και πυρίτιδα . Έφτιαχναν πυρίτιδα με απλά υλικά κάρβουνου και θειάφι..

Εκοβαν τη χαρτοσακούλα στενόμακρες λουρίδες, έριχναν στην άκρη λίγη πυρίτιδα, το τύλλισαν τριγωνικά πολλές φορές να γίνει χονδρό.

Στο τέλος, με μια πρόκα έκαναν μια τρύπα και με τα σπίρτα έδιναν φωτιά και ταυτόχρονα το πέταγαν πέρα, για να σκάσει με δυνατό κρότο!

Ενίοτε έφτιαχναν δύο με τρεις μεγάλες τρακατρούκες, για να τις ανάψουν όταν ο παπάς θα πει το” Χριστός Ανέστη”.

Σε πολλά χωριά της Κρήτης, όπως στους Βόρους, έφτιαχναν δύο ομάδες, κάθε μιά με τα δικά της αυτοσχέδια βαρελότα, η μπάλες συρμαλίδικες, και γινόταν ένα είδος ”μάχης” με αντίπαλες ομάδες!

Σαν ο παπάς αναφωνώντας δυνατά το ”Χριστός Ανέστη”, οι καμπάνες χτυπούν χαρμόσυνα, και οι πιστοί αγκαλιάζονται και δίνουν τα αναστάσιμα φιλιά.

Το μέγα Σάββατο, μετά το Χριστός Ανέστη είναι αφιερωμένο στο γιορτινό τραπέζι

Πολλοί κατευθύνονται στο σπίτι, να γιορτάσουν με φαγοπότι δίπλα στις οικογένειές τους.

Όταν πάει το Αγιο Φώς στο σπίτι, θα φτιάξουν με τον καπνό το σχήμα του Σταυρού, στο ανωφλιο της πόρτας.

Με αυτό το φώς, θα ανάψουν τα καντήλια, και την επ΄αυριο με το ίδιο Άγιο φώς θα ανάψουν και τα καντήλια στου τάφους των αγαπημένων προσώπων.

Το φως αυτό θα πρεπει να παραμείνει αναμμένο για 40 μερες χωρίς να σβήσει.

Στό σπίτι τους περιμένουν τα γαρδουμπάκια αυγολαίμονο με ποδαράκια, αγαπημένο φαί των Κρητικών.

Θα τσουγκρίσουν το κόκκινο αυγό, και θα φάνε με όρεξη, μιά και νήστευαν 40 μέρες!

Άλλοι, οι πιό πιστοί, μετά το Χριστός Ανέστη, μπαίνουν μέσα στην εκκλησία, γίνεται η Θεία Λειτουργία, κοινωνούν όσοι είναι έτοιμοι, και στη συνέχεια αφού τελειώσει όλοι παρευρισκόμενοι έχουν φέρει απο κάτι και ” πίνουν ένα κρασί” έξω απο το ναό !

Κάποιοι φέρουν και κρέας. Αφού κάνουν το παρεάκι όσο βαστάξει, καμιά φορά μπορεί να τους βρει ο ήλιος εκεί.

ΗΜΕΡΑ ΠΑΣΧΑ

Την ημέρα της Κυριακής του Πάσχα, κτυπά ο παπας τη καμπανα, έρχονται οι πιστοί και γυρίζουν την “Νεκρανάσταση” η ”Κρανάσταση”.΄

Φυσικό είναι, πολλοί να γυρίζουν τον οβελία εκείνη την ώρα. Σταματά η πομπή και τους κερνούν όλους!

Επιστρέφουν στο ναό, και ο παπάς ευλογά τα αυγά και το κρέας, τα μοιράζονται ολοι οι ακολουθούντες στην πομπή, και φεύγουν για τα σπίτια τους.

Τα παιδιά, κυρίως τα πιό φτωχά πουλούν λουκούμια, σε ένα αυτοσχέδιο καρτελάκι που κρεμούν στο λαιμό, για να μπορέσουν να εξοικονομήσουν ένα δεκάρικο, για να ενισχύσουν τα οικονομικά του σπιτιού.

Κάποια άλλα έχουν πιό ”πλούσιο” εμπόριο με μαντολάτα τσίχλες, καραμέλες, παστέλια κλπ. Ενίωτε βγάζουν κάποια πράγματα και στκ λοταρία!

Όλη μέρα η καμπάνες χτυπούν χαρμόσυνα, και ακούγονται και τα βαρελότα, ενω ο κόσμος είναι σε παρέες που επιδίδονται σε φαγοπότι με ψητά αρνιά στο φούρνο, η σουβλιστά, μενούζες (κοκορέτσια)κλπ.

Συγχρόνως δε, πίνουν το κρασάκι τους και ανταλλάσσουν ευχές!

(Ευχαριστούμε τον πατέρα Νικόλαο Τzαγκαράκη για τις πολύτιμες πληροφορίες)

φωτογραφίες: Γεώργιος Χουστουλάκης