Προλήψεις και δεισιδαιμονίες στο πέρασμα του χρόνου στην Κρήτη

Από τα αρχαία ακόμα χρόνια, αλλά και τα νεότερα, οι Κρητικοί έδιναν και δίνουν μεγάλη σημασία, στις προλήψεις και στις δεισιδαιμονίες

Άλλοι δίνουν περισσότερο και άλλοι λιγότερο.
Οι προλήψεις και δεισιδαιμονίες ήταν δημιουργήματα, του φόβου και της ανασφάλειας, αφού συνοδευόταν, από την αμάθεια και την άγνοια.

Προσωπικά έχω καταγράψει, ένα μέρος από αυτές και είναι αυτές, που ακολουθούν στη συνέχεια.

Αποφράδες ημέρες.
Πίστευαν και πιστεύουν πολύ, στις αποφράδες ημέρες του έτους.
Ποτέ δεν ξεκίναγαν, καινούρια δουλειά, σε αυτές τις ημέρες. Σύμφωνα με το τετράδιο του Κωσταντίνου Ζωγραφάκη, που τις είχε γράψει το έτος 1904, στις φυλακές του Ιντζεδίν της Κρήτης, όπου είχε βρεθεί ”φιλοξενούμενος” για να εκτίσει ”πενταετήν φυλάκισην”, είναι:

Γεναρίου:1, 4, 8, 9, 23.
Φεβρουαρίου: 3, 6, 11, 21, 25.
Μαρτίου: 1, 6, 14, 23.
Απριλίου: 1, 3, 6, 14, 24, 27.
Μαϊου: 2, 4, 6, 14, 23.
Ιούνιος: 6, 11, 14, 16, 27.
Ιούλιος: 4, 10, 22.
Αύγουστος: 6, 8, 14, 25, 30.
Σεπτέμβριος: 1, 6, 7, 8, 19, 25.
Οκτώβριος: 3, 6, 9, 12, 18, 25.
Νοέμβριος: 3, 6, 8, 16, 20, 22.

Δεκέμβριος:2, 4, 10, 15, 19, 22.

Μαυρομάνικο μαχαίρι
Ο Κρητικός πάντα βάζει, κάτω από το προσκέφαλο του νεογέννητου, ένα μαυρομάνικο μαχαίρι.

Λένε ότι διώχνει, τα κακά πνεύματα !

Αστέρια.
Δεν μετρούν ποτέ τα αστέρια, γιατί θα βγάλουν μυρμηγκιές.

Όταν πέφτει ένα αστέρι, κάνουν μια ευχή.

Η καρέκλα στο τραπέζι της κουζίνας.
Δεν αφήνουν ποτέ, μετά το φαγητό, τη καρέκλα κοντά στο τραπέζι.

Την μετακινούν, για να δείξουν, ότι χόρτασαν.

Εν ώρα φαγητού

Ποτέ δεν συζητούν, εν ώρα φαγητού, τι θα φάνε αύριο, γιατί θα έχουν αμαρτία.

Το Μάη.
Όλο το Μάη, δεν φυτεύουν λουλούδια.
Όλο το Μάη, δεν παντρεύονται οι άνθρωποι, γιατί ζευγαρώνουν οι γαϊδάροι.
Τη πρωτομαγιά οι άνθρωποι, πίνουν πάντα νηστικοί, άβραστο γάλα, για να μη τους πιάνουν τα μάγια.
Το Μάη, αν βρουν στην εξοχή, το ”πουκάμισο του όφη”, το παίρνουν.

Λένε πως έχει μαγικές ικανότητες.

Δίσεκτο έτος.

Ποτέ δεν παντρεύονται το δίσεκτο έτος.

Τετάρτη και Παρασκευή.
Τετάρτη και Παρασκευή, τα νύχια να μη κόψεις

και Κυριακή να μη λουστείς, αν θέλεις να προκόψεις.

Χάλιο στο μάτι.
Αν μπει κάποιου, κάτι στο μάτι και τον κόβει, χωρίς να βγαίνει, πιάνει το βλέφαρο και το ανεβοκατεβάζει, λέγοντας:

”Αν είσαι χάλιο πέταξε, αν είσαι χώμα λιώσε, αν είσαι χοχλαδάκι, πέσε στο πηγαϊδάκι,…..μπούμ!!

Σαπούνι.

Δεν δίνουν ποτέ, το χρησιμοποιημένο σαπούνι, χέρι-χέρι, γιατί θα μαλώσουν.

Βοσκός.
Ποτέ δε ρωτάνε το βοσκό, πόσα πρόβατα έχει.
Όταν δύο βοσκοί, βόσκουνε τα πρόβατα συνεταιρικά και ρωτήσει ο ένας τον άλλο, μετά το μέτρημα των οζώ, πόσα είναι, η απάντηση είναι η εξής:
Ο άλλος βοσκός, πάντα λέει, το τελευταίο ψηφίο του αριθμού των προβάτων και ποτέ ολόκληρο τον αριθμό.

Όλα αυτά, για να μη πιάσει τα πρόβατα, γλωσσοφαγιά.

Μούζωμα των προβάτων.

Οι βοσκοί μουζώνουν τα καπούλια των προβάτων, για να μην τα πιάνει φταρμός.

Αυγά.

Ποτέ δεν δίνει ο ένας στον άλλο, χέρι-χέρι, αυγά, γιατί θα μαλώσουν.

Παπούτσια.
Ποτέ δεν πρέπει να είναι τα παπούτσια αναποδογυρισμένα, γιατί φέρνουν γρουσουζιά.
Την ώρα που περνούν οι γερανοί και έχουν σχηματίσει το σχοινί, ενώ πετάνε, εάν αναποδογυρίσουμε τα παπούτσια, αμέσως χαλάει το σχοινί.

Το ίδιο συμβαίνει, αν καρφώσουμε και ένα μαχαίρι κάτω στη γη. (Ανεξήγητες και μυστήριες δυνάμεις!!)

Σφύριγμα τη νύχτα.

Δεν σφυρίζουν ποτέ τη νύχτα, γιατί μαζεύονται οι διαόλοι.

Μετά τη κηδεία.

Μετά τη κηδεία, γυρνώντας στο σπίτι οι άνθρωποι, πάντα πλένουν σε μια εξωτερική βρύση τα χέρια των και μετά τα τινάζουν βρεγμένα, όπως είναι προς τα πίσω, για να επιστρέψουν οι ψυχές.

Μέλισσα.
Όταν πλησιάσει κάποιον, έτσι απρόοπτα, κάποια μέλισσα και καθίσει δίπλα του, τότε αυτός λέει:

”Ως είναι γλυκό το μέλι σου, νά ‘ναι και το χαμπέρι σου”.

Το δόντι του παιδιού.
Το μικρό παιδί, όταν αλλάζει το δόντι του, το βάζει σε μια τρύπα ενός πετρόκτιστου και στη συνέχεια λέει:

”Να ποντικέ τ’ αντότι μου και δός μου σιδερένιο, να κοκαλίζω το ψωμί και το παξιμαδένιο.

Το αρσενικό κοπέλι.
Το αρσενικό κοπέλι, δεν πρέπει ποτέ να τη τσιρά και να βλέπουν οι άλλοι τη κοκόνα του.
Υπάρχει φόβος να το ματιάσουν.
Το προσέχουν επίσης να μη το δρασκελίσει άλλο κοπέλι.

Όταν τρώει κάποιος και είναι μπροστά του αρσενικό κοπέλι, πρέπει να του δώσει και αυτηνού. Μη πέσει λέει το κουκί του!

Όταν χάσουν κάτι.
Όταν χάσουν κάτι, στήνουν το λύκο, χρησιμοποιώντας τρία πετραδάκια, που τα βάζουν το ένα πάνω στο άλλο και λένε:

”Λύκε λύκε βρε μου το, να σε ξεπετρώσω.

Το κόλπο τση κουβέρτας
Παλαιότερα οι αρκουδιάριδες, γύριζαν με την αρκούδα στα χωριά, παίζοντας το ντέφι, ενώ η αρκούδα χόρευε.
Έστρωναν όμως και μια κουβέρτα χάμω, που πάνω σε αυτή ξάπλωνε ο ασθενής.

Στη συνέχεια η αρκούδα, έπαιζε ένα καμπανό-πήδημα, πάνω από τον ασθενή και αυτός λέει ”θα γινότανε σίγουρα καλά”.

Προξενητής.

Ο προξενητής έπρεπε να φορά, ένα ρούχο ανάποδα και να φύγει από την ίδια πόρτα που μπήκε, αν ήθελε να πετύχει το προξενιό.

Φόβος.
Να φοβάσαι το σπανό άνδρα και τη δασύτριχη γυναίκα και ιδικά αυτή που ενώνονται τα φρύδια της.

Λένε πως αυτή, φταρμίζει.

Νύχια.

Δεν κόβουν ποτέ τα νύχια σε ξένο σπίτι, ούτε τα πετάνε ποτέ στη φωτιά.

Τρίχες.

Δεν πετάνε ποτέ τις τρίχες μετά το κτένισμα, διότι αν τις βρει η ”κακιά η μάγισσα”, ίσως κάνει κάτι κακό.

Τη νύχτα.
Δεν ανοίγουν ποτέ τη κασέλα, τη νύχτα, γιατί είναι, σαν να ανοίγουν τάφο.

Δεν κοιτάζουν ποτέ το καθρέπτη, τη νύχτα και ιδικά τα μεσάνυχτα.

Σταυροδρόμι.

Όταν περνούν από σταυροδρόμι και ιδιαίτερα νυχτερινή ώρα, κάνουν το σταυρό τους.

Φεύγοντας από το σπίτι.
Φεύγοντας από το σπίτι, κοιτάζουν να μη τους δει, η ”κακιά η μάγισσα”, κάποια ”κακιά” γειτόνισσα, που υπάρχει υπόνοια, ότι ματιάζει.
Αν τους δει την πουλιάζουν κρυφά.
Ενώ φεύγοντας από το σπίτι, θεωρούν κακό παρατήρημα, να τους κάνουν την ερώτηση:
-Που πας;;
Σίγουρα έχουν το λόγο τους, γιατί τις περισσότερες φορές, ο προορισμός τους είναι κρυφός.
Γι’ αυτό απαντούν:

– Στο καλό σου το ρώτημα.

Ποταμός.

Όταν περνούν νύχτα ποταμό, σταυροκοπιούνται.

Ζάρα.

Όταν τη νύχτα κάπου φωνάξει η ζάρα, κάποιος θα πεθάνει.

Το μικρό κοπέλι.
Το μικρό κοπέλι, δεν πρέπει να κρατά το κεφάλι του, με τα δυο του χέρια, ακουμπισμένα στους αγκώνες, γιατί θα πεθάνει η μάνα του.
Το μικρό κοπέλι, δεν πρέπει να βαδίζει με δύο κατσούνες, ακουμπώντας τις κάτω, γιατί θα πεθάνει ο πατέρας του.
Αν κάποιος κατά λάθος, δρασκελίσει ένα μικρό κοπέλι, θα πρέπει να στραφεί και να το ξεδρασκελίσει, διαφορετικά θα μείνει κοντό.
——————————————-`

Μεταλάβωση.

Μετά τη μεταλάβωση, δεν φτύνουν όλη την ημέρα, εκτός αν κοιμηθούν το μεσημέρι.

Φτύσιμο.

Πάντα φτύνουν προς τα αριστερά και όχι προς τα δεξιά, τη μεριά του Χριστού.

Το πρωί.

Το πρωί σηκώνονται οι άνθρωποι, με τη δεξιά μεριά, για να πάει σ’ ορδινιά η μέρα.

Οικοδομή.
Σφάζουν στα θεμέλια της οικοδομής, ένα πετεινό.
Παλαιότερα υπήρχε και θυσία ανθρώπινη.

Το μαρτυρεί το τραγούδι, ”της Άρτας το γεφύρι”.

Αρχιμηνιά

Άγρια αρχιμηνιά, ήμερος μήνας.

Το μάτι του οζού.

Δεν τρώνε ποτέ το μάτι του οζού, για να μη πεθάνει, ο αδερφός τους.

Μαντεία από τη κουτάλα του οζού.
Οι περισσότεροι βοσκοί, από τα παλιά τα χρόνια, μέχρι και σήμερα, ξέρουν να διαβάζουν, τη κουτάλα του οζού.
Από αυτή μαντεύουν, τα πάντα.

Μαντεύουν τα καλά και τα κακά, όσον αφορά, τον ιδιοκτήτη του οζού.

Γρουσουζιά.
Γρουσούζικη μέρα, πάντα θεωρούν, την Τρίτη και 13 ή Παρασκευή και 13.
Ποτέ δεν ξεκινούν δουλειά, την ημέρα Τρίτη.
Γρουσουζιά είναι, αν συναντήσεις, μαύρη γάτα.
Γρουσουζιά είναι, αν συναντήσεις, πρωί πρωί Παπά.
Γρουσουζιά θεωρείτε, να μπει κάποιος, πρωί πρωί, με το αριστερό, στο μαγαζί του.
Γρουσουζιά φέρει και αν σπάσει ο καθρέπτης.
Γρουσουζιά έρχεται, σε όποιο σπίτι σκοτώσουν σκύλο ή γάτο.

Σε αυτή τη περίπτωση λένε, ότι το σπίτι αστοχεί επτά χρόνια.

Φέρνει τύχη.
Φέρνει τύχη το κοκκαλάκι της νυχτερίδας.

Φέρνει γούρι το ρόδι, σπάζοντας το τη πρωτοχρονιά, στο κατώφλι του σπιτιού ή και σπάζοντας το, η νύφη, όταν πρωτομπαίνει στο σπιτικό της.

Διώχνει.
Διώχνει μακριά, τα κακά πνεύματα, το πρωτομαγιάτικο στεφάνι, που κρεμούν στις πόρτες.

Επίσης διώχνει μακριά, τη γλωσσοφαγιά, ο απήγανος.

Το σκόρδο.

Το σκόρδο προφυλάσσει, από το κακό μάτι.

Η σκούπα.
Ποτέ με τη σκούπα, δεν σκουπίζουν, τα παπούτσια κάποιου, γιατί δεν θα παντρευτεί.

Ποτέ δεν βάζουν τη σκούπα ανάποδα, γιατί φέρει γρουσουζιά.

Αλάτι.

Αν θέλεις να απαλλαγείς από ανεπιθύμητο επισκέπτη, του ρίχνεις κρυφά πίσω του, λίγο αλάτι.

Γαμπρός και νύφη.

Γαμπρός και νύφη, δεν βλέπονται τη τελευταία βδομάδα, πριν το γάμο, για να ιδωθούν, σαν πρώτη, τάχατες φορά, την ώρα του μυστηρίου.

Χέρι.
Αν σε τρώει, το δεξί σου χέρι, θα δώσεις λεφτά.

Αν σε τρώει, το αριστερό σου χέρι, θα πάρεις λεφτά.

Αυτί.

Αν σε τρώει, το αυτί σου, μουσαφίρη, θα έχεις.

Ξύλο.

Χτυπούνε ξύλο….για καλό και για κακό.

Όταν βυζαίνει η μάνα.

Όταν βυζαίνει η μάνα το μικρό της , ποτέ δεν πρέπει να φαίνεται το βυζί της, για να μη τη φταρμίσουνε και κοπεί το γάλα.

Θαυμασμός βρέφους.

Ποτέ δεν εκφράζουν το θαυμασμό σε κάποιο βρέφος, γιατί θεωρείται μεγάλη γρουσουζιά. Απλώς κάνουν: Φτου, φτου, φτου.

Ψωμί.

Όταν βλέπουμε χάμω ψωμί, το βάζουμε στην άκρη, να μη το δρασκελίσουμε.

Φτάζυμο ψωμι
α) Για να νεβεί ο κουνενός του φτάζυμου, δεν πρέπει να τονέ ιδεί, αμάτι απού φταρμίζει.
β) Όποιος ζυμώνει το φτάζυμο, πρέπει να είναι καθαρός, απ’ ούλες τσ’ απόψεις.
γ) Ανέ σάχνουνε δυο νομάτοι μαζί το φτάζυμο, πρέπει να το σάχνουνε αμίλητο, χωρίς δηλαδή να το συζητούνε.

δ)Δεν αφήνουνε άλλα άτομα, να μπαίνουνε να θορούνε το ζυμωταργιό, όση ώρα ζυμώνουνε.

Ψωμόνερο

Ποτέ δεν πλένουν τα χέρια τους με ψωμόνερο, γιατί θα βγάλουν, μυρμηγκιές.

Το φυτό, πόθος

Ποτέ δεν έχουνε, στον εσωτερικό χώρο, του σπιτιού, το φυτό, ”πόθο” , αν μέσα στο σπίτι, ζει, Μανώλης ή Μαρία.

Καφές.

Αν χυθεί καφές, έρχονται λεφτά.

Το πέταλο.

Το πέταλο φέρει γούρι.

Η τρίχα του Παπά.

Αν μαλώσει κάποιος με κάποιο Παπά και του πάρει τούφα από τα μαλλιά και τα κρατά, δεν το πιάνουνε τα διαβαστικά που πιθανών να του κάμει.

Παπάς

Όταν δουν Παπά, ξαφνικά στο δρόμο, πιάνουν, τους όρχεις τους.

Πλάτη.

Αν σε τρώει η πλάτη σου, κάποιος θα σε δείρει.

Μάτι.

Αν το μάτι σου πεταρίζει, κάποιο θα δεις.

Φτάρνισμα.

Αν φταρνίζεσαι, κάποιοι μιλούν για εσένα.

Γλώσσα

Αν δαγκώσεις την γλώσσα σου, έτσι ξαφνικά, κάποιος σε βλαστημά.

Σκύλος.

Όταν ο σκύλος κλαίει, κάποιο άτομο της οικογένειας, θα πεθάνει.

Εξομολόγηση.
Κάποιοι κάνουν εσκεμμένα αμαρτίες, κλέπτουν και αδικούν άλλους, έχοντας πάντα στο πίσω μέρος του μυαλού της κεφαλής, τη σκέψη, ότι θα εξομολογηθούν και θα τους συγχωρεθεί σίγουρα η αμαρτία.
Εγώ τουλάχιστον θα έλεγα ότι, με αυτό το κεφάλι να κοιμούνται!!

Δεν ξέρουν φαίνεται ότι, ”τα καλοδουλεμένα είναι τα μισά του διαβόλου, πόσο μάλλον, τα κακοδούλευτα!!

Πρωτοφανήστικο

Το πρώτο καρπό, ενός δένδρου, ή φυτού, πρέπει να τον φάει, καλόγεννη γυναίκα.

Ανεμοστρόβιλος

Για να μην σιμώσει, ανεμοστρόβιλος, στο θερμοκήπιο, φτιάχνουνε με πήχες, ξύλινους σταυρούς και τους τοποθετούν, πάνω από το θερμοκήπιο.

Για να κάνεις αρσενικό κοπέλι
”Όσο μπορείς βαθιά βαθιά, το σπέρνε το κοπέλι

κι’ αυτό θα βγει αρσενικό, αν θέλει κι’ αν δε θέλει”!!

Κωρονοϊός

Για να μην σε πιάσει… κορωνοϊός, πίνε, πρωϊ – βράδι, από μια ρακή!!

Σύνταξη κειμένου: Φανούριος Εμμ. Ζαχαριουδάκης.