Τι σήμαινε η Κρητική λέξη «φιού» σου;

Για τη λέξη αυτή δεν έχω ασχοληθεί για πρώτη φορά, ούτε πήρα κάποιες ιδέες άλλων, αφού ήδη από το 2015 είχα αναφερθεί στην ύπαρξη της λέξεις στο λεξικό που έγραψα στο cretanlexico.gr

Εκεί συνοπτικά εξηγώ πως πρόκειται για σχελτιαστική λέξη – φράση, που εκφράζεται περιπαιχτικά, δηλαδή σαν πείραγμα ή αστείο, όταν ήθελαν να ξεγελάσουν κάποιον και να τον κάνουν να ακουμπήσει τη μύτη του, για να του πουν μετά «φιού σου»! Σαν λέξη εκφράζει επίσης παράπονο αγανάχτηση, και τέτοια επιφωνήματα υπήρχαν και από την αρχαιότητα, ουαί, οιμοί, φεύ κλπ.

Έκτοτε πολλοί άλλοι έχουν κάνει αναφορές για τη λέξη «φιού σου», ανάλογα με τα βιώματα του κάθε ενός. Όμως όσο πηγαίνουμε προς την Ανατολική Κρήτη,η λέξη γίνεται καθαρά απαράδεχτη υβριστική.
Δεν θα λέγαμε όμως τα ίδια και για την κεντρική Κρήτη και ειδικά στη Μεσαρά, που η λέξη όπως θα εξηγήσουμε παρακάτω, κρύβει πολλές πτυχές και έννοιες ανάλογα την περίσταση και περίπτωση.

Το «φιού» στα παιδιά

Ας το πάρουμε λοιπόν το θέμα μας από την αρχή. Γεννιέται ένα βρέφος που δεν έχει ακόμα σχεδόν χρονίσει, και η μάνα του το βαστά στην αγκαλιά της. Τα δυο δάχτυλα του χεριού της τα περπατάει σαν πόδια προς την κοιλιά του, με το γνωστό μας «ανεβαίνει το μαμουνάκι…» όπου εκεί τα κουνάει γρήγορα σαν να το γαργαλάει, λέγοντας το γνωστό «κοίλι κοίλι»! Το μωρό ξεκαρδίζεται στα γέλια, αλλά μετά πάλι περπατά τα δάχτυλα της το ίδιο μέχρι το λαιμό του, όπου κάνει το γνωστό «γούκιου – γούκιου». Γελάει πάλι το παιδί, όμως μετά η μάνα του πιέζει ελαφρά τη μυτούλα του λέγοντας: «Φχιού τη μυτίτσα στο κουτσουνάκι μου»! Κουτσουνάκι εδώ στη Κρήτη είναι το κουκλάκι. Γελά το μωρό που δεν καταλαβαίνει πολλά αλλά νοιώθει όμως περισσότερα! Εδώ πιο πολύ του «φιού» έχει την έννοια του «φτού σου να μη σε ματιάσω»!

Έκτοτε περνώντας μερικά χρόνια, θα ξανακούσει το ίδιο παιδί τη λέξη, ίσως από ένα θείο του όπου φάνηκε στο σπίτι.Κάποια στιγμή ο θείος θα του κάνει πλακίτσα, ακουμπώντας το δάχτυλό του στη μύτη του παιδιού, γα να του πει αστειευόμενος: «Φχιού σου»! Ίσως με την ίδια έννοια πάλι του «φτού σου να μη σε ματιάσω»! Άλλος θείος μπορεί να πει στο ανίψι του: «Ήντα μουζουδιά είναι απού ‘χεις στη μύτη σου»; Εκείνο πάει να την ακουμπήσει για να ελέγξει, και τότε ο θείος θα του πει: «φχιού σου»! Σημαίνει πως το παιδί έκτοτε θα πρέπει να έχει το νου του, όπως και στο «γιάντες» να μην την ξαναπατήσει!

Τα δεκάχρονα όμως παιδιά στα έχνη ή όπου αλλού βρίσκονται παρέα, σχεδόν τη λέξη την έχουν ψωμοτύρι! Είσαι εσύ στη παρέα και σου λέει το άλλο παιδί, το Χρηστάκι: « Μα μύξα έχεις στη μύτη σου»; Πας εσύ να την σκουπίσεις, και εκείνο μόλις την ακουμπήσεις, σου λέει αμέσως «φιού εκιαέ»! Φυσικά με το έψιλον βαρύ – βαρύ ουρανικόφωνο, έχοντας μέσα και λίγο από το γράμμα κάπα. Σε βάζει έτσι και σένα σε ετοιμότητα γα να του το κάνεις και συ μια μέρα το ίδιο. Και η ίδια όμως η λέξη «φιού» ακούγεται τόσο βαρύ το γιώτα, που ακούγεται σαν καθαρό χι «φχιού»δηλαδή!
-«Χρήστο, στη μύτη σου κάθεται ένα μυγιαλούδι, σκότωσε το»! Θα πεις εσύ μια άλλη μέρα στο ίδιο παιδί που είχε κάνει και σε σένα τη πλάκα. Έλα όμως που το άλλο ξέρει τη περίπτωση, και θα σου απαντήσει:

«Πρίτς που θα ακουμπίσω τη μύτη μου, για να μου πεις «φιού σου»;

Άλλη φορά η παρέα αν τύχει για παράδειγμα να πάει σε τυχόν κλεψιά στα πορτοκάλια, ο αρχηγός της παρέας θα πει στα παιδιά:

-«Εγώ κοπέλια θα κόψω μερικά πορτακάλια να φάτε, αλλά φιού του που πάει μετά να με μαρτυρήσει στη δασκάλα»! Και εδώ όπως και στις περισσότερες φορές, έχει την έννοια του «φτού του».

Άλλη στιγμή θα τρέξουν παιδιά ως συνήθως, αλλά ο αρχηγός πάλι της παρέας θα πει:
-«Κοπέλια αγλακούμε να ιδούμε ποιος θα φτάξει πρώτος στη βρύση; Φχιού του απου θα φτάξει τελευταίος»! Εδώ έχει την έννοια είσπραξης της ήττας. Το φιού για τους μεγάλους
Οι γυναίκες μεταξύ τους δεν πολυέκαναν χρήση της λέξης, πέρα από εκείνη με τα μωρά τους. Οι μεγάλοι άνδρες όμως κι αυτοί αναγκαστικά θα κάνουν χρήση της λέξης, αφού οι ίδιοι τη χρησιμοποιούσαν σαν παιδιά, οπότε φυσικά δεν την ξέχασαν.

Η ίδια όμως λέξη «φιού σου», έχει συνδεθεί στενά και με την ψευτιά! Η ψευτιά όπως ξέρουμε και από το γνωστό μας παραμύθι με τον Πινόκιο, σχετίζεται με τη (μακριά) μύτη. Το ίδιο όμως σχετίζεται και η ίδια η λέξη, αφού λέμε «φιού» στο παιδί, και ακουμπάμε ταυτόχρονα και τη μύτη του, ή το ξεγελούμε να ακουμπήσει το ίδιο τη μύτη του! Έτσι αν ακουμπήσει κάποιος τη μύτη κάποιου, και του πει «φιού σου μωρέ», είναι σαν να τον αποκαλεί ευθέως ψεύτη! Το ίδιο συμβαίνει και μόνο με το να του πει απλά τη φράση «φιού σου», για παράδειγμα: «Φιού σου, κι όποιος σου ξαναδώσει ένα ποτήρι νερό είναι βλάκας», θα πει κάποιος σε κάποιον που δεν τήρησε τα συμφωνηθέντα, σαν να τον λέει ψεύτη που δεν έκανε ότι είπε.

Πέρα όμως από τα πειράγματα των μεγάλων σε μικρά παιδιά, οι ίδιοι θα κάνουν χρήση της λέξεις ακόμα και σαν παράπονο ή ένα καυγά, γιατί και πάλι δεν επήλθε η αναμενόμενη ικανοποίηση:

-«Φιού σου αμπατάριστε μα έτονα μόνο αξίζεις»!Ή: «Φιού σου, κι ανε ξαναπεράσω ‘ γω το κατώφλι του σπιθιού σου ατσίγγανε να μου φτίξεις»! Οπότε και εδώ θα μπορούσε να αποδώσει κάποιος στο «φιού σου» έννοια λέξης απαράδεχτης υβριστικής, εννοώντας τον συγχρόνως ασυνεπή και άρα ψεύτη,ακόμαίσως και κλέφτη ή άτιμο.

Δεν συμβαίνει όμως αυτό πάντα. Μπορεί να δοθεί και η έννοια απλά του «να του, απου δεν το κάνει». Στο καφενείο για παράδειγμα θα θυμηθούμε τη λέξη στα κεράσματα: «Φιού του απού δεν πίνει κι απού δε κερνά»! Ή: «Φιού του απού ΄χει τα λεφτά και δε πίνει να γλεντά»! Θα τα ερμηνεύαμε σήμερα σαν «να του», εννοώντας όμως πως αυτός που δεν τα κάνει τα παραπάνω είναι αντικοινωνικός, και ότι αυτός χάνει!
Πολλοί ωστόσο θεωρούσαν αποκρουστική ηχητικά τη λέξη, που απέφευγαν να την πουν, κυρίως σε μεγαλύτερους τους, ακόμα και σαν ενσωματωμένη στη γενική της λέξεων που τελειώνουν σε -αφι, όπως χωράφι, θειάφι, ράφι, πιλάφι ελάφι κλπ. Επειδή η γενική, ας πούμε στη λέξη χωράφι είναι «του χωραφιού», μπορούσε να εκληφθεί από κάποιον ως προσβλητικό:

-«Βρήκα ένα καλάθι χοχλιούς στην άκρα του χωραφιού σου»! Ο άλλος όμως εκνευρισμένος του απαντούσε αμέσως:
-«Φιού σου εσένα»! Το ίδιο γινόταν και στις άλλες λέξεις με κατάληξη – άφι .

Πάντα λοιπόν πρόσεχαν, και άλλαζαν αμέσως τη φράση, μόλις τους ερχόταν στο στόμα:»

«Βρήκα ένα καλάθι χοχλιούς εκεί στην άκρα στο χωράφι σου»! Διόρθωναν έτσι την ακουστικότητα της λέξης.
Η δε κατάληξη της γενικής κλίσης «–φιού»,σε οποιαδήποτε περίπτωση ήταν απαγορευμένη, διότι θεωρούσαν ότι προβάλει ασέβεια στον συνομιλητή τους!

Κείμενο: Γεώργιος Χουστουλάκης

Φωτογραφίες: Mothersblog.gr