Ζητιάνοι και γύφτοι τα παλιά χρόνια στην Κρήτη

Όσοι έζησαν τα παλαιότερα χρόνια, κυρίως την δεκαετία του ’60 και πριν στην Κρήτη, σίγουρα θα τους έχουν εντυπωσιάσει οι πολλές ευχές και οι συγχωρεμοί, των ανθρώπων της εποχής

Όσο πιο πολύ φτώχεια, τόσο και οι ευχές ήταν περισσότερες.

Οι ζητιάνοι της εποχής

Αδύναμα οικονομικά ή σωματικά άτομα, που για διάφορους λόγους αδυνατούσαν να τα βγάλουν πέρα, έβγαιναν αναγκαστικά στην ζητιανιά.
Είτε από φυσικές καταστροφές, είτε καταστροφές από πολέμους, πολλοί έπρεπε να γίνουν κατ’ επάγγελμα ζητιάνοι, και να πάρουν το γαϊδουράκι τους, να πιάσουν λαγκάδια και βουνά, για να πάνε σε πλούσια χωριά, όμως πολύ μακρινά.
Τα άτομα αυτά, είχαν την ανάγκη του κόσμου, άλλοι γιατί δεν εύρισκαν δουλειά, άλλοι γιατί δεν έπαιρναν καμιά σύνταξη ή κάποιο άλλο βοήθημα από το κράτος.
Η πρώτη αγροτική σύνταξη, έστω και πενιχρά, την έδωσε τον Ιούλιο του ’62 ο γέρος Κων/ος Καραμανλής, που ήταν μονάχα 80 δραχμές!
Η Κρήτη κάποτε είχε πολλούς ζητιάνους που ερχόταν στην Μεσαρά της Κρήτης σαν πλούσιο μέρος.
Ερχόταν συνήθως, είτε από τον Νομό Ρεθύμνης, σαν ο πιο φτωχός και άγονος Νομός, είτε από το Λασίθι, μετά την μεγάλη καταστροφή της Βιάννου από τους ναζί τον Σεπτέμβριο του ΄43, όπου εκτελέστηκαν τουλάχιστον 500 άνθρωποί , και καταστράφηκαν πάνω από 20 χωριά!
Το ίδιο και στην Ιεράπετρα μετά την καταστροφή της.
Από το Λασίθι ερχόταν πολλοί ζητιάνοι με το γαϊδουράκι τους, άλλα από τα Ρεθεμνιώτικα, τις περισσότερες φορές ερχόταν με τα πόδια ρακένδυτοι ζητιάνοι.

Πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι στα χωριά που πήγαιναν, και ζητιάνευαν λίγο λαδάκι.
Σπάνια τους έδιναν χρήματα, γιατί δεν υπήρχαν, συνήθως έδιναν λάδι η όσπρια, αν είχαν μεταφορικό μέσον.
Όταν γέμιζε ο κάνιστρο τους, το πήγαιναν στον μπακάλη, έπαιρναν τα χρήματα, μετά συνέχιζαν.
Ήταν πιο οργανωμένοι οι ζητιάνοι από το Λασίθι από ότι λέγανε οι παλιοί, γιατί γνώριζαν μακροσκελείς συχωρεμούς, τόσο μεγάλους, πού όση ώρα έπεφτε το λάδι από το λαδικό στο λαδοκάνιστρο, τόσο εκείνοι συνέχιζαν να εύχονται ασταμάτητα, ας έπεφτε ακόμα και για αρκετή ώρα!
Τους ζητιάνους αυτούς τους έλεγαν και «διακονιάρηδες» και τις γυναίκες «διακονιαριές», επειδή διακονούνταν. Ο κόσμος βέβαια τις πιο πολλές φορές έδινε το βοήθημά του, και επειδή δεν υπήρχαν χρήματα, οπότε τους έδιναν αυγά, αλεύρι, όσπρια, ακόμα και φαγητό και νερό για το δρόμο.
Ενίοτε τους φιλοξενούσαν και για ύπνο το βράδυ, κι αν όχι έβγαζαν τη βραδιά τους σε κάποιο κατάλυμα.
Ο κόσμος τότε, δεν γνώριζε τα πραγματικά δράματα των ανθρώπων αυτών, και τι μπορεί να α κρυβόταν πίσω από κάθε ζητιάνο.
Τα παιδιά κυρίως, νόμιζαν, πως απλά επρόκειτο για ανθρώπους ακαμάτηδες και τεμπέληδες.
Έχουν βέβαια περάσει πολλά χρόνια από τότε, αλλά ακόμα θυμάμαι τα λόγια του πατέρα μου, να μου λέει πόσο μεγάλες και εντυπωσιακές είναι οι ευχές κάποιων από αυτούς!
-Ξάνοιξε δα εκειονέ το ζητιάνο απου θα ν έρθει, να ιδείς πόσους συχωρεμούς θα μου κάμει, όσο εγώ συνεχίζω να του ρίχνω λάδι στο κανιστρακι του!
Πράγματι, μας πλησίασε ο ζητιάνος, μουρμουρίζοντας χαμηλόφωνα:

• Ελεήστε το φτωχό, κι ο Θιός να σας ελεήσει και σας. Δώστε μια μικρή βοήθεια και εμένα το χριστιανό, να ζήσω και εγώ που δεν έχω που να στηριχτώ…
  Σαν έφτασε πιο κοντά, άφησε κάτω το δοχείο του, και περίμενε τον πατέρα μου να πάει φέρει το λαδικό
  Ήρθε ο πατέρας μου με γεμάτο το λαδικό, και άρχισε να του ρίχνει λάδ λίγο λίγοι…
  Ταυτόχρονα όμως άρχισε και ο ζητιάνος το ήδη γνωστό τροπάριο των συγχωρεμων, που φαντάζομαι θα έλεγε σε όλους τα ίδια!
  «Χαιράμενος κι απίκρατος. Να χαρείς το στεφάνι σου και τα παιδιά σου! Στερεωμένος και πολύχρονος σαν τ’ άγιο Μοναστήρι. Η φώτιση και Χάρις του Θεού του Χριστού και της Παναγίας να είναι κοντά σου.
  Η Παναγία και ο Χριστός να σε βλέπουν, και να έχεις την υγειά σου και συ, η γυναίκα σου και τα παιδιά σου. Να έχετε όλα τα αγαθά του Κυρίου υμών Ιησού Χριστού και να έχετε ακόμη και του Αβραάμ και του Ισαάκ τα καλά…»
  Ο πατέρας μου δεν σήκωνε καθόλου το λαδικό, αλλά συνέχιζε να ρίχνει λάδι κανονικά, μέχρι που σχεδόν του το άδειασε όλο!
  Ευχαριστημένος ο ζητιάνος συνέχιζε να δίνει ευχές, ενώ εγώ παρακολουθούσα όλα αυτά εντυπωσιασμένος, καθώς ακόμα συνέχιζε!
  -Ο Θεός να σας σε ξεμιστεύγει παιδί μου από τη κακή ώρα και το κακό συναπάντημα. Να μου κόβει ο Θεός μέρες, και να σας δίδει χρόνια! Καλή προκοπή να έχουν τα κοπέλια σου και καλό τυχερό…
  Είπε τόσο πολλά ο ζητιάνος, που δεν ήταν δυνατόν να τα θυμάμαι όλα.
  Κάτι τέτοιες αυτές ευχές, τις είχαν μάθει και οι γριές του χωριού μας, και τις έλεγαν κι αυτές συχνά πυκνά, σε περίπτωση που τους έκανε εξυπηρέτηση κάποιος.
  Ήταν πια τόσο κλασσικές οι ευχές αυτές από όλους τους περιπλανώμενους ζητιάνους, που ήταν σχεδόν όλες ίδιες! Πάντα θα ανέφεραν τις φράσεις: «Χαιράμενος κι απίκρατος, να χαρείς το στεφάνι σου και τα παιδιά σου … Στερεωμένος και πολύχρονος … να έχεις του Αβραάμ και του Ισαάκ τα καλά» κλπ. Φυσικό και επόμενο ήταν λοιπόν, και κόσμος της εποχής, που ήταν ιδιαίτερα εύθυμος, να σατιρίσει τις ευχές αυτές!
  Πολλοί άνδρες πειραχτήρια, στο καφενείο ή στην παρέα διακωμωδούσαν τις ευχές αυτές, παραφράζοντας τα λόγια τους, και προσθέτοντας δικά τους! Αντί του « Να έχεις του Αβραάμ και του Ισαάκ τα καλά» έλεγαν: «Να έχεις του Αβράμη και του σακάτη τα καλά»!
  Εκεί που λέγανε: ” … Σαν το άγιο μοναστήρι», εκείνοι πρόσθεταν και το «…Και σαν τη καλή μαμή που βγάνει τα κοπέλια ανάποδα, από το κόλο» (όχι με το κεφάλι)!
  Με κάτι τέτοια λοιπόν διακωμωδούσαν όλοι τις ευχες αυτές, που μόνο γέλιο προκαλούσαν!

Οι γύφτοι και οι γύφτισσες

Όταν ερχόταν γύφτοι (αθίγγανοι) στα χωριά, τσαντίρωναν κάπου κοντά, και το πρώτο πράγμα που ζήταγαν, ήταν να προμηθευτούν άχυρα για τα ζωντανά τους, είτε να τους τα χαρίσουν είτε να τα αγοράσουν.
Ο πιο πολύς κόσμος πάντως δεν είχε εμπιστοσύνη γενικά στους γύφτους, κι αν τους πρόσφεραν ποτέ κάτι.
Δεν πίστευαν ούτε καν στις ευχές τους!
Γνώριζε εκ των προτέρων ο κόσμος, πως οποιαδήποτε συνεργασία μαζί τους, θα αποβεί στο τέλος εις βάρος τους!
Οι άνδρες γύφτοι, θα επιδοθούν σε διάφορες ασχολίες, όπως στο να επισκευάζουν καρέκλες.
Έπαιρναν μαζί τους ένα δεμάτι γερά αφράτα στον ώμο τους, και γύρναγαν στο χωριό.
Αν τους καλούσε κάποιος για επισκευή καρέκλας, καθόταν κάπου στην αυλή, έπιαναν ένα μάτσο αφράτα, τα κατάβρεχαν με νερό, και με αυτά επισκεύαζαν την καρέκλα τους.
Έκαναν επίσης και τους γανωτήδες ή χαλκοματάδες.
Ακονίζανε μαχαίρια ή ψαλίδια, τσεκούρια κλπ, και φώναζαν στο κοσμάκη να τους δώσουν τα τους τα φέρουν να τα κάνουν «σαν καινούρια»!
Ο κόσμος όντως τους έδινε όλα τα παλιά και άχρηστα μαχαίρια, νομίζοντας πως θα τα παραλάβουν πράγματι ολοκαίνουργια!
Εκείνοι όμως σαν τα πήγαιναν στο τσαντίρι τους, άναβαν μια φωτιά και τα ζέσταιναν, μετά τα βουτούσαν στο νερό, και έκαναν έτσι ένα πρόχειρο “βάψιμο”.
Στην ουσία έπαιρναν τα χρήματα, κοροϊδεύοντας τον κοσμάκη! Επίσης πουλούσαν χαβάνια (γουδιά) γύφτικους μύλους, (χειρόμυλους) ή αλατσόμυλους, που αγόραζαν από κάποιες βιοτεχνίες.
Όμως έκαναν και αγοραπωλησίες ζώων, γαϊδούρια ή μουλάρια ή άλογα, που πάλι και εδώ στην ουσία ξεγελούσαν τον κόσμο! Έκαναν ας πούμε τράμπα, δηλαδή ανταλλαγή για παράδειγμα τον ψοφογαϊδαρό τους, με κάποιο άλλο γαϊδούρι, κάνοντας το εξής: Βάραγαν με ένα χριμπάτσι κρυφά με δυνατές ξυλιές τη πλάτη του ζώου τους μέχρι να γεμίσει πληγές, και έλεγαν μετά στον πελάτη: « Είναι δυνατό και ζωηρό το ζώο! Χτύπα το μια στη πλάτη να το δεις πως τρέχει»!
Ό άλλος το χτύπαγε πράγματι ελαφρά στη πλάτη, και εκείνο το καημένο το ζώο έτρεχε από το πόνο! Νόμιζε ο αγοραστής πως το ζώο που θα έπαιρνε είναι πράγματι αρκετά ζωηρό, και έτσι το αντάλλασε με το δικό του, που στην ουσία αυτό που έπαιρνε, ήταν σαφώς πολύ χειρότερο από το δικό του!
Οι γύφτισσες κι αυτές που γύρναγαν τα σπίτια και ζητούσαν ελεημοσύνη, ο κόσμος άλλοτε τους έδινε άλλοτε όχι. Στην ουσία εκείνες δεν αποσκοπούσαν αποκλειστικά στην ελεημοσύνη, απλώς αν έβρισκαν οτιδήποτε σε αυλή, κοίταζαν πώς να το βουτήξουν! Σπίτι πάντως αφύλακτο, δεν το άφηναν χωρίς να το κατακλέψουν! Οτιδήποτε χρήσιμο εύρισκαν, από ρούχα στην απλώστρα, μέχρι και κότες, τις έπνιγαν και τις έκρυβαν κάτω από τις φουστάνες τους! Όμως αν έβρισκαν κάπου μόνη κάποια νέα κοπέλα, της έλεγαν να ανοίξει τη παλάμη του χεριού να της πουν «το μοίρα και το ριζικό της», και μόλις άρχιζαν, πως «ένας όμορφος ψηλός ντελικανής σε γλυκοκοιτάζει, και ενδιαφέρεται για σένα…» αμέσως και το ενδιαφέρον της κοπέλας άρχισε να φαίνεται στα μάτια της! Τότε ήταν που της έλεγε:
«φέρε κοπελιά λίγο λαδάκι και ασήμωσε,, σου πω τα υπόλοιπα»! Αν τώρα η κοπέλα τύχαινε να συμπαθεί πράγματι κάποιον ψηλό νεαρό, έλεγε μετά την από πάνω μέρα στη φίλη της, πως η τάδε γύφτισσα της τα βρήκε όλα! Πολλές φορές όμως και άνδρες χήροι, έπεφταν θύματα κλοπής από καπάτσες γύφτισσες , διότι παριστάνοντας τις ερωμένες από τη μια, από την άλλη τους ξάφριζαν κανονικά το πορτοφόλι ή τίποτε χρυσαφικά και μεγάλης αξίας τιμαλφή!

Κείμενο: Γεώργιος Χουστουλάκης
(Ευχαριστούμε τον κ Μύρωνα Μαραγκάκη, για τη βοήθεια του στο κείμενο)