Καπετάν Ρωμάνος Γιώργης ή “Καπλάνης” οπλαρχηγός από τα Βορίζα

Γεννήθηκε στο καπετανοχώρι Βορίζια. Κοντά στον Μιχ. Κουρμούλη μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και στον ξεσηκωμό του Γένους στην Κρήτη του ’21, υπήρξε από τους πιο δραστήριους αγωνιστές

Από στεργιανός αγωνιστής, γίνηκε χαϊνης των κυμάτων, κουρσεύοντας τουρκικά και συμμαχικά του εχθρού.

Γύρισε στη στεριά κι οργανώθηκε στις «Πατούλιες» της Μεσαράς. Από τα λημέρια του στ’ Αστερούσια και τις αετοφωλιές του Ρούβα, χτυπούσε αλύπητα τους εχθρούς.

Στην επανάσταση του 1866 πήρε μέρος σ’ όλες τις επιχειρήσεις από το Μεγ. Κάστρο μέχρι την θάλασσα του Λιβυκού κι από τα Λασιθιώτικα μέχρι τα Αμάρι όπου τραυματίστηκε πολεμώντας τον Ρεσίτ πασά.

Αναγνωρίστηκε Υπαρχηγός του Κόρακα στις ένδεκα ανατολικές επαρχίες του νησιού (Φλεβάρης 1867).

Το Μάη του 1867 πολέμησε με τους δύο γιούς του τον Ομέρ πασά στις μάχες του Λασιθίου. Επικηρύχθηκε από τον Χουσεϊν Αβνή πασά με πεντακόσιες λίρες, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.

Υπήρξε αγαπητός, σεβαστός κι εξαίρετος άνθρωπος, αντιπροσωπευτικός τύπος κρητικού αγωνιστή.

Οι απόγονοί του σήμερα ακούγονται Ρωμανάκηδες.

Ας τα πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο Ρωμάνος χάϊνεψε από μικρός ύστερα από ένα επεισόδιο πού έγινε στο Βίκο, ένα χωριό που σήμερα δεν υπάρχει. Εκεί  ζούσε ο Αγάς της περιοχής που όταν γίνονταν γάμος  χριστιανών έπρεπε, πρώτα να περάσει απ’ αυτόν η νύφη και μετά την έδινε στον γαμπρό.

Σ’ ένα απ’ αυτούς έτυχε να είναι εκεί ο Στρατής από τα Σκούρβουλα και ο Ρωμάνος. Όταν ο Αγας ζήτησε τη νύφη, ο γαμπρός αντιστάθηκε και τότε συλλαμβάνεται, σφαγιάζεται και το συκώτι του γίνεται κέρασμα στους καλεσμένους. Παίρνει τη νύφη και την οδηγεί στα ιδιαίτερα του αλλά εκεί τον περιμένουν ο Στρατής και ο Ρωμάνος συνεννοημένοι με τον φύλακα ο οποίος ήταν κρυπτοχριστιανός από τους Κουρμούληδες. Του κόβουν το κεφάλι, το αφήνουν πάνω σε ένα τράφο παίρνουν τη νύφη και μαζί με όλους τους χωριανούς βγαίνουν στο βουνό στο πλευρό του Μιχάλη Κουρμούλη. Το χωριό καταστράφηκε, ξεθεμελιώθηκε και δεν ξαναχτίστηκε.

Ο Ρωμάνος από τότε βγήκε στο βουνό μαζί με τους άλλους χωριανούς, τους Χαϊνηδες και έγινε ένας γενναίος υπερασπιστής της σκλαβωμένης Κρήτης και εκδικητής των Τούρκων.  Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία κοντά στο Μιχάλη Κουρμούλη και απετέλεσε σημαντικό στέλεχος του ξεσηκωμού  της Μεσαράς

Αναγνωρίστηκε πολέμαρχος της Στερεάς αλλά και κουρσάρος στις γύρω θάλασσες της Κρήτης κατά των Τουρκικών πλοίων όπως ήταν η Κάσος.

Ήταν τόσο φοβερός που οι Τούρκοι τον ονόμασαν Καπλάνη που στα τούρκικα σημαίνει «Τίγρης» και το παρατσούκλι αυτό ακολουθεί ακόμη και σήμερα τους απογόνους του.

Μάχες που πήρε μέρος: Στις Αγιές Παρασκιές, τη Βόνη και το Γαλατά όπου μαζί με τον Κόρακα σκότωσαν πολλούς Τούρκους και έπιασαν τέσσερις αιχμαλώτους, πολλά πρόβατα και βόδια που ήταν η τροφή των αμάχων στις σπηλιές των βουνών.

Στις Ασίτες που χτυπήθηκε ο Κοκκινίδης  και τρέχουν ο Ρωμάνος με τον Κόρακα και το Πετροπουλάκη στο Κρουσώνα όπου χάλασαν τα σχέδια των Τούρκων.

Στη μάχη της Πυργού που μετά απ’ αυτή κατάστρωναν σχέδιο για να χτυπήσουν διάφορα τουρκοχώρια. Χωρίζονται σε δύο σώματα, το ένα με αρχηγό τον Κόρακα, Μαστραχά, Αγγελιδάκη και Κατεχάκη χτυπούν στο Καταλαγάρι και φτάνουν στους Κουνάβους. Το άλλο με τον Ρωμάνο, Βλαχάκη και Μητσιά χτυπούν στις Βασιλειές το μοναστήρι της Σπιλιώτισσας έρχεται στη Σκυλού. Τα δύο σώματα ενώνονται και παίρνουν μέρος στη μεγάλη μάχη στο χωριό Χουμέρι όπου κατατροπώνουν τους Τούρκους.

Στην Αρμουγέλα βορειανατολικά της Γέργεργης, ο Αρίφ Πασάς που έχει έρθει από το Ηράκλειο να αντιμετωπίσει τους επαναστάτες μοιράζει το στρατό σε τρία σώματα, το ένα πάει στις πάνω Ασίτες, το άλλο εναντίον του Κόρακα και το άλλο το στέλνει πάνω απ’ τις Ασίτες στην τοποθεσία Σκορδά.

Το Μάη του  1866 ο Ρωμάνος και ο Κατεχάκης χτυπούν τους Τούρκους στο χωριό Αξέντι και τους κλείνουν στον πύργο τους. Στις 2 του Σεπτέμβρη του 1866 ειδοποιούνται και κατεβαίνουν από το δάσος  του Ρούβα με οπλαρχηγό το Ρωμάνο και βρίσκονται στις Ασίτες.

Το πρωί αντιλαμβάνονται ότι έχουν κυκλωθεί από τους Τούρκους και οπισθοχωρούν προς τα Ριζοχώρια. Ο Κόρακας αποσύρεται προς τη Μεσαρά.

Ο Ρωμάνος με τον Μαστραχά και τον Τσικριτζή αποφασίζουν να αντισταθούν. Η μάχη έγινε στην Αρμουγέλα. Εκεί φάνηκε η γενναιότητά του, όχι μόνο αυτού αλλά και του γιού του Ζαχαρία. Στη μάχη αυτή ο καπετάν Ρωμάνος τραυματίστηκε και όταν είδε την γενναιότητα του γιού του, έβγαλε το σπαθί του και του το χάρισε αναγνωρίζοντάς τον άξιο διάδοχό του. Ο λαϊκός ποιητής λέει γι’ αυτά που ακολούθησαν:

Τρεις μέρες κάνουν πόλεμο μεσ’ το βουνό στη Ρίζα

Γέργερη, Νύβριτος, Ζαρός, Βροντήση και Βορίζια

Άντρες  γυναίκες και παιδιά ήτανε τιμωρία

Κι εσκάψανε κι εγδύσανε εκείνα τα χωριά.

Γιατί το 1866 ο Τελή Χουσεϊ καίει τα χωριά της πάνω ρίζας Γέργερη, Μαστραχιανά και Βορίζα. Στημάχη στις Κουτσουνάρες, μετά τη μάχη των Αρμουγέλων και την λεηλασία των Τούρκων στα χωριά της πάνω ρίζας, ο Ρωμάνος θέλει να φέρει τους Τούρκους στα δικά του λημέρια. Έτσι λοιπόν τους φέρνει στις Κουτσουνάρες, τοποθεσία πάνω από τα Βορίζα, που εντωμεταξύ έχει ενισχυθεί από άλλους Μεσαρίτες οπλαρχηγούς.

Έγινε σκληρή μάχη με πολλούς Τούρκους σκοτωμένους. Όσοι γλύτωσαν ξεχύθηκαν στον κάμπο της Μεσαράς, τους προλαβαίνουν και τους ξαναχτυπούν στο Σίβα. Συμμετέχει στις μάχες στο Βουλισμένο Αλώνι, Λιβάδια, στο Καμαριώτη.

Στο Γερακάρι που έγινε σκληρή μάχη, σκοτώθηκαν πάνω από 100 Τούρκοι και πολλοί πιάστηκαν αιχμάλωτοι.

Το βράδυ ο Ρωμάνος με τα παλληκάρια του έμεναν, έμεναν στην αδερφή του που ήταν εκεί παντρεμένη, έμαθε ότι οι Τούρκοι τους έχουν κυκλώσει, μέθυσε τα παλληκάρια του και τα πετρομπέγυρά του βάζοντας γέμισμα μέσα στο κρασί.

Μαζί του ήταν οι γιοί του αλλά και ο γιός του άλλου μεγάλου ήρωα των Βοριζίων, ο Μανούσος Μαλικούτης. Το σχέδιο του πετυχε γιατί μόνο μεθυσμένοι θα τα έβαζαν με το Ρεσίτ Πασά που διεύθυνε 7000 Τούρκους με 2 κανόνια και θα έβγαιναν νικητές.

Στη μάχη αυτή τραυματίστηκε ο καπετάν Ρωμάνος αλλά και ο γιός του Ζαχαρίας αποδείχθηκε άξιος πολέμαρχος μαζί με τον Μανούσο Μαλικούτη που πήρε την σημαία των Τούρκων. Μετά το τέλος της μάχης ο καπετάν Ρωμάνος ρωτάει τους συντρόφους του:

– Είναι μωρέ κιανείς που δεν εσκότωσε Τούρκους;

– Εγώ Καπετάνιε, του λέει ο Γιώργης απ’ τον Αϊ Γιάννη.

– Γιάντα μωρέ δεν εσκότωσες;

– Γιατί έτρεχα πίσω σου Καπετάνιε.

Δεν είχε όμως να αντιμετωπίσει την μανία των Τούρκων. Ένας άλλος μεγάλος εχθρός ήταν η πείνα που μάστιζε την περιοχή και ιδιαίτερα τα γυαικόπαιδα που ήταν στο βουνό, ιδιαίτερα στο Ρούβα.

Γι’ αυτό και το μέλημά του ήταν να βρει τροφή από τα πλούσια χωριά της πεδιάδος του Μονοφατσίου για τα συσσίτιά τους. Τους βλέπουμε να κάνουν επιδρομές να παίρνουν βόδια, πρόβατα και ότι άλλο έβρισκαν για να ταΐσουν τους ανθρώπους που είχαν καταφύγει στο βουνό για να γλυτώσουν τη μανία των Τούρκων.

Ένας άνθρωπος που δεν τον ενδιέφεραν τα αξιώματα

Τον Ιούλιο του  1867 οι επαναστατικές επιτροπές αποκήρυσσαν από αρχηγό τον Κόρακα και στη θέση του βάζουν τον Ρωμάνο κι έγραψαν στην κυβέρνηση ότι δεν θέλουν και δεν αναγνωρίζουν ως αρχηγό τον Κόρακα, αλλά τον Ρωμάνο.

Οι ιστορικοί που ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό λένε ότι η διαφωνία αυτή ήταν διάφορα αδικήματα και καταχρήσεις εναντίων του πληθυσμού.

Ο αγαθός πατριώτης Ρωμάνος δεν δέχτηκε την πρόταση και τότε ο Κόρακας τον έκαμε οπλαρχηγό και έτσι κανονίστηκε η υπόθεση του θέματος «αρχηγεία».

Η δράση του όμως ξεπέρασε τα όρια της Κρήτης. Το βλέπουμε να μάχεται στη μάχη του Ναυπλίου αλλά και στην καταστροφή του Φαλήρου, δίπλα στον Καραϊσκάκη.

Απόσπασμα εφημερίδας του 1887

Η λαϊκή μούσα έγραφε για τον Καπετάν Ρωμάνο, για την μάχη της Αρμουγέλας:

Εμίσεψε ο Κόρακας και βγήκε στη σφιρίδα

Γιατί δεν είχε δύναμη ούτε καμιά ελπίδα

Απάνω εκεί σταμάτησε και την Τουρκιά κοιτάζει

Την έβλεπε κι εξάπλωνε κανόνια ετοιμάζει

Κι αρχίζουνε τον πόλεμο στην Αρμουγέλα απάνω

Οι Χριστιανοί είχαν αρχηγό τον Καπετάν Ρωμάνο

Οι Τούρκοι προχωρήσανε στον Πανασό περνούνε

Στη Γέργερη εφτάσανε τον πόλεμο αρχινούνε

Και τότε βρίχνει η Τουρκιά μεγάλη ευκαιρία

Κι αρχίσανε και καίγανε εκείνα τα χωρία

Αφού είδε ο Κόρακας πως τα χωριά τα καίνε

Ντελόγο επήρε κι έφυγε και πήγε στο χωριό ντου

Κι έπεψε χαιρετίσματα με το γράμμα των παιδιών του

Μα ο Ρωμάνος πολεμά με Κρητικούς Αγάδες

Και ο στρατός τον πολεμά μαζί με τσοι πασάδες

Και τότε οπισθοχωρεί για δε μπορεί ν’ αντέξει

Με 500 χριστιανούς Τούρκους για να παλέψει

Εγδίσανε και κάψανε εκείνα τα χωριά

Ποια ήταν η οικογένειά του

Σύμφωνα με μαρτυρίες ο καπετάν Ρωμάνος είχε τρεις γιούς, το Ζαχάρη, το Φανούριο και το Χαραλάμπη. Το Ζαχάρη τον βλέπουμε να παίρνει μέρος στη μάχη της Αμουργέλας και να διακρίνεται για την τόλμη του και μάλιστα εκεί  του χάρισε το σπαθί του. Ο άλλος του γιός, ο Χαραλάμπης, λένε ότι σκοτώθηκε στη μάχη στο Γερακάρι.

Αυτό φαίνεται από ένα τετράστιχο που λέει:

Μα του Ρωμάνου πέψανε

Ξεχωριστό το γράμμα

Να πάει με τσοι τρείς του γιούς

Χωρίς κανένα πράμα

Στο Ζαχάρη θα επανέλθομε για ένα τραγούδι που μιλεί για το τέλος της ζωής του:

Αφουκραστείτε να σας πω

Για ένα παλικάρι

Που’ τονε του Ρωμάνου γιός

Κι’ άγριος σαν λιοντάρι

Και αμοναχός επόμεινε ο Ζαχαρορωμάνος

Μα δα σκοτώθηκε κ’ αυτός

Κι είναι μεγάλο βάρος

Απ’ τον Αλμυρό’ φυγε βαριά τραυματισμένος

Και στα Βορίζα ήθελε φτάξει ο καημένος

Να μην πιαστεί αζωντανός φοβάται και δειλιάζει

Δεν θέλει να τον θάψουνε στο ποταμό στο Γάζι.

Μα όταν εσωπάτιζε στον Πανασό από πάνω

Αμοναχός ξάπελψε κι είπε τον κόσμο χάνω

Μηνύσανε στον Πανασό του Καπετανογιώργη

Να τρέξει γιατί ο φίλος του ούτε μιλεί ούτε τρώει

Και τρέχει αμέσως προς τα κει τα’ όμορφο παλικάρι

Νεκρό ήβρετο φίλο του το Ρωμανοζαχάρη

Κι αποθαμένο πήρε τον στο σπίτι του να πάει

Και τσι γυναίκας φωνάζει να φέρει το λιβάνι

Να παραδώσομε στη γη τα’ όμορφο παλικάρι

Τον αετό των Βοριζών το Ρωμανοζαχάρη

Που πριν γεράσει έκαμε στον πύργο τσ’ αμουργέλα

Με το σπαθί του την Τουρκιά την ήκαμε ίσα πέρα

Πέντε χωριά τον ακολουθούν νεκρό κι αποθαμένο

Μικροί μεγάλοι τονε κλαίν τον νιο τον παινεμένο

Μα όσοι είπε Χριστιανοί και βάνετε λιβάνι

Όλοι να συγχωρέσετε τον Ρωμανοζαχάρη

Σύνταξη κειμένου – Φωτογραφίες: Μπιτσακάκης Ιορδάνης