Connect with us

Γεια, τι ψάχνεις;

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

Η Γαλιά του Χθες και του Σήμερα

Η Γαλιά βρίσκεται στο Νομό Ηρακλείου Κρήτης και στο Νοτιοδυτικό Τμήμα αυτού


Βρίσκεται επίσης σε ισομετρική απόσταση από τους δύο ορεινούς όγκους που περιβάλουν τη Μεσαρά, τον όγκο της οροσειράς της Ίδης και τον όγκο της οροσειράς των Αστερουσίων Ορέων. Απέχει δε από την πόλη του Ηρακλείου περί τα 50 Χιλιόμετρα.

Στην περιφέρεια της Γαλιάς περικλείονται πολλά χωρία και μετόχια, που ήκμασαν και παρήκμασαν στα βάθη των αιώνων.
Τα χωρία αυτά είναι, το Μονόχωρο, ο Απόλυχνος, το Σφακοπήγαιδο, η Βίκος, ο Αγιογυριάς και η Κάτω Κύθιος. Ενώ τα μετόχια είναι, τα Ρογδιανά, τα Λυδιανά, τα Καπελωνιανά και τα Δρακακιανά. Στη περιφέρειά της Γαλιάς βρισκότανε επίσης και ένα Μοναστήρι, το Μοναστήρι της Κεράς της Βελουλιανής, που υπαγόταν διοικητικά, στη Μονή του Αγίου Φανουρίου του Βαλσαμονέρου.

Ακόμα υπάρχει σημείο που έχουν βρεθεί αρχαίοι τάφοι, που κατά τους αρχαιολόγους υπήρχε μικρό χωριό και είναι η τοποθεσία Σταυρός.

Πιθανά ίχνη αρχαιοτήτων ίσως να υπάρχουν και στη Μαυροκεφάλα, αλλά και τη κορφή της Αμουδάρας και αυτό το μαρτυρούν τα βίσαλα που διάσπαρτα βρίσκονται στο μέρη αυτά. Η Μαυροκεφάλα, πιθανών να έπαιζε το ρόλο παρατηρητηρίου – συνδέσμου, μεταξύ των αρχαίων πόλεων. Ενώ η Αμουδάρα πρέπει να ήταν κατοικημένη στο βάθος του χρόνου και αυτό το μαρτυρούν, ναι μεν η πληθώρα των βισάλων, αλλά και ο μεγάλος όγκος οικοδομικών πετρών που βρίσκεται στην περιοχή.

Υπάρχουν διάφορες εκδοχές ως προς την ονομασία της Γαλιάς, ενώ μία από αυτές, είναι αυτή που προέρχεται από τη λέξη, γιαλιά – γιαλός.
Γιαλίζω, ξεγιαλίζω τα πρόβατα, έλεγαν οι βοσκοί του βουνού.

Όταν οι βοσκοί έφευγαν από το βουνό με τα πρόβατα τους και μετακινούνταν προς τη μεριά του γιαλού, έλεγαν: ”πάμε στη γιαλιά”.
Ενώ όταν έφευγαν από το γιαλό, προς το βουνό, έλεγαν: ”ξεγιαλίζουμε τα πρόβατα”.

Με αποτέλεσμα, από το ”γιαλίζω, ξεγιαλίζω” τα πρόβατα, προήλθε η λέξη Γαλιά.

Κατά μια δεύτερη εκδοχή πήρε το όνομα της, όπως λέει η παράδοση, από το χτίσιμο της εκκλησίας τ’ Αι Γιώργη, που χτίσανε οι βοσκοί κάτοικοι της περιοχής αυτής, που χρησιμοποίησαν γάλα αντί για νερό για να φτιάξουν τον πηλό και να τη χτίσουν.

Εικάζεται ότι έφθασαν στην ενέργεια αυτή για να τους ευλογεί και αυτούς και τα πρόβατα τους και να τους βλέπει από κάθε κακό, ο Αϊ Γιώργης.
Μια τρίτη εκδοχή, όπως αναφέρει στη Τοπωνυμική έρευνα του οικισμού, Πόμπια Ηρακλείου, ο φιλόλογος κ.κ. Ανδρέας Λενακάκης, με ημερομηνία 18 – Μαϊου 2017 είναι η παρακάτω:

Σύμφωνα με την άποψη του φιλόλογου Γεωργίου Μαλεφιτσάκη, ο οποίος τοποθετεί στην ευρύτερη περιοχή της Φαιστού την αποικία των Μαγνήτων της Θεσσαλίας, οι οποίοι την περίοδο των μεγάλων μετακινήσεων των ελληνικών φύλων (1125-800 π.Χ.) ίδρυσαν τρεις υπερπόντιες αποικίες: δυο στη Μικρά Ασία και μία στην κεντρική Κρήτη, στις οποίες έδωσαν το όνομα Μαγνησία. Σύμφωνα με τον Όμηρο, οι Μάγνητες της Θεσσαλίας με αρχηγό τον Πρόθοο, γιο του Τενθρηδόνα, συμμετείχαν στον τρωικό πόλεμο με 40 πλοία. Σύμφωνα με τον Απολλόδωρο, όταν οι Μάγνητες επέστρεφαν από την Τροία, ναυάγησαν λόγω κακοκαιρίας και βγήκαν στην Κρήτη. Εκεί, αφού πολέμησαν, εγκαταστάθηκαν στο νησί.

Σύμφωνα με τον Μαλεφιτσάκη την αποικία των Μαγνήτων κοντά στη Φαιστό επιβεβαιώνουν τα τοπωνύμια που μαρτυρούνται τόσο στην κεντρική Κρήτη όσο και στη Μαγνησία της Θεσσαλίας και την αντίστοιχη της Μ. Ασίας. Υπάρχει αχαϊκή πόλη Βοίβη στην Κρήτη (Πόμπια) και στη Μαγνησία η λίμνη Βοιβηΐς. Ληθαίος ποταμός μαρτυρείται τόσο στην Κεντρική Κρήτη, όσο στη Θεσσαλία (παραπόταμος του Πηνειού) και στη Μ. Ασία (παραπόταμος του Μαιάνδρου). Ο Γ. Μαλεφιτσάκης υποστηρίζει μάλιστα ότι και το όνομα του ποταμού Ληθαίου παράγεται από τον Λήθο, τον γιο του Τευτάμου, του βασιλιά των Πελασγών. Οι Μάγνητες, ως απόγονοι των Πελασγών έδωσαν, υποστηρίζει ο μελετητής, το όνομά του στο ποτάμι.

Ενώ ο Μαλεφιτσάκης επιχειρεί μια ακόμα ετυμολογική απόπειρα για να ταυτίσει τη Μαγνησία με την περιοχή.
Ετυμολογεί τον οικισμό Γαλιά της επαρχίας Καινουργίου από την αρχαία Οιχαλία, πόλη κοντά στον Πηνειό της Θεσσαλίας. Θεωρεί ότι οι Μάγνητες ίδρυσαν και εδώ πόλη Οιχαλία (υπήρχαν άλλες δύο στην Ελλάδα, στην Εύβοια και στη Μεσσηνία). Από την Οιχαλία > Χαλία με έκπτωση του οι (κατά το οικονομώ > κονομώ ή εικονοστάσι > κονοστάσι). Από τον τύπο Χαλία παράγεται η Γαλιά με τροπή του χ σε γ και μεταφορά του τόνου.

Σ’ αυτά τα επιχειρήματα προσθέτει ακόμα ένα: το τοπωνύμιο στο Μαγνήτση, που ορίζει μια μεγάλη περιοχή στον Καλοχωραφίτη Πυργιωτίσσης, είναι το γλωσσικό κατάλοιπο της Κρητικής Μαγνησίας.

Το χωριό Γαλιά βρίσκεται στην πλέον στρατηγική θέση της Μεσαράς, εφ’ όσον από τα υψώματα της αγναντεύεις δια γυμνού οφθαλμού, την πάνω και τη κάτω Μεσαρά, την πάνω και τη κάτω ρίζα, καθώς και το Νοτιότερο άκρο της Ευρώπης που είναι τα νησιά, Γαύδος και Γαυδοπούλα.

Ακριβώς πάνω από τη Γαλιά, ορθωνόταν μυθολογικά, η μυθική μορφή του Διγενή Ακρίτα, που πατώντας το ένα πόδι στο βουνό Μαύρη, γνωστή ως Σέλα του Διγενή και το άλλο πόδι στην οροσειρά των Αστερουσίων, έσκυβε και έπινε νερό από το Γεροπόταμο. Η παχιά γενειάδα του, τη στιγμή που έπινε νερό, έφραζε το ποταμό, με αποτέλεσμα να υπερχειλίζει και να πλημμυρίζει ο κάμπος της Μεσαράς.

Στη Γαλιά υπάρχει επίσης η τοποθεσία Λούτρα, που καθώς λέει η παράδοση, είχε φθάσει μέχρι εδώ ο Απόστολος Παύλος, ο Απόστολος των Εθνών, όπως αλλιώς λεγόταν.
Είχε καθίσει στο μοναδικό πλατάνι, το αϊθαλές, που εδώ υπήρχε και εξακολουθεί να υπάρχει, για να δροσιστεί.
Την στιγμή εκείνη, λέει η παράδοση, μαζευτήκανε χιλιάδες κρητικά αηδόνια και άρχισαν να του τραγουδούν, γι΄αυτό και αυτός τους έδωσε την ευκή του να πληθύνονται, με αποτέλεσμα, να μην υπάρχουν σε όλη την άλλη Κρήτη τόσα αηδόνια, όσο στη συγκεκριμένη ρεματιά.

Αναχωρώντας, συνεχίζει η παράδοση, είχε δώσει την ευκή του και στο πλατάνι, να μην μαδήσουν τα φύλλα του ποτέ, όπως και έγινε.

Τη συγκεκριμένη τοποθεσία, ακόμα και σήμερα, οι ντόπιοι την ονομάζουν, ”στο Πλατάνι”.
Ο Απόστολος Παύλος είχε φθάσει εδώ, όταν το πλοίο που τον μετέφερε από τα Ιεροσόλυμα με προορισμό τη Ρώμη, για να δικαστεί ως Ρωμαίος Πολίτης, είχε προσαράξει στο ”Αφιλόξενο λιμάνι της Κρήτης”, τα σημερινά, Καλά Λιμάνια.

Αυτό εξ’ άλλου μας το μαρτυρεί και η Αγία Γραφή, Πράξ. 27.8. που μας λέει: Το πλοίο προσορμίστηκε «εις τόπον τινά καλούμενον Καλούς λιμένας ω εγγύς πόλις ήν Λασαία».
Μέχρι να επισκευάσουν το πλοίο, ο Απόστολος Παύλος είχε εισέλθει στην ενδοχώρα της Κρήτης.
Σε κοντινό σημείο από τη Λούτρα και Ανατολικά της Γαλιάς, ευρίσκεται η πασίγνωστη σπηλιά του Αγίου Γερασίμου Κεφαλληνίας, όπου μόνασε από το 1548-1550, ενώ ερχότανε από τα Ιεροσόλυμα για Ζάκυνθο, μετά από 20 χρόνια απουσίας!!

Είχε έρθει και είχε μονάσει εδώ, προφανώς, ακολουθώντας τα Βήματα του Αποστόλου Παύλου!!
Αυτή την μαρτυρία, πως μόνασε δηλαδή εδώ, την έλεγε ο Ηγούμενος του Βροντησού, ο Νικόδημος και την μετέφερε η Δέσποινα Κ. Ζαχαριουδάκη, που γεννήθηκε στα Βορίζα το έτος 1884.

Η Γαλιά είναι πατρίδα του Λευτέρη Μανασσάκη του Γαλιανού καθώς και του Ταγματάρχη Εμμανουήλ Νικολούδη, που το όνομά του πήρε το ομώνυμο στρατόπεδο στα Ξεροκάμπια. Είναι πατρίδα επίσης του δασκάλου Διονυσίου Νικολούδη, συμφοιτητή του Νίκου Καζαντζάκη, καθώς και του μοναδικού παραολυμπιονίκη, Μανώλη Στεφανουδάκη.
Είναι επίσης πατρίδα του Μεγάλου Δωρητή της Γαλιάς, του Μιχαήλ Ι. Νικολούδη, που γεννήθηκε στη Γαλιά το έτος 1925 και κατοικεί μόνιμα στο Ηράκλειο.

Γιατρός στο επάγγελμα, ενώ προσέφερε υπηρεσίες σ’ όλο το νομό του Ηρακλείου και ιδιαίτερα στη περιοχή της Μεσαράς.
Ανακαίνισε το πατρικό του σπίτι στη Γαλιά Ηρακλείου Κρήτης και το δώρισε με όλο τον υπάρχοντα στο εσωτερικό, εξοπλισμό, μεταξύ των οποίων δεκατρία μικρά και μεγάλα πιθάρια, στη πρώην Κοινότητα Γαλιάς, καθώς επίσης και τη βιβλιοθήκη του.

Το συμβόλαιο, μεταξύ Μ. Ι. Νικολούδη και Κοινότητας Γαλιάς, έγινε στις 31-12-1994, επί λήξης της λειτουργίας της κοινότητας Γαλιάς, διότι ακολούθησε από 1-1-1995, η προαιρετική συνένωση με το Δήμο Μοιρών.
Σκοπός της δωρεάς ήταν, για να λειτουργήσει σαν, ξενώνας – βιβλιοθήκη – μουσείο.

Ακόμα είναι πατρίδα των Αφών Μαρκάκη, που και στα πέρατα του κόσμου, την Βραζιλία, που ξενιτεύτηκαν, απέδειξαν ότι δεν ξέχασαν ποτέ το χωριό τους, φτιάχνοντας το ρολόι που βρίσκεται στην πλατεία, έξω από την εκκλησία του Άϊ Γιώργη της Γαλιάς, αλλά και την αγιογράφηση μέσα στην εκκλησία του Αγίου, την Πλατυτέρα των ουρανών.
Οι κάτοικοι της Γαλιάς διακρίνονται, για το φιλότιμο και την ντομπροσύνη τους, ενώ ξεχωρίζουν για την υπέρμετρη εργατικότητα τους, με αποτέλεσμα να λέγεται πως: ‘’εις τη Γαλία ό ήλιος δε δύει ποτέ’’

Καλλιέργησαν από πολύ νωρίς την ομαδικότητα και προσέφεραν οικειοθελώς δωρεάν προσωπική εργασία για κοινωφελούς σκοπούς και έτσι έχουμε το κορυφαίο γεγονός σ’ αυτή τη περίπτωση, να φέρουν αρτεσιανό νερό στη Γαλιά από τη Μάνα του νερού που βρίσκεται στον Απόλυχνο, χωρίς να χρησιμοποιήσουν κανένα μηχανικό μέσο, πέρα από το κασμά και το φτυάρι!!

Στη Γαλιά επίσης άνθισε τον αιώνα που πέρασε, η λαϊκή σατυρική ποίηση, με τους λαϊκούς σατυρικούς ποιητές, Μιχαήλ Μιχαλομανωλάκη ή Μιχελινό και Εμμανουήλ Ζ. Ζαχαριουδάκη ή Ντουϊντομανώλη, ενώ βρίσκεται σε ακμή τα τελευταία Χρόνια η μαντινάδα, από την μαντιναδολόγισσα Χαριστή Κουκουμπεδάκη-Φανουράκη.
Στη Γαλιά υπάρχει ποδοσφαιρική ομάδα, η ”Δόξα Γαλιάς” που είχε πρωταγωνιστήσει στο Πρωτάθλημα της Α1 κατηγορίας της ΕΠΣΗ.

Υπάρχει ακόμα Πολιτιστικός Σύλλογος και Σύλλογος Γυναικών.
Στη περιφέρεια της, η Γαλιά, περικλείει αρκετές αρτεσιανές πηγές, όπως είναι της Γριάς Κουτσουνάρας, των Δρακακιανών, των Καπελωνιανών, του Κουμπέ, του Αγγέλου, του Χάρου της βρύσης, της Μάνας του νερού και του Σφακοπήγαιδου. Ενώ βρέχεται από Βορειοδυτικά, με τα νερά του Κουτσουλίτη ποταμού, που πάνω σε αυτόν έχει γίνει το φράγμα της Φανερωμένης.

Περικλείει ακόμα πολλά υψώματα, όπως η Παπούρα, τα τρία κεφάλια, η Μακριά Κεφάλα, η Μαυροκεφάλα, η Κεφάλα, οι Γαλιανές Κορφές, τον Πέζουλο, τα Βιγλιά, καθώς και το Καστροκέφαλο.

Έχει σπάνιους βιοτόπους, που είναι της Γριάς Κουτσουνάρας, της Λούτρας, του Απόλυχνου, μα και του Χάρου της Βρύσης, ενώ όλοι τους διακρίνονται για τη σπάνια χλωρίδα και πανίδα που διαθέτουν.

Οι Γαλιανοί αξιοποίησαν από τα παλιά τα χρόνια, τις διάφορες υδάτινες πηγές του χωριού τους, ενώ έχτισαν παραδοσιακές κρήνες σ’ αυτές, όπως είναι της Μεγάλης βρύσης, των Καπελωνιανών, της Γριάς Κουτσουνάρας του Απόλυχνου και της Μπιστολόβρυσης. Υπάρχει δε μια τεραστίων διαστάσεων στέρνα στο Μονόχωρο, χτισμένη από βύσαλο και αστρακάσβεστο, όπου συγκεντρώνονται τα αρτεσιανά νερά της Γριάς Κουτσουνάρας.

Οι Γαλιανοί ακόμα έχτισαν συνεταιριστικό ελαιουργείο, που μέσα σε αυτό στεγαζόταν εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, για την ηλεκτροδότηση της Γαλιάς, καθώς και αλευρόμυλο.

Επίσης από πολύ νωρίς ίδρυσαν το Μορφωτικός Σύλλογος Αγροτοπαίδων Γαλιάς, που είχε βραβευτεί για δύο συνεχόμενες χρονιές, παίρνοντας το πρώτο και το τρίτο βραβείο, πανελλήνια, εκεί γύρω στο έτος 1963!!

Η Γαλιά παράγει Λάδι, πρώιμα και όψιμα κηπευτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα, ενώ στη Γαλιά θα συναντήσουμε τη ”Γριά Ελιά”, που βρίσκεται στο Καλύβι, σε υψόμετρο 270 μέτρων και έχει συντεταγμένες 35,0791654 , 24,8662958. Λέγεται πως ήταν στην ιδιοκτησία πριν από 600 χρόνια και πριν, στη Παναγία τη Μονοχωριανή. Ενώ κατά μια προσέγγιση της ηλικίας της, υπολογίζοντας την με βάση την μέθοδο των ετήσιων δακτυλίων, λαμβάνοντας υπόψιν το υψόμετρο, την ξηρική περιοχή και τους αέριδες που είχε να αντιμετωπίσει, εφ’ όσον είναι αντίκρια του Ψηλορείτη, και εκτιμώμενη μέση ετήσια ακτινική αύξηση 0,3mm, ανέρχεται πάνω από 3.000 ετών από σήμερα.

Δηλαδή η πρώτη παρουσία του δέντρου τοποθετείται, στην Υστερομινωϊκή περίοδο της Κρητικής ιστορίας.
Όσο για την λαογραφία λέγεται, πως όταν ο Διγενής πατώντας το ένα πόδι στο βουνό Μαύρη και το άλλο πόδι στα Αστερούσια για να ποιεί νερό από το Γεροπόταμο, όταν επέστρεφε στη Σέλα, εγέμιζε τις τσέπες του ελιές και τις έτρωγε όταν καθόταν για φαγητό στα Ακόλητα!!

Για τα χωριά και τα μετόχια της Γαλιάς, υπάρχουν αρκετά στοιχεί για την ιστορία τους, όπως αναλυτικά έχω αναφερθεί για το καθ’ ένα ξεχωριστά σε άλλα κεφάλαια, ωστόσο θα αναφέρω εν ολίγοις και σ’ αυτό το κεφάλαιο, κάποια στοιχεία.

Το χωριό Μονόχωρο, που η εκκλησία του εορτάζει την γέννηση της Υπεραγίας Θεοτόκου, της Παναγίας μας, η εκκλησία του έχει τοιχογραφίες του 1345, ενώ κτήτορας της ήταν ο Γεώργιος Μουσούρης, που εικονίζεται έφιππος με ακολουθία μέσα σε τοπίο με ρογδιές.
Στην εκκλησία αυτή από τη δυτική της μεριά υπάρχει μισογκρεμισμένος Πρόναος, ενώ ανατολικά της νότιας εισόδου της εκκλησίας, υπάρχει το λεγόμενο ”Αρκοσόλιο”, το οποίο ήταν τάφος με καμαρωτή σκεπή.
Ωστόσο το Μονόχωρο αναφέρεται σε έγγραφο του 1394 σαν Monoghoro.

Το Μετόχι της Κεράς της Βελουλιανής βρισκόταν στη τοποθεσία που βρίσκεται, ο σημερινός Βελούδης.
Σώζεται η απογραφή που συντάχθηκε την πρώτη Μαϊου του 1644, όσον αφορά τη Κερά τη Βελουλιανή.
Ήταν η εποχή που ανέλαβε τη διοίκηση της Μονής του Βαλσαμονέρου ο ιερομόναχος Ιερεμίας Κορνάρος, μετά το θάνατο του ηγουμένου της Γαβριήλ Παπαδοπούλου.
Μετέβη λοιπόν ο ιερομόναχος Ιερεμίας Κορνάρος μαζί με τον νοτάριο Γεώργιο Καλαμαρά στου Βελούλι, όπου συντάχτηκε η απογραφή που σας παραθέτω.

”Ις το μετοχι ονομαζομενον ι καιρα ι Βελουλιανι – στιν εκλισιαν μεσα εβρικαμε τα κατοθεν:
– Ενα ποτιριον και ενα δισκαριον στανενια.
– Ενα λαβιδι αργιρο και ενας αστερισκος αργιρος.
Ποτιροκαλιμα και αερας.
Ενα σταυρο ξιλινο απου το Αγιο Ορος.
Ενα πετραχιλι παγονατζο, βελουδι, με διο κομπια αργιρα.
Ενα Εβανγγελιο σταμπαδο, και εχι το ο προτοπαπας του Καστελιου.
Ενα Πεντικοσταρι σταμπαδο
Ενας Αποστολος κοντιλογραφος.
Μια μποδια σπουρδινι.
Ενα Ρολογιον και ενα Ψαλτιρι παλιο.
Ενα Γεροντικο παλιο.
Ενα θιμιατο παλιο.
Μια ικονα τζι Παναγιας ι Κιμισι.
Μια Λιτουργια σταμπαδα.

Στα καιλια μεσα:
Διο κασελες παλιες.
Ενα σκαμνι μεγαλο και μικρα σκαμνια διο.
Διο πινακοτες, διο κοφινια το βουγιο.
Μελισοκοφινα τεσερα, μελισες κορμια δεκανια.
Κοφινιδες μεγαλες διο, ενα πιθαρι και μια τζιβιδα.
Ενα σκαπετι, ενα φτιαρι, διο κατζουνες, διο ινια.
Διο αλετρια, διο ζιγους με τα λουρα τος.
Μια τραπεζο, ενα τζικαλι πετρινο, μια κουταλα, ενα πιθαρι.
Ενα σιμαντιρι σιδερο, μια καρτα, εξι βοδια, το ενα θιλικο και το αλο αμεροτο.
Πιατα ενια, απλαδενες τεσερις, ενα κοσκινο, ενα βολιστρι, ενα λιχνο κρεμαστο.

Το ανωθεν ινβενταριο εδιαβασα του ανωθεν πανωσιοτατου ηγουμενου και επαρακαλεσε τζι κατοθεν μαρτιρους: ιγου ο ευλαβεστατος αφεντις παπα-Διμιτρις Ζεπος ποτε αφεντι παπα-Γεοργιου και ο ευγενης αφεντις Φραντζεσκος Φλοριανως ποτε αφεντι Καρλο απου τι Χορα και επαρακαλεθικε εις το ανωθεν μοναστιρι του Βαρσαμονερου”.
Να σημειώσουμε επιπλέον ότι σύμφωνα με την καταγραφή του 1644 από τον ηγούμενο Ιερεμία Κορνάρο, της βιβλιοθήκης της μονής του Βαλσαμονέρου, στους 143 τόμους που καταγράφηκαν, οι επτά ανήκαν στο μετόχι της Κεράς της Βελουλιανής.

Το χωρίο Απόλυχνος βρίσκεται ανατολικά της Γαλιάς.
Αναφέρεται σε έγγραφο του 1248 (κατάστιχο εκκλησιών και μοναστηριών του κοινού) με το όνομα Αpolichino και ήταν φέουδο της Αρχιεπισκοπής Κρήτης από την βυζαντινή εποχή.
Αναφέρετε επίσης σε έγγραφο του 1369 οπότε ο Cladus Sterioni έκαμε ένα μύλο στο χωριό.
Η εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα έχει τοιχογραφίες του 14ου αιώνα.

Το χωριό Βίκος βρισκόταν βορειοδυτικά του χωριού Γαλιά, σε απόσταση περίπου τριών χιλιομέτρων.
Κατά τη περίοδο της Βενετοκρατίας (1260-1669) ήταν μετόχι του καθολικού μοναστηριού (Του μοναχικού τάγματος των Κιστερκιανών) του Χριστού της Γέργερης.
Τον 16ο Αιώνα τα περισσότερα κτίσματα του Βίκου είχαν καταπατηθεί από ιδιώτες και ανέθεσε το μοναστήρι της Γέργερης σε ένα Βενετό Ευγενή του Χάνδακος (Ηράκλειο) τον Βίκτωρα Τριβιζάνο να τα διεκδικήσει δικαστικά υπέρ του μοναστηριού, όπως και πράγματι έγινε.
Το χωριό του Βίκου αναφέρεται σε όλες τις σωζόμενες βενετικές απογραφές του πληθυσμού της Κρήτης δηλαδή: του 1577 του Μπαρόζη, του 1583 του Καστροφύλακα, οπότε είχε 87 κατοίκους και του 1630 του Βασιλικάτα.
Στις Τούρκικες απογραφές του πληθυσμού, το χωρίο του Βίκου δεν αναφέρεται.

Το χωριό Αγιογυριάς βρισκόταν Βορειοδυτικά του χωριού Γαλιά, σε απόσταση τεσσάρων περίπου χιλιομέτρων.
Ήταν οικισμός κατά τη περίοδο της Βενετοκρατίας (1204-1669). Αναφέρεται σε όλες τις Βενετσιάνικες απογραφές του πληθυσμού (1577,1583, 1630).
Στην απογραφή του 1583 είχε 87 κατοίκους όπως και ο Βίκος.
Στις τούρκικες απογραφές του πληθυσμού δεν αναφέρεται.

Το χωριό Νταρογδιανά, βρίσκονται νότια και σε μικρή απόσταση του χωριού Γαλιά.
Για πρώτη φορά αναφέρονται στην απογραφή του 1900 και υπάγονται στο Δήμο Γόρτυνας , με 32 κατοίκους.
Αργότερα, το έτος 1920, υπάγονται στο αγροτικό Δήμο Γαλιάς, με 37 κατοίκους.
Το έτος 1928, υπάγονται στην Κοινότητα Γαλιάς ,με 35 κατοίκους και αναφέρονται με το όνομα Μαραγδιανά.
Στις επόμενες απογραφές δεν αναφέρονται.

Τη Γαλιά τη συναντούμε από την απογραφή του 1577 (fr Barozzi) και εντεύθεν. Στην Αιγυπτιακή όμως απογραφή του 1834, δεν υπάρχει κανείς Χριστιανός κάτοικος στο χωριό, λόγω της αγριότητας των Τουρκοαιγυπτίων. Ήταν τότε που ο σουλτάνος ήρθε σε συμφωνία με τον Μοχάμετ Άλι της Αιγύπτου, στον οποίο υποσχέθηκε να δώσει την Κρήτη και την Πελοπόννησο, αν εκείνος κατάφερνε να καταστείλει την ελληνική επανάσταση. Για το σκοπό αυτό ο γιος του Μοχάμετ Άλι, ο Ιμπραήμ, έφθασε στο λιμάνι της Σούδας στα Χανιά, στις 23 Νοεμβρίου του 1824 και με μοναδική αγριότητα κατάφερε να καταπνίξει, την επανάσταση στην Κρήτη. Με αποτέλεσμα να αναγκαστούν να φύγουν όλοι οι Χριστιανοί από τη Γαλιά και προφανώς να ανέβουν στα Βορίζα, καθ’ όσον τα Βορίζα με τη Γαλιά είναι αδελφά χωριά. Να σημειώσουμε ότι όλοι οι Γαλιανοί κατάγονται από τα Βορίζα. Ενώ στα Βορίζα δεν κατοίκησε Τούρκος ποτέ και αυτό το δηλώνουν οι σωζόμενες απογραφές που υπάρχουν κατά καιρούς. Άρχισαν να κατεβαίνουν από τα Βορίζα σταδιακά προς τη Γαλιά, περί το 1860 – 1870 και να χτίζουν το καινούριο τους χωριό, καθώς και τα μετόχια. Αυτό μας το μαρτυρεί η απογραφή του 1875 που το χωριό αναφέρεται ως Μετόχι των Βοριζίων και κατοικείται από 25 χριστιανούς και 25 μουσουλμάνους κατοίκους, καθώς και η απογραφή του 1881, που υπάρχουν στη Γαλιά, 11 χριστιανοί και 54 Τούρκοι κάτοικοι, ενώ για το μετόχι Ρογδιανά, πρωτοεμφανίζεται στην απογραφή του 1900.

Σώζονται οι εξής απογραφές:

Αυτή του 1577 (fr Barozzi), με το όνομα Galea. Του 1583 (Καστροφύλακας) με το όνομα Gaglia και 120 κατοίκους. Του 1630 (Βασιλικάτα) με το όνομα Galea. Του 1671 (Τουρκική) με το όνομα Galya και 31 χαράτσια (155 κατοίκους). Του 1834 (Αιγυπτιακή) με το όνομα Talia και 15 τουρκικές οικογένειες. Στην απογραφή που διενήργησε ο υποπρόξενος της Ρωσίας Ι. Μητσοτάκης το 1875, το χωριό αναφέρεται ως Μετόχι των Βοριζίων και κατοικείται από 25 χριστιανούς και 25 μουσουλμάνους κατοίκους. Το 1881 Υπάγεται στο Δήμο Αμπελούζου και έχει 11 χριστιανούς και 54 Τούρκους κατοίκους. Το 1900 Υπάγεται στο Δήμο Γόρτυνας(Αμπελούζου) και έχει 49 κατοίκους, από τους οποίους ήταν οι δύο μουσουλμάνοι, που ήταν και οι τελευταίοι εναπομείναντες. Το 1920 γίνεται αγροτικός Δήμος Γαλιάς με 370 κατοίκους. Το 1928 αποτελεί κοινότητα με 475 κατοίκους. Το1940 έχει 723 κατοίκους. Το 1951 έχει 934 κατοίκους. Το 1961 έχει 1029 κατοίκους και το 1971 έχει 912 κατοίκους.
Να σημειώσουμε ότι, ειδικά στην απογραφή του 1928, σύμφωνα με τον Ελλ. Οδηγός Κρήτης 1919 – 1929, υπάρχουν τα παρακάτω αναλυτικά στοιχεία της συγκεκριμένης απογραφής:

Γαλλιάς (Καινουρίου)` (κ. 655, άρρ. 318).
Έδρα: Γαλλιά (κ. 475, άρρ. 238).
Χωρία: Απόλυχνος, Μονόχωρον, Νταρογδιανά.
Ιερείς: Ιωάν. Μανασσάκης.
Διδ/λοι: Διον. Νικολούδης, Σοφ. Μανιακουδάκη.
Επαγγελματίαι:
Δικηγόροι: Νικολούδης Διονύσιος.
Καθεκλοποιεία:
Μαραγκού Δρ., Μαραγκού Κ., Νικολούδη Ν.
Παντοπωλεία:
Βολικού Γ., Δρουγκάκη Γ., Κανάκη Κ., Ξεκαρδάκη Κ., Ορφανουδάκη Δ. Σταθωράκη Ζ., Στιβακτάκη Α., Φανουράκη Ζ.
Υποδηματοποιεία:
Παναγιωτάκη Γ.

Σύνταξη κειμένου – έρευνα – φωτογραφικό υλικό: Φανούριος Ζαχαριουδάκης

Ακολουθήστε το Cretanmagazine στο Google News και στο Facebook

Click to comment

Leave a Reply

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Δείτε και αυτά

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

Όπως είναι γνωστό τα προηγούμενα χρόνια στη Γαλιά αγαπούσαν πολύ τη δουλειά, αλλά αγαπούσαν επίσης και τη διασκέδαση και το κρασί Όταν δε τους...

ΚΡΗΤΗ

Αναλυτικά η ανακοίνωση του προέδρου της τοπικής κοινότητας Πετροκεφαλίου: Το νεο συμβούλιο στη τελευταία συνεδρίαση του αποφασίσαμε να βελτιώσουμε την εικόνα της πλατείας μας...

ΚΡΗΤΗ

Στο κλείσιμο των Ιρλανδικών Διαβάσεων λόγω κακοκαιρίας προχώρησε ο Δήμος Φαιστού. Συγκεκριμένα κλείστες θα παραμείνουν: Παρακαλούμε τους οδηγούς οχημάτων να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί. Με...

ΚΡΗΤΗ

Ο Δήμος Φαιστού θέτει τις βάσεις για την ανάπτυξη διακριτής ροής διαχείρισης βιοαποβλήτων με στόχο, σε πρώτη φάση, να εκτρέψει από την ροή διαχείρισης...

ΚΡΗΤΗ

Νέος Πρόεδρος ο Νικόλαος Καργάκης

ΚΡΗΤΗ

Με απόφαση του Δημάρχου Φαιστού, κ. Γρηγόρη Νικολιδάκη, ορίστηκαν οι αντιδήμαρχοι της νέας δημοτικής αρχής, με θητεία από 01-01-2024 έως 31-12-2024Ο κ. Φασομυτάκης Ιωάννης...

ΚΡΗΤΗ

Η καθιερωμένη τελετή κοπής της Πρωτοχρονιάτικης πίτας πραγματοποιήθηκε σήμερα το πρωί στο Πολύκεντρο Μοιρών, παρουσία του Σεβασμιοτάτου Μητροπολίτη κ.κ Μακάριου, των Δημοτικών Συμβούλων, των Προέδρων των Κοινοτήτων, των μελών του...

ΚΡΗΤΗ

Σκοπός της ανάπλασης του οικισμού των Ματάλων με προϋπολογισμό μελέτης 552.000,00€ είναι να εξασφαλισθεί η ιστορική συνέχεια και η συνοχή του δομημένου χώρου, με...