Η κανελάδα που λέγεται και χιονάδα, ως γνωστόν είναι ένα δροσιστικό ρόφημα, με βάση το σιρόπι κανέλας και χιόνι
Ψάχνοντας την ιστορία της, έχουμε πληροφορίες για την πώληση της στα παζάρια, από το 1700 περίπου μΧ .
Πρωτοεμφανίστηκε δε στα ορεινά του Ψηλορείτη, κυρίως στην περιοχή των Βοριζίων αφού βασικό της συστατικό της είναι το χιόνι.
Οι βοσκοί αξιοποιούσαν το χιόνι, και γενικά τα δροσερά μέρη μέσα στα σπήλαια, αφού ήδη είχαν εκεί τα τυροκέλια τους για φυσική ωρίμανση του τυριού.
Ο Ψηλορείτης είχε πάντα το προνόμιο να έχει χιόνι χειμώνα καλοκαίρι.
Σ’αυτό το μαρτυρεί βέβαια και ο παλιός στίχος:
”Στου Ψηλορείτη την κορφή
ποτές δε λείπει χιόνι,
ώσπου να λιώσει το παλιό
καινούργιο το πλακώνει!”
Πρόσβαση στο χιόνι το καλοκαίρι, είχαν μονάχα οι βοσκοί στα ορεινά, στα Ακόλητα, και σε άλλους βοσκότοπους του Ψηλορείτη εκείνα τα χρόνια.
Το καλοκαίρι το χιόνι , διατηρείτο μέσα σε βαθιές χαράδρες χαμηλά, η σε σπήλαια τους λεγόμενους τάφρους.
Για να συλλέξει κανείς χιόνι, έπρεπε να κατέβει στην τάφρο με σχοινιά, γύρω στα 20 μέτρα, σε περιβάλλον κατάψυξης.
Αφ’ ότου έκοβε μια κολόνα ο άνθρωπος στην τάφρο μέσα με τον σάρακα, φώναζε και την ανέσυραν πάνω, κοκ.
Αν δεν άντεχε κάποιος στο κρύο, κατέβαινε άλλος στη θέση του.
Πολλοί είχαν λιποθυμήσει από την πολύ παγωνιά, προσπαθώντας με τον σάρακα να χαράξουν και να κόψουν μια κολόνα χιονιού.
Η ομάδα ανέβαινε στο βουνό με διο τρία μουλάρια, στα οποία είχαν φορτώσει από 4 έως 5 κολόνες χιονιού στο κάθε ένα.
Διέσχιζαν δύσβατα εδάφη, χωρίς δρόμο, ανάμεσα σε κατσοπρίνια, σκίνους, και πολλά θαμνώδη που δυσκόλευαν την διέλευση όλων.
Γνωρίζουμε οικογένειες κανελάδων, που αρχικά ζούσαν στα Βορίζα, κοντά στον Ψηλορείτη δηλαδή, αλλά μετά κατέβηκαν νοτιότερα, στη Γαλιά, στις Μοίρες και τα γύρω χωριά.
Μία από αυτές τις οικογένειες που γνωρίζουμε, ήταν και η οικογένεια του Εμμανουήλ Χουστουλάκη που πωλούσαν κανελάδες προ δύο και βαλε αιώνων!
Σήμερα έχουμε πέμπτη και έκτη γενιά της ίδιας οικογένειας που πουλάνε ακόμα κανελάδες στο παζάρι των Μοιρών η όπου χρειαστεί.
Ο Γεώργιος Χουστουλάκης, γιός του Εμμανουήλ, συνέχισε την πώληση κανελάδας, και εγκαταστάθηκε πλέον στη Γαλιά Ηρακλείου.
Την πώληση της κανελάδας συνέχισε μετέπειτα και ο γιος του, Εμμανουήλ Χουστουλάκης, όπου τυγχάνει να ήταν και παππούς του γράφοντος.
Ο δε παππούς Μανώλης η Ρετζεπομανώλης, έβαλε στην πώληση κανελάδας και όλα του τα αρσενικά παιδιά, Αλέκο, Στάθη Μιχάλη, Αντώνη (γαμπρός του) , μέχρι σήμερα, που ο τελευταίος απόγονος της γενιάς αυτής που πουλούνε κανελάδες, που είναι ο Μανώλης Φαραγκουλιτάκης, γιος του Αντώνη.
Ένας δε γιος του Μανώλη Χουστουλάκη, ο Μιχάλης, η Μιχαήλος, με την εφευρετικότητά του, ανέβασε την όλη διαδικασία της πώλησης σε υψηλά επίπεδα.
Το 1945 μετά τον πόλεμο, έφτιαξε ένα ειδικό τραπέζι, πρακτικό για κανελάδες!
Το τραπέζι αυτό είχε δύο συρτάρια με μεταλλική επένδυση μέσα στα συρταράκια αυτά, και από ένα βρυσάκι το κάθε συρτάρι.
Συνήθως στην πώληση υπήρχαν τρία άτομα. Ο υπεύθυνος που διαλαλούσε φωναχτά την πραμάτια του, έβαζε και το σιρόπι στα ποτήρια.
Ο άλλος συνήθως έβαζε στα ποτήρια το χιόνι από το σακί, και ο τρίτος της παρέας άνοιγε το βρυσάκι από τα συρτάρια που ήταν γεμάτα νερό, και ξέπλενε τα ποτήρια.
Το νερό που έπεφτε στο ξέπλυμα, έμπαινε μέσα σε έναν τσίγκινο κουβά.
Ο Μιχαήλος, είχε κάνει επίσης μια ειδική κατασκευή πάνω στο τραπέζι που σώζεται ακόμα, με δυο τάβλες πάνω κάτω τρύπιες.
Οι τάβλες αυτές στηριζόταν στο πλάι του τραπεζιού.
Τα μπουκάλια όρθια, το κάθε ένα σε μια τρύπα, ήταν τοποθετημένα μπρούμυτα με το στόμιο προς τα κάτω, και το κάθε ένα είχε και μικρό βρυσάκι από κάτω, προσαρμοσμένο στο φελλό.
Στη σειρά λοιπόν τα μπουκάλια εστραμμένα προς τα κάτω λεμονάδες και πορτοκαλάδες, και ότι θέλει ο πελάτης διάλεγε!
Ο καλλίφωνος τότε αλλά και μερακλής, ο μακαρίτης πλέον Μιχαήλοςς διαφήμιζε φωναχτά την δικιά του κανελάδα με τα παρακάτω….
-Κρύο και παγωμένο
κι απ το βουνό φερμένο!
Τρέξτε κοπελιές να πείτε,
να καλοπαντρευτείτε!
Τρέξτε μικροί μεγάλοι
τα φράγκα είναι χαλάλι!
Και μετά ο Μιχαήλος χαμήλωνε τη φωνή του, και έλεγε με χιούμορ…
-Και σείς οι παντρεμένοι
καλή ψυχή καημένοι….
Πιό μετά θα έλεγε :
-Γλυκό γλυκό το φτιάχνω
για αυτό και δεν προκάνω!
Κρύο κρύο είναι μπούζι,
γλυκό σα το καρπούζι!
Τρέξτε μικροί μεγάλοι,
τα φράγκα είναι χαλάλι!
Υπήρχε αρκετό κέφι για εργασία, αφού ο πάγκος με τις κανελάδες άφηνε πολύ κέρδος τα χρόνια εκείνα.
Σημειωτέον, ο πωλητής κανελαδας, είχε στον πάγκο του και την παγωνιέρα με τα υπέροχα παγωτά κασάτα, μέσα σε ξύλινη κατασκευή σαν βαρελάκι.
Γύρο γύρω από την παγωνιέρα έως την ξύλινη κατασκευή, υπήρχαν άχυρα για μόνωση.
Παράλληλα πολλοί πωλητές κανελάδας, στον πάγκο με τις κανελάδες, δίπλα είχαν και άλλο ένα πάγκο με τα ζαχαρωτά.
Καραμέλες σισαμόπιττες, παστέλια είχαν πολύ απήχηση στον κόσμο, αφού σε πολλές κωμοπόλεις της Κρήτης δεν υπήρχαν ακόμη ζαχαροπλαστεία.
Τα παλαιότερα χρόνια, εικάζουμε πριν τριακόσια, οι βοσκοί του Ψηλορείτη, που ήταν οι μόνοι που είχαν την πολυτέλεια να φέρνουν χιόνι στο κονάκι τους και να το διατηρούν για μέρες στα άχυρα, που παρεμπιπτόντως είναι άριστο μονωτικό υλικό.
Στο σπίτι τους η στο κονάκι οι βοσκοί, έφτιαχναν διάφορα δροσιστικά ποτά με βάση το χιόνι.
Έπιναν τη ρακή τους που έριχναν μέσα και χιόνι.
Έφτιαχναν διάφορους χυμούς φρούτων που τους πρόσθεταν στο ποτήρι με το χιόνι.
Ο πιο συνηθισμένος χυμός ήταν από λεμόνι.
Η χιονάδα λεμονιού, μπήκε στην πώληση στους πάγκους για αρκετά χρόνια, μέχρι περίπου το ’55 εως το 60 που μπήκαν τα αναψυκτικά στην κυκλοφορία, οπότε και σταμάτησε.
Στη χιονάδα λεμονιού, έβαζαν σιρόπι το οποίον φτιαχνόταν βράζοντας στο νερό και χυμό λεμονιού με ζάχαρη..
Έμεινε όμως η κανελάδα και μέχρι τις μέρες μας, σαν παραδοσιακό προϊόν τοπικό.
Σήμερα όμως κατέκτησε και πολλά ελληνικά νησιά, γιατί αρέσει στους τουρίστες, έστω κι αν αντί χιόνι σερβίρουν αλεσμένα παγάκια!
Το παράδοξο βέβαια δεν είναι τα αλεσμένα παγάκια, αλλά που την κανελάδα την θεωρούν πως είναι ”τοπικό παραδοσιακό ποτό” του νησιού τους!
Το χιόνι όμως δεν ξέρω τα παλιά χρόνια που το έβρισκαν καλοκαιριάτικα!
Στην Μεσαρά όμως παραμένει παραδοσιακό δροσιστικό και αυτό το μαρτυρούν πολλά.
Οι φωτογραφίες που σώζονται του 1925, το τραπέζι του 1940, αλλά και το ότι οι παραδοσιακές οικογένειες που πουλάνε σήμερα κανελάδα δεν χρειάζονται σχετική άδεια αφού είναι παραδοσιακό προϊόν πολλών ετών στην περιοχή Μεσαράς.
Απ’ ‘οτι μας είπε και ο Μανώλης Φαραγκουλιτάκης, επειδή σε έφοδο συνελείφθησαν με τα αδέρφια του να πουλάνε κανελάδες χωρίς άδεια, τους πήγε ο υπεύθυνος της εφορίας δικαστικά.
Το δικαστήριο τους άφησε ελεύθερους, επειδή ο δικαστής ανέφερε πως ένα τέτοιο είδος δεν θα πρέπει να χαθεί, αφού είναι παράδοση στον τόπο μας και δει στην Μεσαρά υπόθεσης.
Δεν γνωρίζουμε αν αυτό γινόταν σε άλλο νησί αν ο δικαστής έβγαζε αθωωτική απόφαση.
Η κανελάδα , τα παλιά χρόνια, καθώς και τα ζαχαρωτά άφηναν καλά κέρδη στον πωλητή, εν αντιθέσει με το σήμερα, που όπως μας είπε ο Μανώλης Φαραγκουλιτάκης, η κανελάδα δεν αφήνει χρήμα, πέρα από ένα φτηνό μεροκάματο, κι αυτό μονάχα τα Σάββατα στο παζάρι.
Κείμενο – φωτογραφικό υλικό: Γεώργιος Χουστουλάκης
Ακολουθήστε το Cretanmagazine στο Google News και στο Facebook
