Η βουτσά έπαιζε μεγάλο ρόλο στο σοβά!

Ορισμένοι ήδη το γνωρίζουν, αρκετοί νέοι όμως δεν ξέρουν για το ρόλο που έπαιξε κάποτε η βουτσά ή βουτσιά, (κόπρανα αγελάδας) στο σοβάντισμα των τοίχων!

Φυσικά δεν θα με παραξένευε, αν κάποιοι δεν γνωρίζουν ούτε καν τι εστί βουτσά!

Τα κόπρανα της αγελάδας στην Κρήτη τα έλεγαν βουτσές, αλλά κυρίως τις έλεγαν βουνιές, κι όμως είχαν και αυτά την πολύπλευρη χρησιμότητά τους, πέραν εκείνης της πολύ καλής κοπριάς!

Και εδώ βέβαια για να διευκρινίσουμε πως είχαν τα πράγματα, μην περιμένετε πως θα σοβάντιζαν ολόκληρο σπίτι με τη βουτσά, το σπίτι τους το κανονικό, φυσικά το έχτιζαν οι μαστόροι με πέτρες, και το σοβάντιζαν πάλι οι μαστόροι κανονικά με ψιλή άμμο και ασβέστη. Σαν έμπαιναν όμως μέσα, στην πορεία χρειαζόντουσαν να χτίσουν και άλλους βοηθητικούς χώρους.
Χρειαζόταν δηλαδή αποθήκες, στάβλους, αχυράκια, ξωσταράκια, κοτέτσια κλπ, και συνήθως αυτά τα έφτιαχναν μόνοι τους. Για αυτά που να τρέχουν τώρα ξανά για άμμο και ασβέστη. Συνήθως το χτίσιμο τους ήταν πιο πρόχειρο, και το έκανε ο σύζυγος με πέτρες και λάσπη με χώμα, και τα σοβαντίσματα αν γινόταν, μπορούσαν να τα κάνουν μόνες τους, και οι γυναίκες της εποχής.

Αν επρόκειτο να σοβαντιστεί σπίτι και κυρίως κάποιος εσωτερικός τοίχος που θα έμεναν μέσα άνθρωποι, με τίποτα δεν θα γινόταν σοβάντισμα με βουτσά, διότι θα μύριζαν με βαριά μυρουδιά οι τοίχοι για πολλούς μήνες, ίσως και χρόνια! Αντίθετα τα ζώα δεν είχαν τέτοια κωλύματα! Σε κατοικήσιμο σπίτι, σοβάντιζαν μονάχα τους εξωτερικούς τοίχους με βουτσά, ή τους τοίχους όλους σε βοηθητικούς χώρους.

Ο κάθε ένας παλιά έκανε ότι μπορούσε για να επιβιώσει, έτσι όταν ήθελε κάποιος να σοβαντίσει τοίχο του σπιτιού ή του στάβλου του με βουτσά, τότε έπρεπε να πάρει το γαϊδουράκι του, και να πάει να βρει και να φορτώσει κοκκινόχωμα δηλαδή λεπιδόχωμα, το οποίο είναι φυσικό αργιλόχωμα, και να το πάει στο σπίτι. Εκεί θα το αφήσει να στεγνώσει, και θα το κοπανίσει αργότερα καλά καλά με τον κόπανο, να σπάσουν όλοι οι σβόλοι, επάνω σε μια πέτρινη πλάκα, ώστε να γίνουν χώμα. Τέλος θα κοσκινίσει το χώμα, και θα το αφήσει σε μια άκρη για να χρησιμοποιηθεί αργότερα μαζί με την βουτσά, όταν θα έρθει η ώρα! Για καιρό επίσης θα μαζεύει ότι βουτσές αγελάδας βλέπει στο δρόμο του και στην εξοχή, αλλά τη μεγαλύτερη ποσότητα θα την μαζέψει την περίοδο του αλωνίσματος μέσα στο αλώνι! Εν όσο γυρνάνε τα βόδια το βολόσυρο, θα έχει μαζί του ένα παλιοτήγανο ή ένα παλιό πιάτο, και όταν εκείνα θα κάνουν την ανάγκη τους, θα μαζεύει τα κόπρανα και θα τα πετάει όλα σε ένα μέρος επάνω σε άχυρα έξω από το αλώνι για να στεγνώνουν στο ήλιο. Στο τέλος του αλωνίσματος, μαζί με τα άχυρα τον καρπό, και γενικά τη σοδειά του, δεν θα ξεχάσει να πάρει στο σπίτι και τις ξερές βουτσές, που θα τις χρειαστεί για τον σοβά του! Στο σπίτι θα κάνει κάπου σε μια γωνιά έξω ένα λάκκο, και θα πετάει εκεί μέσα όλες τις βουτσές!
Όταν τώρα θα έρθει η στιγμή του σοβαντίσματος, θα πρέπει να έχει έτοιμο το χώμα, τις βουτσές και λίγο ψιλό άχυρο, που το βρίσκει κι αυτό έτοιμο στο αλώνι.

Υλικά για τον σοβά

Για σοβάντισμα τοίχου θα χρειαστούν :
Μία παρτίδα βουτσά, μία παρτίδα χώμα, και μισή πατρίδα άχυρο ψιλοκομμένο. Αυτά όλα τα ανακατεύουν με το φτυάρι ρίχνοντας ανάλογο νερό μέσα σε ένα βαρέλι, ή και στον ίδιο το λάκκο που ήταν η βουτσές. Συνήθως έμπαινε κάποιος στο λάκκο με άρβυλα ή ακόμα και ξυπόλυτος, και ποδοπάταγε καλά καλά τη λάσπη να ανακατευτεί καλά.

Τέλος σαν έχουν ανακατευτεί καλά τα υλικά, παίρνουν τη λάσπη με ένα κουβά και τον πάνε κοντά στον τοίχο που είναι για σοβάντισμα. Το σοβάντισμα το κάνουν, είτε ο άνδρας είτε η γυναίκα, ή και οι δύο μαζί με τα χέρια! Πιάνουν από μια χαχαλιά σοβά με τις παλάμες τους, τον πετάνε στον τοίχο, και με τις δυό τους παλάμες τη πασαλείβουν γύρω γύρω, μέχρι να απλωθεί ομοιόμορφα! Η βουτσά λόγο ότι περιέχει κι αυτή ίνες άχυρου, αλλά παράλληλα και κάποιες ουσίες, βοηθάνε όλα αυτά στο να γίνει ο τοίχος πιο στερεός και συμπαγής.
Το επιπλέον επίσης άχυρο, βοηθά κι αυτό στο να είναι περισσότερο συμπαγής ο τοίχος και να μη σκάει!

Συχνή χρήση του σοβά με τα παραπάνω υλικά, έκαναν πολλές χήρες γριούλες που ζούσαν μόνες, και είχαν μικρά χαμηλοτάβανα σπιτάκια, και εξ ανάγκης τα σοβάντιζαν και μόνες τους.

Πρέπει δε να σημειωθεί εδώ, πως ο σοβάς που αναφέραμε, έχει άριστη μόνωση θερμοκρασίας κρύου και ζέστης, αλλά έχε και πολύ καλή στεγανοποίηση!

Πως έφτιαχναν τις παρασθιές

Πυρόμαχους όμως και γενικά παρασθιές, δεν έφτιαχναν με τέτοιο σοβά, διότι θα καιγόντουσαν τα υλικά, και φυσικά το άχυρο και η βουτσά! Αλλά και το χώμα αν δεν ήταν κατάλληλο, δεν θα ήταν ούτε αυτό αντοχής, οπότε θα καταστρεφόταν κι αυτό!
Σε αυτή την περίπτωση χρησιμοποιούσαν ειδικό πυρίμαχο χώμα που το έβρισκαν σε ποτάμια σε ειδικές μαλακές πέτρες που τους έλεγαν μώλους, που τις κοπάνιζαν και αυτές. Το χώμα αυτό εκτός από ψιλή άμμο περιείχε και άργιλο, και αυτό το υλικό επειδή ήταν μεγάλης αντοχής στην θερμοκρασία, έκαναν τη λάσπη τους με αυτό, και έχτιζαν τις πυρίμαχες πέτρες, αλλά και σοβάντιζαν και όλη την παρασθιά.

Πώς έφτιαχναν τα αλώνια

Για την βάση των αλωνιών το πως γινόταν, έχουμε αναφερθεί παλαιότερα σε ειδικό άρθρο. Πάντως και εδώ πάλι χρησιμοποιούσαν και τα τρία υλικά, δηλαδή βουτσά ή βουνιά, χώμα και άχυρο, μόνο που εδώ οι αναλογίες ήταν διαφορετικές!
Εδώ για τη βάση του αλωνιού, έχουμε δυο παρτίδες βουτσά, μία παρτίδα χώμα και μία παρτίδα άχυρο..
Στη κατασκευή του αλωνιού έπρεπε πρώτα να στεγνώσει καλά η λάσπη από χώμα στη βάση, και να πατηθεί καλά με τον κύλινδρο.
Ωστόσο ο κατασκευαστής έχει ήδη κουβαλήσει από το στάβλο ή την εξοχή, λίγα– λίγα τα κόπρανα από αγελάδες, (βουνιές ή βουτσιές), και όσες φέρνει θα τις ρίχνει σε ένα ξύλινο βαρέλι δίπλα στο αλώνι. Είχαν ανακαλύψει οι παλαιότεροι, πως αφού η αγελάδα τρώει χόρτα, τα κόπρανά της έχουν λεπτές ίνες, οι οποίες λειτουργούσαν σαν στερεωτική ουσία. Οι ίνες αυτές είχαν μεγάλη συγκολλητική και στερεωτική ιδιότητα, αλλά παράλληλα και αντοχή! Από το ξύλινο λοιπόν βαρέλι, έπαιρναν στο τέλος με ένα κουβά λίγες – λίγες τις βουνιές, και τις άπλωναν σαν επίχρισμα σε όλη τη βάση του αλωνιού. Με μια παρασύρα (αυτοσχέδια σκούπα από το φυτό – θάμνο μουντί), άπλωναν την βουνιά ομοιόμορφα παντού. Αφού μισοστέγνωνε κι αυτή, την πάταγαν πάλι με το ρολό( κύλινδρο), καλά –καλά, και πολλές φορές, σε όλα τα σημεία. Σαν στέγνωνε καλά και το επίχρισμα αυτό της βουνιάς, ο Αλωνάρης έχει πετύχει τώρα μια βάση του αλωνιού του, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά! Αφενός μεν το επίχρισμα δεν φεύγει με τις καταπονήσεις του βολόσυρου, και το βασικότερο δεν γλιστράει, με αποτέλεσμα να πέφτουν κάτω τα ζώα, όπως θα έκανε αν ήταν τσιμέντο! Δύσκολα χάλαγε η βουνιά, αλλά κι αν χάλαγε σε κάποιο σημείο, εύκολα γινόταν η επιδιόρθωση της, πάλι με τον ίδιο τρόπο.
Η μέθοδος της βουτσάς ή βουνιάς, στα επιχρίσματα αλλά και στα αλώνια, ήταν μια πανάρχαια μέθοδος, που είχε σαν βάση τα κόπρανα αγελάδας

Κείμενο: Γεώργιος Χουστουλάκης
φώτος: fysiki-domisi.blogspot.com