Οι κουτσούνες των κοριτσιών

Τι ήταν παλιά οι κουτσούνες

Κουτσούνες λέγανε παλιά στην Κρήτη γενικά τις κούκλες των κοριτσιών, οι οποίες αν ήταν γνήσιες του εμπορίου, θα ήταν εξαιρετικά σπάνιες, και θεωρείτο πολύ τυχερό ένα κορίτσι που θα είχε μια τέτοια κούκλα για να παίζει!

Βασικά θεωρείτο τυχερό ένα κορίτσι αν είχε έστω και οποιαδήποτε κούκλα, ακόμα και μια απλή πάνινη.

Λίγες πάντως ήταν οι μανάδες που πιάνανε τα χέρια τους, για να μπορούν να φτιάξουν σωστές και όμορφες πάνινες κούκλες στα κορίτσια τους.

Γιατί για να φτιαχτεί όμως μια αξιόλογη πάνινη κουτσούνα ήταν εξαιρετικά δύσκολο πράγμα εκείνο τον καιρό, και απαιτούσε κατάλληλες γνώσεις μοδιστρικής, ταλέντο, φαντασία, και προπαντός μεράκι. Απαιτούσε όμως και διαθέσιμο ελεύθερο χρόνο, ο οποίος ως συνήθως δεν υπήρχε, αφού όλη μέρα ήταν και οι δυο γονείς στα χωράφια ή σε άλλες δουλειές. Οι γυναίκες στα χωριά που ήξεραν να κάνουν αυτές τις άριστες κουτσούνες, ήταν ελάχιστες, άντε δυο με τρεις σε κάθε χωριό. Είχαμε κάποτε και στο χωριό μας τη Γαλιά, δυο τρείς τέτοιες γυναίκες, η οποίες έφτιαχναν εξαιρετικές κουτσούνες, και μια από αυτές ήταν η Φυλακτή Δρουγκάκη, και θα μας περιγράψει σήμερα η κόρη της, πως περίπου τις έφτιαχνε.

Χρειαζόταν, λέει για να φτιαχτεί μια κουτσούνα, χωριστό πανάκι για το κυρίως σώμα, χωριστό για το κεφάλι, χωριστό για το κάθε πόδι, χωριστό ακόμα και για το κάθε παπούτσι! Αυτό και μόνο σήμαινε λεπτοδουλειά, και έδειχνε πόσο εξαιρετικά δύσκολο πράγμα ήταν η κατασκευή μιας καλής κουτσούνας.

Η Φυλακτή έφτιαχνε το κάθε παπούτσι της κούκλας, τυλίγοντας με λεπτό πανάκι ένα κουκί σαν πέλμα, και το πανάκι έπρεπε να είναι εφαρμοστά ραμμένο επάνω στο κουκί.

Με πανί έκανε και τα δυο πόδια τα οποία ήταν σωληνωτά, φαντάζομαι θα τύλιγε το πανάκι επάνω σε κάποιο δάχτυλο για να πάρει μέτρα, και γέμιζε στο τέλος τα πόδια με πίτερα. Στο κάτω μέρος των ποδιών, έραβε τα παπούτσια που είχε αρχικά φτιάξει.

Με πανί συνέχιζε και έφτιαχνε το κορμί, χωριστά τα χέρια, όπου τα γέμιζε και αυτά με πίτερα. Με πίτερα όμως γέμιζε και το κεφάλι, και όλα αυτά τα έραβε επάνω στο σώμα της κουτσούνας!

Από τα πίτερα που έβαζαν κάποτε στο κεφάλι της κουτσούνας, προήλθε και μια παλιά γνωστή φράση, που εμείς τουλάχιστον οι νεώτεροι δεν ξέραμε τον λόγο προέλευσής της, και είναι η παρακάτω:

«Μα πίτερα έχει η κεφαλή σου και δε καταλαβαίνεις»!

Το τελικό αποτέλεσμα πάντως ήταν άψογο, γιατί δεν τελείωνε εκεί η εργασία με την συρραφή όλων των μελών επάνω στο σώμα της κούκλας, αλλά θα πρέπει να γίνει μια καλονή!.

Στη συνέχεια έπιαναν τα χρώματα, που δεν ήταν άλλα από παλιά χρωματιστά μολύβια της εποχής που τα λέγανε «κοβδόλια», και με αυτά χρωμάτιζαν την κούκλα στα διάφορα άλλα μέρη που ήθελαν. Σχημάτιζαν δηλαδή δάχτυλα, έβαφαν με κόκκινο χρώμα τα νυχάκια των δαχτύλων, έκαναν μάτια φρύδια και στόμα, και έβαφαν τα χείλη κόκκινα. Έκαναν κι άλλες λεπτομερείς εργασίες, όπως έβαζαν μικρά φιογκάκια στα παπούτσια, έκαναν στο πρόσωπο της κουτσούνας βλέφαρα, ακόμα και ματόκλαδα επάνω στα μάτια!

Για τα μαλλιά στο κεφάλι της κουτσούνας, χρησιμοποιούσαν μαλλί προβάτου. Έβαζαν πλούσιο μαλλί, το οποίο έβαφαν είτε ξανθό, είτε μαύρο είτε καστανό.

Μια τέτοια πραγματική καλλονή, φυσικά με τόσο λεπτομερή εργασία, ήταν σχεδόν βέβαιο πως θα εντυπωσίαζε τους πάντες, και θα ξετρέλαινε σίγουρα όλα τα κοριτσάκια της εποχής! Ακόμη και σήμερα θα προτιμούσε μια τέτοια κούκλα οποιοδήποτε κορίτσι, παρά κάποια του εμπορίου!

Οι πιο πολλές γυναίκες όμως δεν τους έκοβε να φτιάξουν μια σωστή πάνινη κούκλα. Στην καλύτερη περίπτωση που κάποιο κορίτσι ζητούσε κούκλα, έπιαναν μια φούχτα μπαμπάκι, ή άχρηστα πανάκια, και τα έκαναν μια στενόμακρη μάζα, τα τύλιγαν απέξω με κάποιο άλλο λευκό πανάκι, έτσι που να γίνει ένας απλός στενόμακρος μπόγος, και έραβαν απέξω το πανί. Μετά με κάποιο σπάγκο ή κορδόνι, το έσφιγγαν σε κάποιο σημείο στο σώμα, για να σχηματιστεί το κεφάλι. Εκεί επάνω τώρα στο κεφάλι ζωγράφιζαν με τα χρώματα ή με μαύρο μολύβι τα μάτια το στόμα κλπ, αλλά όμως πόδια και χέρια δεν υπήρχαν!

Έπρεπε αναγκαστικά, έστω και με τις κουτσούνες αυτές, το ίδιο το κορίτσι να μιμείται τη φροντίδα της μάνας της, να μαθαίνει να κάνει κι αυτό από τώρα τα ίδια, για να φροντίζει το δικό του παιδί αργότερα, να μάθει πώς να το παίζει, να το ταΐζει, να το κοιμίζει κλπ.

Πολλές ήταν οι μανάδες που επιχειρούσαν κάποτε να φτιάξουν μια κουτσούνα στην κόρη τους, και ανάλογα το ταλέντο της η κάθε μια, ότι μπορούσε έκανε!

Όμως τα μεγαλύτερα κοριτσάκια, που δεν είχαν κούκλα, έντυναν με ένα πανί, το θρομύλι της γιαγιάς τους, ή του έβαζαν ένα μαντήλι ή το τζεμπέρι της μάνας τους, ώστε να μοιάζει με μωρό, και αυτό θα ήταν η δικιά τους κουτσούνα! Το θρομύλι όπως γνωρίζουν οι παλιοί, ήταν μια στενόμακρη ξύλινη κατασκευή σαράντα εκατοστά, που ήταν περίπου στρογγυλεμένη στην άκρη, πράγμα που θα παρίστανε το κεφάλι της κουτσούνας και είχε εκεί στο κέντρο μια εσοχή, που αυτή θα ήταν το στόμα του μωρού, που θα μπορούσαν να το «ταίζουν»! Η τρύπα όμως αυτύ στην ουσία χρησίμευε για να στηρίζεται το αδράχτι, και να μπορεί να περιστρέφεται, για να γίνει η κλωστή.

Τα μεγαλύτερα κορίτσια όμως μονάχα μπορούσαν να κρατάνε το θρομύλι και να το κάνουν κούκλα, διότι ήταν ξύλινο, οπότε είχε και κάποιο σχετικό βάρος, και δεν έκανε για τα πολύ μικρά.

Πιο τυχερές ήταν οι μεγαλύτερες αδερφές, που αντί κουτσούνας είχαν μια ζωντανή κούκλα που δεν ήταν άλλη από την νεογέννητη αδερφή τους, την οποία λάτρευαν, και όταν είχαν αυτό το μωρό στην αγκαλιά τους, δεν είχαν ανάγκη άλλης κούκλας, όλες οι άλλες πια ήταν περιττές!

«Κουτσούνες» ή «κουτσουνάκια» ή «κουτσουνιά», αποκαλούσαν συχνά οι μανάδες και τα ίδια τα μωρά τους, στις καθημερινές δραστηριότητες, όπως στα ταχτάρισματα:

«Χαρώτο γω το κουτσουνάκι μου, και το κοπελάκι μου»! «Έλα το κουτσουνιό μου να το πάω άτα»!

Το σήκωναν λιγάκι στον αέρα, δήθεν ότι χορεύει λέγοντας: «Όπατο εκειέ πάνω το κουτσουνάκι μου»!

Κουτσουνιά λέγανε τα μωρά και όταν τα νανουρίζανε για να κοιμηθούν.

«Νάνι νάνι το μωρό μου, νάνι και το κουτσουνιό μου»!

Κείμενο – φωτογραφίες: Γεώργιος Χουστουλάκης