Το Βροντήσι – Η ψηλάφηση του Αποστόλου Θωμά

Η ανδρική Ιερά μονή του Βροντησίου βρίσκεται στις νότιες υπώρειες της Χαλασοκεφάλας, της Οροσειράς της Ίδης, ανάμεσα στα χωριά, Βορίζια και Ζαρός και σε υψόμετρο 550 μ.

Η Μονή παλαιότερα υπαγόταν στην Κοινότητα του Ζαρού, ενώ τώρα υπάγεται στο Δήμο Φαιστού.

Στα παλαιότερα χρόνια είχε φρουριακή αρχιτεκτονική, αλλά το τοίχος που την περιλάμβανε έχει κατεδαφιστεί.

Η γεωγραφική θέση της χαρίζει, απεριόριστη θέα προς της Μεσαρά και τα Αστερούσια όρη, ενώ σχετικά κοντά προς αυτήν φαίνεται η Κουρτοκεφάλα.

Η εκκλησία του μοναστηριού είναι δίκλιτη, αφιερωμένη στον Άγιο Αντώνιο και στην ” Ψηλάφηση του Αποστόλου Θωμά”.
Αν παρατηρήσει κάποιος με προσοχή, θα βγάλει το συμπέρασμα ότι η εκκλησία κτίστηκε, σε δύο διαφορετικές περιόδους.

Στη πρώτη περίοδο κτίστηκε ο Άγιος Αντώνιος, ο οποίος είναι και αγιογραφημένος, και στη δεύτερη περίοδο έγινε η επέκταση και κτίστηκε το κλίτος της ” Ψηλάφησης του Αποστόλου Θωμά ” και η ανέγερση του κωδωνοστασίου.

Το κλίτος της ” Ψηλάφησης του Αποστόλου Θωμά ” δεν είναι αγιογραφημένο, αλλά είναι σοβατισμένο με αστρακάσβεστο.
Μετά από έρευνα που είχε κάνει ο πρώην έφορος της 13ης Βυζαντινής εφορείας Ηρακλείου, Εμμανουήλ Μπουρμπουδάκης, είχε βρει έγγραφο σε Αμερικανική βιβλιοθήκη που έγραφε ότι, το Βροντήσι προϋπήρχε του 1204 μ.Χ., αλλά ωστόσο δεν του είχαν επιτρέψει να πάρει κάποιο αντίγραφο.

Η Μονή φαίνεται να ακμάζει από το 1500 μ.Χ., ταυτόχρονα δηλαδή με την ιερά μονή του Αγίου Φανουρίου του Βαλσαμονέρου στα Βορίζια.

Οι τοιχογραφίες του ναού χρονολογούνται από το 14ο αιώνα, ενώ στο μοναστήρι σώζονται αγιογραφίες του 16ου αιώνα του Μεγάλου Κρητικού ζωγράφου Μιχαήλ Δαμασκηνού και Θεοφάνη, των οποίων υπήρξε μαθητής ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος.

Το καμπαναριό της μονής είναι Ιταλικού ρυθμού και συγκαταλέγεται στα αρχαιότερα καμπαναριά της Κρήτης.
Εντυπωσιακό στοιχείο της Μονής είναι η γραφική μαρμάρινη βρύση, που τώρα ευρίσκεται έξω από τη Μονή, ενώ παλαιότερα ευρισκόταν στον εσωτερικό χώρο και δυτικά της εκκλησίας, σε μορφή συντριβανιού, και ένεκα τούτου οι Τούρκοι, αποκαλούσαν τη Μονή, ” συντριβανί Μοναστήρι”.

Αργότερα με την επέκταση του Ναού, μεταφέρθηκε η βρύση εκτός του μοναστηριού, στη θέση που βρίσκεται σήμερα, δίπλα στα πλατάνια.

Στη μαρμάρινη βρύση παριστάνονται σε ανάγλυφο μορφή, κατά μια εκδοχή, οι Πρωτόπλαστοι στον επίγειο Παράδεισο, και τέσσερις μορφές που συμβολίζουν τους ποταμούς της Εδέμ, που είναι: ο Φισών, ο Γεών, ο Τίγρης και ο Ευράτης, ενώ κατά μία δεύτερη εκδοχή παριστάνονται, οι πρωτόπλαστοι στον επίγειο Παράδεισο, ενώ οι τέσσερις μορφές παριστάνουν τους τέσσερις Ευαγγελιστές, καθ’ όσον όπως έτρεχαν τα καλά λόγια από το στόμα των, τρέχει και το γάργαρο νερό.

Μετά τη συνένωση των μοναστηριών, το μοναστήρι του Βροντησίου γνωρίζει μια μεγάλη ακμή που στην εξουσία του είχε δεκατέσσερα μετόχια με εβδομήντα Μοναχούς.
Τα δώδεκα από αυτά τα μετόχια είναι αυτά που αναφέρω παρακάτω, ενώ για τα υπόλοιπα δύο δεν έχω καταφέρει μέχρι στιγμής να βρω πληροφορίες. Είναι λοιπόν:

1) Το μετόχι της Αγία Παρασκευή του Μερίτη που αργότερα μετονομάστηκε σε Γεωργική Σχολή Μεσαράς.
2) Η Κερά η Βελουλιανή, που βρισκόταν δυτικά του χωριού Γαλιά, στη σημερινή τοποθεσία Βελούδι.
3) Ο Άγιος Αντώνιος στου Βρέλι.
4) Το φωτεινόπουλο στο Τυμπάκι.
5) Η Καρδιώτισσα, έξω από τους Βόρρους.
6) Ο Άγιος Νικόλαος, στα Ροβάλωνα, πάνω από τα Σκούρβουλα.
7) Ο Άγιος Φανούριος του Βαλσαμονέρου.
8) Ο Άγιος Νικόλαος στο φαράγγι του Ζαρού, που τώρα ευρίσκονται οι Παλαιοημερολογίτες.
9) Η Καρδιώτισσα, κάτω από τον Άγιο Θωμά.
10) Η ευρύτερη περιοχή Βροντησίου.
11) Ο Άγιος Ιωάννης ο Φαραγκίτης, στον Αλμυρό ποταμό Ηρακλείου.
12) Οι Μουρνιές.

Εδώ στο Βροντήσι έχουν μεταφερθεί οι εικόνες του μοναστηριού, του Αγίου Φανουρίου του Βαλσαμονέρου, που είναι οι εξής.

1) Η Άμπελος, ζωγραφισμένη δια χειρός του ” Αγγέλου του Κρητός”.
2) Η Αμφιπρόσωπη εικόνα, που από την μία μεριά είναι ζωγραφισμένη η μορφή του Χριστού και του Αγίου Φανουρίου και από την άλλη είναι ζωγραφισμένη η μορφή του Αγίου Φανουρίου, δια χειρός του Αγγέλου του Κρητός.
3) Η εικόνα του Αγίου Φανουρίου, δια χειρός του Αγγέλου του Κρητός.

Σε αυτή την εικόνα του Αγίου Φανουρίου πηγαίνουν ακόμα και σήμερα οι ύποπτοι κλοπής ζώων και ξεμαρτηρούνται, δηλαδή φανερώνουν την αλήθεια και ορκίζονται για την αθωότητα τους.

Η πίστη ότι ο Άγιος Φανούριος θα φανερώσει το κλέφτη είναι βαθιά ριζωμένη ακόμα και σήμερα στη ψυχή του λαού μας, γι’ αυτό δε τολμά να ορκιστεί ψέματα από το φόβο της τιμωρίας.

Ακόμη έξι φορητές εικόνες με μεγάλη αρχαιολογική αξία έχουν μεταφερθεί στο Ηράκλειο, στο μουσείο της Αγίας Αικατερίνης, δίπλα στον Ιερό Ναό του Αγίου Μηνά.

Εδώ στο Βροντήσι υπάρχει και παρεκκλήσιο, νότια του Ναού του Αγίου Αντωνίου,αυτό, της Αγίας Παρασκευής και κάτω από τα θεμέλια της εκκλησίας βρίσκεται το κοιμητήριο των Γερόντων της Μονής.

Εντυπωσιάζουν επίσης τα δυο τεράστια πλατάνια, που θεριεύουν αιώνες τώρα στην αυλή και χρονολογούνται στα 700 χρόνια.

Το Μοναστήρι χρησιμοποιήθηκε ως επαναστατικό κέντρο, εξ αιτίας της θέσης του, στις Κρητικές επαναστάσεις του 19ου αιώνα.

Το 1866 εγκαταστάθηκε στο Βροντήσι το στρατηγείο του Καπετά Κόρακα και από το σημείο αυτό κηρύχθηκε η επανάσταση στην κεντρική και στην ανατολική Κρήτη.

Αργότερα οι Μοναχοί σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους, κάηκαν περί τα τριακόσια ελαιόδεντρα και όλα τα σιτηρά που υπήρχαν, και το μοναστήρι εγκαταλείφθηκε, ενώ ο Σαδιά αγάς από τις Κούρτες, μετέτρεψε την μονή σε μάντρα για τα αιγοπρόβατα του.

Όπως προείπαμε, το ένα κλίτος της εκκλησίας είναι αφιερωμένο στη ”Ψηλάφηση του Αποστόλου Θωμά” και εορτάζει μια ακριβώς εβδομάδα μετά την Κυριακή του Πάσχα, δηλαδή την επόμενη Κυριακή του Πάσχα.

Την Κυριακή αυτή, που λέγεται και ”Κυριακή του Αποστόλου Θωμά” ή και ”Ψηλάφηση του Θωμά”, εδώ οι ντόπιοι την ονομάζουν ”του Βροντησού”.

Πλήθος προσκυνητών συρρέουν απ’ όλα τα κοντινά και μακρινά χωριά αλλά και ολόκληρη τη Κρήτη.

Τα παλαιότερα χρόνια, παρ’ όλο που δεν υπήρχαν τα σημερινά μεταφορικά μέσα, ο κόσμος ερχόταν με το μέσον της τότε εποχής, που ήταν τα γαϊδούρια, τα μουλάρια και τα άλογα, πάντοτε βέβαια στολισμένα τα σαμάρια τους με πολύχρωμα κεντητά καλύμματα .

Πολύς κόσμος όμως ερχόταν και με τα πόδια, από πολύ μακρινές αποστάσεις, καθ’ όσον ήταν ριζωμένη βαθιά στη καρδιά του η πίστη για το Χριστό.

Στο μοναστήρι την ημέρα της γιορτής τα πάντα ήταν σημαιοστολισμένα, οι αρτοκλασίες σε πολλές δεκάδες, οι καλόγεροι και οι παπάδες της μητρόπολης να βρίσκονται όλοι εδώ παρόντες για να περιποιηθούν το κόσμο, ενώ ο Δεσπότης της περιοχής έβγαζε το πανηγυρικό της ημέρας, προσδίδων στη γιορτή της ”Ψηλάφησης του Αποστόλου Θωμά” ιδιαίτερη θρησκευτική λαμπρότητα.

Πάντοτε μετά τη λειτουργιά ο κόσμος, όπως συνηθίζει και σήμερα, σκόρπιζε κάτω από τα δέντρα ή και στα βράχια και απολάμβανε τους εξαιρετικούς μεζέδες, που με περίσσια τέχνη και μεράκι η κάθε νοικοκυρά είχε ετοιμάσει, από το προηγούμενο βράδυ.

Παράλληλα με το φαγητό, έπιναν ατέλειωτα κρασιά και όλοι μαζί ευχόντουσαν να ξαναβρεθούν και του χρόνου στον ίδιο τόπο, με υγεία και χαρά.

Τα παλαιότερα τουλάχιστον χρόνια, δεν έλειπαν και τα Κρητικά συγκροτήματα λύρας και λαούτου, που σταματημό δεν είχαν μέχρι τη δύση του ηλίου, ενώ οι μπαλωθιές των πολεμικών όπλων αντιλαλούσαν στα γύρω βουνά.

Σύνταξη κειμένου – φωτογραφικό υλικό: ΦΑΝΟΥΡΙΟΣ ΖΑΧΑΡΙΟΥΔΑΚΗΣ