Ηράκλειον 1919 – 1929 (Β’ Μέρος)

Πρωτεύουσα του ομωνύμου νομού και της επαρχίας Τεμένους, έδρα του δήμου Ηρακλείου

Κάτοικοι: δήμου 39.231 (άρρ. 19.168)’ πόλεως 33.404 (άρρ. 16.236).
ΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ κατέχει πιθανώς την θέσιν μιας των παλαιών πόλεων Ηρακλείου ή Ματίου, αι οποίαι ήσαν αμφότεραι επίνεια της νοτιώτερον και εις απόστασιν 5 περίπου χιλιομέτρων από της ακτής, κειμένης μεγάλης πόλεως Κνωσού.

Η σημερινή πόλις εκτίσθη κατά τον Θ’ αιώνα υπό των Σαρακηνών Αράβων κατακτητών, οι οποίοι την κατείχον μέχρι του 961.

Βραδύτερον περιήλθεν εις τους Ενετούς, οίτινες συνεπλήρωσαν την οχύρωσίν της, καταστήσαντες αυτήν μίαν εκ των πλέον δυσπορθήτων πόλεων της εποχής εκείνης.

Απόδειξις της οχυρότητός της είναι το γεγονός ότι οι Τούρκοι επολιόρκουν αυτήν επί 24 έτη χωρίς να κατορθώσουν να την καταλάβουν δια των όπλων, αλλά δια συνθήκης την 4 Οκτωβρίου του 1669.

Η θρυλική αύτη πολιορκία εστοίχισεν εις του Τούρκους 100.000 νεκρούς και 7 αρχιστρατήγους (μεγάλους βεζύρας), φονευθέντας είτε επί του πεδίου της μάχης είτε κατά διαταγήν του Σουλτάνου δι’ ανικανότητα, εις δε τους Ενετούς μόνον 30.000 άνδρας.

Εκ της ενετικής οχυρώσεως σώζονται μέχρι σήμερον μεγάλα τμήματα του φρουρίου και τάφρος προς Α. και ΝΑ. της πόλεως (Ακ. Τάμπια).

Επίσης σώζονται προς Δ. η πύλη η άγουσα προς τα Χανιά (των Χανιών η Πόρτα) και το πλείστον μέρος των οχυρωμάτων του λιμένος.

Επί ενετοκρατίας η πόλις ήτο πρωτεύουσα της νήσου, παρέμεινε δε τοιαύτη επί τουρκοκρατίας μέχρι του 1850, οπότε η πρωτεύουσα μετεφέρθη εις Χανιά.

Το Ηράκλειον ωνομάζετο υπό των Σαρακηνών Ράμπντ-ελ-Χαντάκ (=φρούριον της τάφρου) η δε ονομασία αύτη εξελληνίσθη υπό των Βυζαντινών, Χάνδαξ’ υπό των Ενετών εκαλείτο Candia (Κανδία), εξ ου έλαβε το όνομα ολόκληρος η νήσος.

Επί τουρκοκρατίας το ωνόμαζον Μεγάλο Κάστρο ή απλώς Κάστρο, από δε του 1830 περίπου έλαβε το όνομα Ηράκλειον.

Κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας το Ηράκλειον εγένετο επανειλημμένως θέατρον μεγάλων σφαγών των Χριστιανών εξ ων αι μεγαλύτεραι είναι: του 1870 οπότε εξεδάρη ζων ο αρχηγός της επαναστάσεως Δασκαλογιάννης και εθανατώθησαν 70 πρόκριτοι των Σφακιών’ της 24 Ιουνίου του 1821 οπότε εσφάγησαν εντός της μητροπόλεως ο μητροπολίτης, 5 αρχιερείς πολλοί πρόκριτοι και 800 περίπου άλλοι χριστιανοί’ του Αυγούστου 1828 οπότε εσφάγησαν 700 χριστιανοί και της 25 Αυγούστου 1898, επί της αγγλικής κατοχής, κατά την οποίαν εσφάγησαν 300 χριστιανοί εξ’ ων 17 Άγγλοι στρατιώται και ο υποπρόξενος της Αγγλίας.

Το Ηράκλειον είναι εκτισμένον επί της περιφερείας του ομωνύμου κόλπου, όπισθεν δ’ αυτού ανοίγεται μικρά πεδιάς, όπου τα ερείπια της Κνωσού.

Η ρυμοτομία της πόλεως είναι ακανόνιστος με στενάς, και σκολιάς οδούς, τρεις δε μόνον κεντρικαί αρτηρίαι διακρίνονται: η από της αποβάθρας του λιμένος μέχρι της πλατείας της νομαρχίας, όπου το κέντρον κινήσεως της πόλεως’ η από της πλατείας της νομαρχίας προς την πύλην των Χανίων, γνωστή ως Πλατειά στράτα και από της αγοράς μέχρι του δημοτικού κήπου προς Α.

Έχει απ’ εναντίας 8 πλατείας αρκετά ευρείας και ευπροσώπους: Του Δασκαλογιάννη, της Ελευθερίας, του Αρκαδίου, του Κορνάρου, των Καλεργών, του Μιχαήλ Κόρακα, του Βενιζέλου, και του Νικηφόρου Φωκά.

Την πόλιν κοσμούσι πολλά ενετικά αρχιτεκτονικά μνημεία, εξ ων σπουδαιότερα: η λέσχη (Loggia) την οποίαν οι Τούρκοι είχον μεταβάλει εις οπλοθήκην (τοπχανέν)’ η κρήνη του Αγ. Σαλβαδώρ, παρά το Βαλιδέ-τζαμί, κτισθείσα τω 1588 και η κρήνη του Μοροζίνη προ της νομαρχίας.

Επίσης πολλά τουρκικά κτίρια, π.χ. το διοικητήριον, όπου στεγάζονται σήμερον αι νομαρχιακαί αρχαί, ο παλαιός μέγας στρατών, όπου σήμερον τα δικαστήρια κλπ.

Μεταξύ των ναών της πόλεως σπουδαιότερος είναι ο μητροπολιτικός του Αγ. Μηνά, βαρύ και μεγαλοπρεπές οικοδόμημα εγκαινιασθέν τω 1895.

Ωσαύτως άξιον λόγου είναι το Βαλιδέ-τζαμί, παλαιός ναός του Σωτήρος, μετατραπείς υπό των Τούρκων εις τζαμίον, όπου στεγάζονται σήμερον το Πρακτικόν Λύκειον και εν κλασικόν γυμνάσιον.

Μεταξύ των νεωτέρων κτισμάτων διακρίνονται το Πανάνειον Δημοτικόν Νοσοκομείον, το βρεφοκομείον, το Δημοτικόν Νοσοκομείον Λοιμωδών νόσων και το περικαλές Αρχαιολογικόν Μουσείον, εν εκ των αξιολογωτέρων του κόσμου, όπου φυλάσσονται τα ευρήματα του Μινωϊκού πολιτισμού, της Κνωσού, Γόρτυνος, Φαιστού, Αγ. Τριάδος, Καμαρών, Τυλίσου, Παλαιοκάστρου, Σητείας, Ιδαίου άντρου κλπ. και το οποίον προσελκύει χιλιάδας αρχαιοφίλων και περιηγητών.

Επίσης υπάρχουν πολυάριθμα ιδιωτικά μέγαρα, ξενοδοχεία, καταστήματα τραπεζών κλπ.

Η κίνησις της πόλεως από πάσης απόψεως είναι ζωηροτάτη και τούτο αφ’ ενός μεν διότι έχει σπουδαίον εμπόριον και οι κάτοικοι αυτής είναι κατά το πλείστον εύποροι, αφ’ ετέρου δε διότι αποτελεί σπουδαίον αρχαιολογικόν και τουριστικόν κέντρον.

Υπάρχουν πολλοί κινηματογράφοι, θέατρα θερινά και χειμερινά από της σκηνής των οποίων εμφανίζονται συχνά περιοδεύοντες θίασοι, παράρτημα του ελληνικού Ωδείου, περίπατοι (Τρεις καμάρες, Μπεντενάκι κλπ.).

Επίσης έχει η πόλις ζωηράν πνευματικήν κίνησιν, δημοτικήν βιβλιοθήκην, προελθούσα εκ δωρεάς Δ. Βικέλα, πολλά φιλολογικά σωματεία εκδίδοντα και περιοδικά λογοτεχνικά, εξ’ ων σπουδαιότερα τα ”Νεοελληνικά Γράμματα”.

Ημερήσια φύλλα εκδίδονται πέντε: ”Ελευθέρα Σκέψις”, ”Ανόρθωσις”, ”Ίδη”, ”Αγών” και ”Νέα Γεννεά” και δύο εβδομαδιαία ”Αγροτική Κρήτη” κα ”Μικρασιατική Ηχώ”.

Η πόλις ηλεκτροφωτίζεται και έχει όλας τας ευκολίας των μεγαλουπόλεων.

Ο Δήμος Ηρακλείου κατά την απογραφήν του 1928 ηρίθμει κατοίκους, 39.231 (άρρ.19.168), εξ ων 33.404 (άρρ, 16236) της πόλεως μόνης, οι δε λοιποί των εξής εκτός των τειχών της πόλεως συνοικισμών: Αγίας Ειρήνης (κάτ. 36), Αγίου Βλάσση (κάτ. 121), Αγ. Ιωάννου (κάτ. 359), Αγ. Σύλλα (κάτ. 391) Αθανάτων (κάτ. 112), Ακ. Τάμπιας (κάτ. 972), Αλακάτων (κάτ. 6), Ατσαλένιου Μετοχίου (κάτ 1.212) Βασιληών (κάτ. 240), Βλιχιάς (κάτ. 36), Γουρνών (κάτ. 66), Δρακουλιάρη (κάτ. 11), Θερίσου (κάτ. 32), Καμινίων (κάτ. 104), Κνωσού (κάτ. 56), Μακρύ Τοίχου (κάτ. 180), Μαλάδων ή Μετοχίου Ζερβού (κάτ. 33), Μαραθίτη (κάτ. 19), Μασταμπλά (κάτ. 353), Μεσαμπελιών (κάτ, 3), Μετεβή-Καμάρας (κάτ. 270), Μετοχίου (κάτ, 4), Μετοχίων Μπουγάδας (κάτ, 21) Μετοχίων Στειακού (κάτ. 4) Μετοχίου Δεχήρ-Αγά (κάτ. 5), Φαγαρέτου- Πόρτας (κάτ. 4), Φοινικιάς (κάτ. 60), Χανιών-Πόρτας (κάτ. 31), Χρυσοπηγής (κάτ. 120).

Ο λιμήν του Ηρκλείου αποτελείται εκ του μικρού ενετικού λιμενίσκου περιβαλλομένου υπό οχυρού φρουρίου, προστατευομένου υπό πύργων και εκ του μεγάλου ιδρυομένου ήδη επί τη βάσει σχεδίων του γάλου λιμενολόγου Κελλενέκ.

Ο λιμήν ούτος θα έχη έκτασιν 465 χιλιάδων τετρ. μέτρων και θα προστατεύεται υπό δύο μεγάλων κυματοθραυστών εκ των οποίων ο μεγαλύτερος επερατώθη ήδη και έχει μήκος 900 μέτρων και πλάτος 12, εστοίχισε δε 110.000.000 δραχ.

Το Ηράκλειον είναι σήμερον ο τέταρτος από απόψεως εμπορίου και ο έβδομος από απόψεως κινήσεως λιμήν της Ελλάδος.

Δι’ αυτού δεξάγεται ολόκληρον σχεδόν το εισαγωγικόν και εξαγωγικόν εμπόριον των δύο νομών της ανατολικής Κρήτης, Ηρακλείου και Λασηθίου, διότι οι μικροί λιμένες του Λασηθίου, Αγ. Νικόλαος και Ιεράπετρα, περιλαμβανόμενοι εις την άγονον γραμμήν, μικράν μόνον ασκούσιν επίδρασιν εις την κίνησιν αυτού.

Τα κυριώτερα εξαγόμενα ετησίως προϊόντα είναι:

σταφίς σουλτανίνα 8.500 τόν., σταφίς ροζακί 7.000 τόν.,νωπαί σταφυλαί 7.000 τον., οίνος 70.000 οκάδες, έλαιον ελαίας 4-5 εκατομ. οκάδες, κίτρα 1200 τόν. και ξυλοκέρατα 1.000 περίπου τόνοι.

Η αξία των εμπορευμάτων τούτων κυμαίνεται μεταξύ 220 και 250 εκατομμ. δραχμών εκ των οποίων τα 160-180 εκατ. αντιπροσωπεύουν την αξίαν των εξαγομένων εις το εξωτερικόν εμπορεύματων.

Τα εισαγόμενα απεναντίας εμπορεύματα (αποικιακά, λιπάσματα αλίπαστα, είδη πολυτελείας, υαλικά κλπ.) αντιπροσωπεύουν αξίαν 100-150 εκατομ. δραχμών, τα προερχόμενα εκ του εξωτερικού και 70 περίπου εκατομ. εκ του εσωτερικού.

Η βιομηχανία αντιπροσωπεύεται εν Ηρακλείω υπό δύο μεγάλων και έξ δευτερευόντων εργοστασίων επεξεργασίας σταφίδος, 4 μεγάλων και 14 μικροτέρων εργοστασίων ελαιουργίας, 2 οινοπνευματοποιϊας, ενός πυρηνελαιουργίας, ενός ζαχαροπήκτων κίτρων, ενός ζυμαρικών, 9 σαπωνοποιϊας, 2 κυλινδρομύλων, παγοποιείων, βυρσοδεψείων κλπ.

Η ναυτιλιακή κίνησις του λιμένος κατά την στατιστικήν έδωσε τους κατωτέρω αριθμούς.
Τω 1928 κατέπλευσαν 896 εν όλω ατμόπλοια και ιστιοφόρα καθαράς χωρητικότητος 605.267 κόρων, εξ ων τα 627 ελληνικά (καθ. χωρ. 247.402 κόρ), με 12.421 επιβάτας και 54. 323 τόννους εμπορευμάτων.

Απέπλευσαν δε 897 (καθ. χωρ. 618.550 κόρων),εξ ων 629 ελληνικά (καθ. χωρ. 260.268 κόρ,), με 10.944 επιβάτας και 36.511 τόν, εμπορευμάτων.

Κατά τους 6 πρώτους μήνας του 1929 κατέπλευσαν πλοία 418 (καθ.χωρ. 300.605 κόρ.), με 5.155 επιβάτας και 29.777 τόν εμπορευμάτων, απέπλευσαν δε 411 (καθ. χωρ. 299.657 κόρ), με 5.379 επιβάτας και 15.951 τόνους εμπορευμάτων.

Η συγκοινωνία του λιμένος είναι τακτική μετά του Πειραιώς, από του οποίου απέχει 160 ναυτ. μίλλια, και δι αυτού μεθ’ όλων των λιμένων του κράτους.

Επίσης μετά των λοιπών λιμένων της Κρήτης συγκοινωνεί, μετά της Ρεθύμνης (40 μίλ.) και των Χανίων (75 μίλ) δις και τρις της εβδομάδος, και μετά των λοιπών (Αγ Νικολάου, Σητείας, Ιεράπετρας, κλπ.), οι οποίοι ανήκουν εις την άγονον γραμμήν, σπανιώτερον.

Μετά των λιμένων του εξωτερικού συγκοινωνεί είτε μέσω του Πειραιώς ή και απ’ ευθείας ιδίως μετά της Αλεξανδρείας, Πόρτ- Σάϊδ, Βηρυττού, Ρόδου κλπ. λιμένων της ανατολικής Μεσογείου.

Η εσωτερική συγκοινωνία μετά των επαρχιών, αι οποίαι συνδέονται δι αμαξιτών οδών μετά της πρωτευούσης, διεξάγεται τακτικώς δι’ αυτοκινήτων λεωφορείων.

(ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ)

Έρευνα: Φανούριος Ζαχαριουδάκης