Μίχαλος Δραμουντάνης: Μία προσωπικότητα ιδιαίτερη και αξιοθαύμαστη

Ο Μίχαλος Δραμουντάνης δίνει συνέντευξη στην Στέλλα Κοντάκη, μιλάει για την ζωή του και  για το πρώτο του βιβλίο «100+1 μαντινάδες»

Ένας άνθρωπος πολύ χαρισματικός, μιας που η φύση τον έχει προικίσει με μια πολύ ωραία φωνή κι ένα μεγάλο ταλέντο γραφής

Γνήσιος κρητικός παραδοσιακός άντρας, με αρχές και αξίες που τηρεί πιστά σε κάθε του βήμα.

Τον επισκέφθηκα στη γεννέτειρα του, τα Ανώγεια, μια μέρα μετά την παρουσίαση του πρώτου του βιβλίου, με τίτλο «100+1 μαντινάδες» για να μοιραστεί μαζί μας τις εντυπώσεις του, αλλά και να κάνουμε μια συζήτηση, μέσα από την οποία θα μας επιτρέψει να τον γνωρίσουμε και ως άνθρωπο.

Μιλώντας μαζί του σε συνεπαίρνει. Σε ταξιδεύει στο χτες μέσα από περιγραφές και εικόνες και σε μεταφέρει στο σήμερα, ξεδιπλώνοντας αναμνήσεις, εμπειρίες ζωής και βιώματα, που χαράχτηκαν βαθιά στην ψυχή και τη μνήμη του.

Βιώματα, τα οποία συχνά αποτυπώνει στις μαντινάδες του δίνοντας τους διαφορετικό χρώμα και χαρακτήρα κάθε φορά. Άλλοτε έχουν το χρώμα της χαράς, της ελπίδας, του έρωτα, της προσμονής και άλλοτε το χρώμα του πόνου, της φυγής, της απουσίας και της θλίψης.

Κάποιες φορές καταπιάνεται με επίκαιρα ανά εποχή θέματα, όπως το Πολυτεχνείο, ο πόλεμος, η κρίση.

Κι όταν μιλάει για κρίση, δεν περιορίζεται μόνο στην οικονομική κρίση που βασανίζει τη χώρα μας, αλλά και στην κρίση αξιών, την απομάκρυνση από κάθε τι ατόφιο και παραδοσιακό.

Η συζήτηση μας κράτησε ώρες και επεκτάθηκε σε διάφορους τομείς, ώστε να έχουμε τη δυνατότητα μιας γενικότερης εικόνας αυτής της σπουδαίας προσωπικότητας.

Παρακάτω θα παραθέσω επιγραμματικά μερικές από τις ερωτήσεις που του έκανα με τις απαντήσεις τους.

Γεννηθήκατε και μεγαλώσατε στ’ Ανώγεια, όπου με τη σύζυγό σας Αλίκη Νταγιαντά, αποκτήσατε τρία υπέροχα παιδιά, τη Μαρία, τον Νίκο και την Εμμανουέλα.

…’’μια νύχτα εγγενήθηκα και γνώρισα τη μέρα…’’
Γεννήθηκα και πέρασα όλη τη ζωή μου εδώ στα Ανώγεια όπου το πέπλο της παράδοσης είναι αδιαπέραστο και δεν μπορούσε να μη με σκεπάσει και μένα.

Ποια ήταν η πρώτη σας επαφή με το στίχο, αλλά και το τραγούδι και πότε;

Δεν το επεδίωξα ποτέ. Ήρθε μόνο του. Με επέλεξαν οι τότε επιφανείς καλλιτέχνες της εποχής με κορυφαίο, τον Μανώλη Πασπαράκη {στραβό], τον οποίο και θαύμαζα από μικρός και συμμετείχα μαζί τους σε γλέντια. Από ‘κει και πέρα ο στίχος ήρθε μόνος του. Άρχιζα να βγάζω μαντινάδες δικές μου και να εκφράζομαι μέσα από αυτές, ώσπου το 1982 ήρθε η κορύφωση, όταν μαζί με τον Νικηφόρο Αεράκη στην Αθήνα κάναμε σε ζωντανή ηχογράφηση την πρώτη «ανωγειανή παρέα».
Τότε πλέον ξεκίνησε επίσημα η καριέρα μου.

Πείτε μου δυο λόγια για την επιρροή σας από τον στραβό λυράρη.

Το θεωρώ και ατυχία και τύχη και αυτό γιατί σε μαραζώνει. Άμα βγάνεις συναισθήματα και έχεις βιώσει αυτές τις εμπειρίες και στη συνέχεια δεν συνεχίσεις με την ίδια ένταση απογοητεύεσαι. Αλλά ευτυχώς δε μου συνέβη αυτό. Κάθε μαντινάδα που έβγαζα, ανατρίχιασε η κεφαλή μου, που σημαίνει ότι τα συναισθήματα μου τα πίεζα συνεχώς. ‘’Πρέσσα» σε όλα μου τα συναισθήματα. Εκεί απάνω λέω ότι ήμουν άτυχος και τυχερός. Θα λυπόμουν όμως να μην τον είχα γνωρίσει. Αλλά το «πλήρωσα» μετά με την ψυχική μου πίεση.

Θεωρώ ότι είσασταν ιδιαίτερα τυχερός και ευλογημένος να είστε ως νεαρός δίπλα σε τέτοιους καλλιτέχνες

Ναι, γιατί τότε ήμουν δίπλα στον πυρήνα. Τέτοιοι καλλιτέχνες δε ξαναβγαίνουν. Αυτοί δε σε επιλέγουν μόνο γιατί τραγουδάς ωραία ή βγάζεις καλές μαντινάδες. Αλλά σε θέλουν να μην είσαι άνοστος, να είσαι σοβαρός. Σε τροφοδοτούσαν δηλαδή με στοιχεία, ώστε ακόμα κι αν δε μπορούσες, να προσπαθείς ν’ αγγίζεις το τέλειο. Κι έτσι σε ανάγκαζαν να γίνεις και άντρας και όχι να φαίνεσαι μόνο .Και λάθη συγχωρούσαν λίγα. Ελάχιστα. Αυτή ήταν η νοοτροπία τους, ίσως λόγω δυσκολιών της εποχής, που τους έκανε να είναι πολύ αυστηροί και απόλυτοι κάποιες φορές. Έτσι έγινα μετά κι εγώ και ήταν επόμενο με τέτοια πρότυπα. Τώρα είμαι κι εγώ σαν αυτούς.

Ξεκινήσατε λοιπόν να γράφετε συμπτωματικά όπως αναφέρατε. Ποια ήταν τα ερεθίσματα σας;

Ξεκίνησα ενώ τραγουδούσα να βγάζω δικές μου μαντινάδες γιατί έπρεπε να λέμε και κάτι καινούριο. Άρχισε μόνη της η ψυχή μου να γεννά.
Γιατί η ψυχή γεννά…
Κι έφτασα να μετρώ πάνω από χίλιες μαντινάδες μέσα από τις οποίες ο Λουδοβίκος των Ανωγείων, ο οποίος είχε την επιμέλεια του βιβλίου επέλεξε τις εκατό.

Με τι κριτήριο επιλέχθηκαν αυτές οι εκατό; Συμμετείχατε κι εσείς στην επιλογή αυτή;

Ο Λουδοβίκος με την καλλιτεχνική του ιδιότητα και τη δική του ιδιαίτερη ματιά έκανε την επιλογή κι εγώ του έδειξα απόλυτη εμπιστοσύνη και συμφώνησα.
Για μένα ήταν πολύ δύσκολο να απορρίψω κάποια μαντινάδα, γιατί με ότι γράφω είμαι συναισθηματικά δεμένος. Κάθε μαντινάδα είναι κομμάτι της ψυχής μου. Και βρέθηκα στη θέση να πρέπει ο ίδιος να απορρίψω την ψυχή μου κατά κάποιο τρόπο. Άφησα λοιπόν τον Λουδοβίκο να έχει ένα παραπάνω λόγο σε αυτό και πιστεύω ότι το αποτέλεσμα είναι εξαίρετο.

Καταλήξατε λοιπόν σε εκατό μαντινάδες. Γιατί υπερίσχυσαν αυτές των άλλων;

Γιατί οι στίχοι έχουν μια διαφορετικότητα. Δεν έχουν όλοι το ίδιο βάρος και το ίδιο μέγεθος.

Εγώ πιστεύω πως μέσα στο αρχείο σας υπάρχουν τουλάχιστον άλλες εκατό και πλέον, που θα μπορούσαν κάλλιστα να συμπεριλληφθούν.

Σίγουρα υπάρχουν και εκατό και διακόσιες, τις οποίες όμως ο Λουδοβίκος αναγκαστικά αφαίρεσε και συμφώνησα κι εγώ γιατί έτσι έπρεπε να γίνει. Κάποια κομμάτια της ψυχής μου παραμένουν στο αρχείο μου και κάποια άλλα στα χέρια του κάθε ένα που κρατεί αυτή τη στιγμή το βιβλίο αυτό στα χέρια του.

Τι σημαίνει για τον Μίχαλο Δραμουντάνη «μαντινάδα»; Έχει κάποιο συγκεκριμένο ορισμό;

Για μένα είναι ένα κομμάτι της ψυχής ενός ανθρώπου που βγάνει μόνο όταν τα συναισθήματα του είναι ταραγμένα από μικρή ηλικία. Επηρρεάζεται ο άνθρωπος μικρός κι εμείς οι μαντιναδολόγοι, σε κάθε μαντινάδα κάνουμε κατάθεση ψυχής.
Η μαντινάδα είναι έκφραση ψυχής.

Ποια είναι η γνώμη σας για τους νέους ανθρώπους που γράφουν και δημοσιεύουν καθημερινά μαντινάδες στο διαδίκτυο;

Λυπούμαι για το σύνολο. Όχι για όλους και σίγουρα όχι για την προσπάθεια. Η προσπάθεια πάντα εκτιμάται. Χαίρομαι που ασχολείται πολύς κόσμος και το θέλω αλλά λυπούμαι που δεν έχουν τη δυνατότητα να κάνουν την απαραίτητη αυτοκριτική, ώστε να υπάρχει ένα επίπεδο και να μην τραυματίζουν τη μαντινάδα. Γιατί την τραυματίζουν, με αποτέλεσμα να παθαίνει ο κόσμος ανοσία, να αποπροσανατολίζεται και να χάνεται η ουσία. Πυροβολούν τη γνήσια μαντινάδα και στο τέλος εκτίθενται.

Θεωρείται ότι ο κόσμος μπορεί να καταλάβει εύκολα το δικό σας τρόπο γραφής;

Όχι. Ούτε να κρίνει μπορεί. Όχι όλοι φυσικά, κάποιοι μπορούν γιατί έχουν το ανάλογο επίπεδο. Όσο με αφορά αφαιρείται το δικαίωμα σε όλους και να βγάζουν και να διαθέτουν και κυρίως να κρίνουν.
Αφού δεν μπορούν να κάνουν αυτοκριτική, δεν μπορούν να κάνουν ούτε καν κριτική.

Ποιο στοιχείο είναι αυτό που κάνει μια μαντινάδα δυνατή

Το βαρύ νόημα και η σοβαρότητα. Να μη δίνει στοιχεία να χαμογελάς και να ρέγεσαι. Να μην είναι σαρκαστική και χιουμοριστική.
Δε νοείται για μένα μαντινάδα, με την παραδοσιακή της έννοια, με χιουμοριστικό περιεχόμενο. Δε μπορώ απλά να δεχτώ ότι συγγενεύει το χιούμορ με μια μαντινάδα της δικής μου κουλτούρας.
Αντίθετα, μπορεί να έχει πολιτικό και επίκαιρο περιεχόμενο.
Θέματα της επικαιρότητας μπορούν να αποτελέσουν θέμα μαντινάδας, όπως για παράδειγμα τώρα που η κρίση βασανίζει τους έλληνες είπα…
‘’ Άντρες του λόγου, τση τιμής
λίγοι ‘πομείναν τώρα
γι’αυτό πηγαίνουνε στραβά
όλα σ’ αυτή τη χώρα’’

Σαν άνθρωπος είστε γενικά βαρύς; Περιγράψτε μου λίγο τον εαυτό σας

Δεν είμαι σαν χαρακτήρας βαρύς, μ’ αρέσει το χιούμορ και κάνω κι εγώ με μέτρο πάντα. Θα έλεγα ότι είμαι σε ορισμένα θέματα απόλυτος και αυστηρός και δε συγχωρώ εύκολα αδυναμίες.

Από τη μέχρι τώρα πορεία σας είστε ικανοποιημένος; Πώς νοιώθετε; Παρατηρώ ότι πολλές από τις μαντινάδες σας είναι πονεμένες. Γιατί

Γιατί αισθάνομαι ότι η ζωή με αδίκησε. Δεν έκανα ότι είχα τη δυνατότητα να κάνω, λόγω συγκυριών. Όμως παράλληλα αισθάνομαι μεγάλη ευτυχία και πληρότητα, γιατί απέκτησα τρία παιδιά και αυτό είναι το μεγαλείο της ζωής μου. Και μόνο για αυτό, δοξάζω καθημερινά τον Θεό.

Έχετε μετανιώσει για κάτι μέχρι σήμερα;

Για κάτι που έκανα όχι. Κι αν ναι ελάχιστα είναι αυτά. Μετανιώνω όμως ακόμα και πάντα θα μετανιώνω για όσα δεν έκανα, αλλά οι συνθήκες της ζωής δε σου επιτρέπουν πάντα να κάνεις αυτό που θες.

Καταφέρατε όμως να εκπληρώσετε ένα μεγάλο όνειρο και αυτό είναι το βιβλίο σας. Γιατί άργησε τόσο;

Γιατί ήθελα να έρθει η κατάλληλη στιγμή. Να βρεθούν οι κατάλληλοι άνθρωποι που θα συνεργαστούμε και θα πραγματοποιηθεί το όνειρο μου. Δεν ήθελα να κάνω αυτό-έκδοση. Αυτός είναι ο λόγος που άργησε 30 χρόνια, αλλά ήρθε και νιώθω τιμή και υπερηφάνεια. Ήθελα να μείνει κάτι. Και τα γραπτά μένουν .
Και θα ήθελα να ευχαριστήσω πολύ τις εκδόσεις ‘’Σείστρον’’ και τον Λουδοβίκο των Ανωγείων που είχε την επιμέλεια του βιβλίου για την εξαιρετική τους δουλειά.

Ποια είναι η σχέση σας με τους άλλους μαντιναδολόγους; Παραδέχεστε ο ένας τον άλλον; Τραγουδάτε μαντινάδες του; Υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ σας;

Τα έχω με όλους καλά. Ανταγωνισμός υπάρχει και υπήρχε πάντα, αλλά όταν είναι παραγωγικός φέρνει μόνο θετικά αποτελέσματα.
Ο κόσμος είναι αυτός που με την ανταπόκριση του τοποθετεί τον καθένα εκεί που ανήκει. Εγώ σταματώ εκεί. Έχω δείξει τα δείγματα μου και αυτό μου αρκεί.

Αν σας γινόταν μια πρόταση να κάνετε ένα βιβλίο από κοινού με άλλους μαντιναδολόγους, θα δεχόσασταν;

Θα δεχόμουν μόνο με μαντιναδολόγους που συνδιάζουν το ταλέντο με τον ανάλογο χαρακτήρα. Θέλω αυτά να συμπερεύονται. Να έχουν τα στοιχεία αυτά που θα μας ένωναν σε μια κοινή πορεία.

Όσο αφορά την παράδοση μας γενικότερα, πιστεύετε ότι έχει κακοποιηθεί

Η παράδοσή μας έχει χτυπηθεί από όλους τους καιρούς. Από κάθε περιοχή με διαφορετικό τρόπο και άλλα όπλα. Και σε κάθε κομμάτι της, μουσική, στίχο, χορό.
Για τη μουσική και το στίχο αναφέρθηκα παραπάνω. Και στους χορούς μας όμως παρατηρώ ότι συχνά αλλοιώνεται η παράδοση, για κερδοσκοπικούς σκοπούς. Πρέπει οι νέοι και τα μικρά παιδιά να μαθαίνουν τους χορούς μας αλλά σωστά. Γιατί κάποιοι από τους δασκάλους= και ευτυχώς όχι όλοι, υπάρχουν πάντα και φωτεινές εξαιρέσεις= χρειάζονται δάσκαλο.
Δε γίνεται να καταπατούν την παράδοση μας. Δεν επιτρέπεται για παράδειγμα, να σταματούν το χορό να χτυπούν παλαμάκια. Υποβαθμίζεται η παράδοση.

Ποιος κατά τη γνώμη σας θα ήταν ο ιδανικός δάσκαλος για τους δασκάλους;

Θα ήταν ένας άνθρωπος που θα τους έδινε το στίγμα της απλότητας και του σοβαρού χορού. Αυτός θα ήταν ο ιδανικός. Χαίρομαι όμως που υπάρχουν οι φωτεινές αυτές εξαιρέσεις που κρατούν το επίπεδο ψηλά.

Οι εκπομπές και γενικότερα τα ΜΜΕ πόσο συμβάλλουν στην κακοποίηση της παράδοσης μας;

Πολύ. Αλλά ευτυχώς κι εδώ υπάρχουν οι φωτεινές εξαιρέσεις. Μεγάλη ευθύνη να κρατείς το μικρόφωνο. Πρέπει να ξέρεις τι λες και όχι για την προβολή να γίνουνται όλα σόπατο. Να ξέρεις ν’ αξιολογείς σωστά και να ‘χεις μερακλίκι.

Τι σημαίνει για εσάς μερακλίκι σε έναν άντρα και τι σε μια γυναίκα;

Στον άντρα σημαίνει ολοκλήρωση. Να έχει υπεροπλία στον ανδρισμό. Να είναι ειλικρινής και ντρέτος , γενναιόδωρος, δίκαιος και με σωστή κρίση.
‘’Σαν είναι ο άντρας μερακλής,
σ’ όλο τον κόσμο ανήκει
Θε μου βαριά κληρονομιά,
που ‘ναι το μερακλίκι ‘’
Στη γυναίκα , αυτό που τη χαρακτηρίζει μερακλίνα, είναι η ευαισθησία. Και διαβάζεται από τα μάτια της. Τη σημερινή εποχή, που πολλές από τις αξίες έχουν χαθεί, η γυναίκα σε ξεγελάει. Τα μάτια όμως είναι ο καθρέφτης της ψυχής. Η μερακλίνα γυναίκα πρέπει να βγάνει γυναικεία «μυρωδιά». Να είναι παραδοσιακή. Αλλιώς δε μπορεί να έχει το στίγμα.

Αν σας έλεγα να επιλέξετε ένα κοσμητικό επίθετο που θα θέλατε να συνοδεύει το όνομα σας ποιο θα ήταν αυτό; Μίχαλος ο……..

Μίχαλος ο άντρας!!
Αυτό μ’ αρέσει. Και είναι πολλοί που με συναντούν στο δρόμο και μου λένε ‘’γεια σου άντρα’’
Το θεωρώ ολοκλήρωση

Θα ήθελα για το κλείσιμο την αγαπημένη σας μαντινάδα.

‘’Γιάντα μου κάνει η καρδιά
του κοπελιού το κλάμα
αφού κι αν κλαίω κι αν γελώ
εγώ δε νοιώθω πράμα’’

‘’ Ζητώ με την ψευδαίσθηση
κι εγώ χαρές να νοιώσω
που ακόμα δεν εγέλασα
να μη το μετανιώσω ’’

Αυτές οι δύο μ’ έχουν στιγματίσει.

Και θα σου πω και μια που ταιριάζει απόλυτα σε εσένα και θα σε ευχαριστήσω που έκανες αυτό το ταξίδι να με τιμήσεις με την παρουσία σου.

‘’Είσαι μια βιόλα τση κορφής
που κρέμεται στο βράχο
και λαχταρώ κάθε στιγμή
τη μυρωδιά σου να ‘χω’’

Ένα ευχαριστώ είναι πολύ λίγο για αυτόν τον άνθρωπο. Συγκλονιστικός πραγματικά!!!