Η ημέρα του γάμου πάντα τη Κυριακή!
Οι τελευταίες ετοιμασίες άρχιζαν από το πρωί! Όλοι οι συγγενείς, οι μάγειροι οι κελάρηδες, επί ποδός, να ετοιμάζουν τα φαγητά για το μεγάλο τραπέζι το βράδυ μετά το γάμο.
O γαμπρός ανάλογα τον κόσμο θα κανονίσει με τους κελάρηδες τις μερίδες, και αν είναι πολλοί, θα έχει μεγάλα καζάνια, σαν αυτά που φτιάχνουν το τυρί, και μπορεί να έχει στήσει και ανάλογες παρασθιές, που να μαγειρεύουν ταυτόχρονα!
Επίσης φροντίζουν να ανάψουν τους φούρνους για τα ψητα.
Θα καθαρίζουν τις πατάτες, που θα τηγανιστούν στα καζάνια σε πολύ λάδι!
Θα έχουν ήδη ταχτοποιήσει τα τραπέζια του γλεντιού, τις λεγόμενες «τάβλες», να φέρουν τις καρέκλες , κλπ
Επίσης θα είναι έτοιμα και τα σερβίτσια με το κρασί στα τραπέζια.
Το στόλισμα της νύφης και ο μποξάς
Σπουδαίο έθιμο των εποχών τότε ήταν, ο γαμπρός θα στείλει στη νύφη τον λεγόμενο «μποξά».
Όλα τα νυφιάτικα που αγόρασε ο γαμπρός για τη νύφη, τα είχε φυλάξει στο σπίτι του, και θα πρέπει τώρα να τα στείλει στη νύφη!
Είτε η νύφη είναι χωριανή του, είτε από άλλο χωριό, άνθρωποι του γαμπρού, θα πάρουν τον μποξά, που δεν είναι άλλο από ένα πανέρι, που έχει μέσα, τοποθετημένα με τάξη, τα «νυφιάτικα», δηλαδή, νυφικό, πέπλο, στέφανα, παπούτσια εσώρουχα κλπ, και θα τα πάνε στο σπίτι της νύφης να της τα παραδώσουν!
Σαν τα πάνε στο σπίτι της νύφης, εκείνη θα τα κρατήσει, και στο ίδιο πανέρι, θα βάλει και εκείνη τα «γαμπριάτικα», τα ρούχα δηλαδή του γαμπρού, και θα σταλούν με τους ίδιους ανθρώπους, στο γαμπρό!
Αν και τα περισσότερα κρητικά έθιμα, έχουν εγκαταλειφθεί, τώρα και 50 χρόνια, εν τούτοις, κάποιοι λάτρεις των παραδόσεων, στη παντρειά τους, τηρούν ακόμα και σήμερα, το έθιμο του «μποξά»!
Φίλες της νύφης, θα αναλάβουν να λούσουν τη νύφη, να τη βοηθήσουν να ντυθεί, θα τη βάψουν, θα τη στολίσουν, και θα την κάμουν πολύ όμορφη, ώστε όλοι να την καμαρώνουν στην εκκλησία, και το βράδυ στο τραπέζι!
Παλιά δεν υπήρχαν κομμώτριες, και οι ίδιες οι γυναίκες αναλάμβαναν τον καλλωπισμό τους!
Ντύσιμο και ξύρισμα του γαμπρού!
Ο γαμπρός, από μια βδομάδα δεν θα ξυρίζεται, θα αφήσει γένια, και όταν τον ρωτάνε, γιατί δεν ξυρίζεται, εκείνος απαντά, «στο τέλος ξυρίζουνε το γαμπρό!»
Οι δε φίλοι του, θα του κάνουν πλάκα εν όσο ντύνεται, και ο κουρέας στο σπίτι θα αναλάβει να τον κουρέψει και να τον ξυρίσει, για να είναι και εκείνος όμορφος!
Η ώρα να πάνε να πάρουν τη νύφη για την εκκλησία
Αφού ήταν πια όλα έτοιμα, μετά το μεσημέρι, κατά τις τέσσερεις, όλοι οι συγγενείς του γαμπρού, σχημάτιζαν μια κουστωδία από πολύ κόσμο, και όλος αυτός ο κόσμος, θα είναι οι λεγόμενοι «γαμηλιώτες».
Είναι δηλαδή όλοι τους, συνοδοί του γαμπρού, που θα πάνε «να πάρουν τη νύφη», για την εκκλησία.
Θα πάνε με όργανα, με κέφι και τραγούδι!
Η στεφάνωση συνήθως γίνεται στο χωριό της νύφης!
Αν είναι στο ίδιο χωριό, θα πάνε με τα πόδια, και αν είναι σε άλλο, θα πάνε με τα μεταφορικά μέσα της εποχής, που ήταν τα άλογα, μουλάρια, ή γαιδούρια.
Τα τετράποδα τους μεταφορικά μέσα που είχαν συνήθως, ήταν νεαρά, και με καθαρό ή καινούριο σαμάρι, τα οποίο ήταν στολισμένα, με όμορφες ξομπλιαστές υφαντές πατανίες, τα λεγόμενα γιορντάνια, ή χιράμια.
Τα άλογα ήταν καλοχτενισμένα, με πολλά στολίδια στα γκέμια. Ο όλος στολισμός του ζώου, ήταν και ένα είδος επίδειξης!
Τζεβρετζήδες και τζεβρέδες!
Σαν πήγαινε τρείς το μεσημέρι, κάποιοι από το περιβάλλον του γαμπρού, θα ξεκινήσουν να πάνε στο χωριό της νύφης, για να πούνε τα «μαντάτα» πως «ο γαμπρός ξεκίνησε»!
Στο σπίτι της νύφης, θα περιμένουν με αγωνία την είδηση αυτή!
Κάποιοι από τους που θα πάνε να πούνε το μαντάτο, όσο πλησιάζουν στο σπίτι, θα αναπτύξουν ταχύτητα, για να φθάσουν πρώτοι, και να πουν εκείνοι το σπουδαίο νέο, πως «έρχονται οι γαμηλιώτες με το γαμπρό»!
Αυτό για τη νύφη, είναι πράγματι ευχάριστο νέο, γιατί σημαίνει, πως τελικά ο γαμπρός δεν αθέτησε την υπόσχεσή του, και πράγματι, θέλει κι αυτός, να την οδηγήσει ως τα σκαλιά της εκκλησίας!
Πράγματι τρείς θα φθάσουν πρώτοι, και η νύφη, ή η μάνα της, θα τους κεράσει, και θα τους δώσει μάλιστα και από ένα ιδιαίτερο κουλούρι σαν ανταμοιβή!
Οι τρείς πρώτοι λοιπόν που θα πάνε, λέγονται Τζεβρετζήδες!
Το ειδικό κουλούρι αυτό, που επάνω του είναι δεμένο ένα κεντητό μαντήλι, λέγεται και «τζεβρές» .
Το κουλούρι του πρώτου, θα έχει πολλά «ξόμπλια», δηλαδή ιδιαίτερα σκαλίσματα, και είναι ειδικά προσεγμένο! Οι τζεβρέδες φτιαχνόταν από ειδικές γυναίκες τεχνίτριες. Οι υπόλοιποι δύο, έπαιρναν κι αυτοί κουλούρι, αλλά με λιγότερα ξόμπλια επάνω.
Φθάνοντας οι τρείς πρώτοι, έπρεπε να δείχνουν ιδρωμένοι αι λαχανιασμένοι, και αυτοί αλλά και τα ζώα τους, για να δείχνουν έτσι, πως επάξια πήραν το έπαθλό τους!
Όλοι οι υπόλοιποι, καθώς και όλοι οι γαμηλιώτες, που θα αρχίσουν να καταφθάνουν, θα τους κεράσουν και θα τους δώσουν από ένα μικρό απλό κουλούρι.
Ο τζεβρές, λένε κάποιοι παλιοί, πως πήρε το όνομά του, από το «ντέ βρέ, ντέ βρέ», που έλεγε ο αναβάτης παρακινώντας το ζώο του να τρέξει γρηγορότερα!
Έτσι το ονόμασαν «ντεβρέ», και έγινε μετά «τζεβρέ».
Στους τζεβρετζήδες , μπορούσαν να συγκαταλέγονται ακόμα και νεαρές αμαζόνες, αλλά και παιδιά!
Τα παιδιά τότε, δεν ήταν απαραίτητο να είναι ντυμένα επίσημα, με καθαρά και περιποιημένα ρούχα!
Κάποια παιδιά, έπαιρναν απλά μέρος με το γάιδαρο τους , όντας καμιά φορά και ξυπόλητα, μπορεί ίσως και με ρούχα μπαλωμένα, μόνο και μόνο για να μεταφέρουν το ευχάριστο νέο, και να καταφέρουν να πάρουν «το μεγάλο φρέσκο ζεστό κουλούρι»!
Ο τζεβρετζής, θα κρεμάσει το κουλούρι – βραβείο, στο χαλινάρι του ζώου, δίπλα στο αυτί του!
Πρέπει να πούμε, πως φτάνοντας κατά τις τέσσερεις το απόγευμα οι γαμηλιώτες και ο γαμπρός με το κουμπάρο, ο κουμπάρος θα παίξει πολλές μπαλωθιές στον αέρα, «προς τιμή και δόξα» του γαμπρού, και θα απαντήσουν με μπαλωθιές κι από κει, «για το καλοσώρισμα»! και γενικά το έθιμο με τις μαλωθιές είναι πολύ παλιό, και αυτό τουλάχιστον σώζεται και σήμερα!
Άνθρωποι του σπιτιού, θα γυρνάνε με πανέρια, να κερνάνε τους νέους γαμηλιώτες, και συνήθως ένα μεζέ και από ένα ποτήρι κρασί στα όρθια, φυσικά και ψωμί σε μικρά κουλούρια, ή κομμένο σε κομμάτια που θα τα είχαν και αυτά σε πανέρι!
Όλοι θα κάνουν από μια ευχή:
«Καλά στέφανα», «καλά διάφορα», «με το καλό και το γάμο» κλπ.
Θα κεράσουν στη συνέχεια και όλους όσους καταφθάνουν λίγοι λίγοι, γιατί κάποιοι θα καταφθάνουν αργότερα από τους άλλους, ώσπου να έρθουν και οι τελευταίοι.
Όταν πια χαιρετηθούν, και κεραστούν όλοι οι γαμηλιώτες, τα ζώα θα πάνε να δεθούν κάπου πιο πέρα ή στο στάβλο, και τον τζεβρέ οι τζεβρετζίδες, θα τον ξεκρεμάσουν από το αφτί του ζώου, και θα τον κρεμάσουν στο πλάι της ζώνης, σαν τρόπαιο!
Τα «παρακάλια» του γαμπρού προς τη νύφη
Οι καλεσμένοι του γαμπρού, θα ενωθούν με τους καλεσμένους της νύφης.
Η νύφη πλέον είναι ντυμένη και στολισμένη, και περιμένει μέσα στο σπίτι της το γαμπρό, να τη πάρει να την πάει στην εκκλησία.
Πριν όμως μπει μέσα στο σπίτι ο γαμπρός, σταματά αναγκαστικά στην αυλή, μαζί με την ακολουθία του, γιατί την πόρτα την έβρισκε … κλειδαμπαρωμένη!
Τότε από τη μεριά του γαμπρού έπρεπε να «παρακαλέσουν», για να τους ανοίξουν!
Φυσικά, αυτό το έθιμο έχει μείνει σαν «τα παρακάλια», και αυτά γινόταν με μαντινάδες και τις μαντινάδες πάλι συνόδευαν οργανοπαίχτες:
«Ανοίξετε τη πόρτα σας, τη σιδεροζωσμένη, να ποδεχτείτε το γαμπρό, π’ απ’ έξω περιμένει»!
Το «σιδεροζωσμένη», δήλωνε πως το σπίτι ήταν αμυντικό , στο να κρατήσει την τιμή και στη δόξα του σπιτιού!
«Ανοίξετε τη πόρτα σας με το δεξί μαδέρι, να ποδεχτείτε το γαμπρό, της ρήγησας το ταίρι»!
Ανοίξετε η πόρτα σας, να ιδείτε το γαμπρό μας, κι αν έχετε παράπονο, να μας το πείτ’ ομπρός μας!
Και απαντούν από μέσα οι της νύφης:
«Χίλια καλώς ορίσετε, αρχοντοσυμπεθέροι, να πάρει η νύφη το γαμπρό, να τον ε κάμει ταίρι»!
Και οι του γαμπρού:
Ανοίξετε τη πόρτα σας, να δείτε το γαμπρό σας, να ιδούμε και τη νύφη σας, και το αρχοντικό σας»!
Και συνεχίζουν με τον διάλογο:
-«Να μη τηνε μαλώνετε, να μη τηνε χολιάτε, γιατί είναι παραποναριά, και θα παραπονάται»!
-Δε σας τηνε μαλώνουμε, δε σας τηνε χολιούμε, σα το σγουρό βασιλικό, θα σας την αγαπούμε»!
-«Γαμπρέ τη νύφη ν’ αγαπάς, να μην τηνε μαλώνεις, γιατί θα σε κρεμάσουμε, από το παντελόνι»!
-«Σήκω σου κερά νύφη μου, να κάνεις το σταυρό σου, και ήρθε η ώρα του Θεού, να πάς στ’ αρχοντικό σου!
Έτσι, μετά από τόσα «παρακάλια», επιτέλους θα ανοίξου από μέσα την πόρτα, και θα χαιρετήσουν το γαμπρό , και οι του γαμπρού τη νύφη!
Εδώ είναι που ο γαμπρός είχε τουλάχιστον μια βδομάδα να δει τη μέλλουσα σύζυγό του, και φυσικά βλέποντας την, αναγάλλιαζε η ψυχή του!
Καμιά φορά κάνοντας πλάκα, οι άνθρωποι της νύφης, δεν άνοιγαν την πόρτα, και έλεγαν από μέσα:
-Φύγετε, γιατί εμετανοιώσαμε και δε σας τη δίδομε!
Και οι του γαμπρου:
-Ε, μα να σας την ε πάρομε θέμε εμείς, α θέτε κι α δε θέτε!
Άλλες φορές πάλι, ναι μεν άνοιγαν λίγο τη πόρτα, αλλά παράλληλα κρατούσαν και κόντρα με τους ώμους τους από μέσα, και δεν αφήνανε τους ανθρώπους του γαμπρού, να την ανοίξουν!
Φυσικά όλα αυτά αποσκοπούσαν απλά για να κάνουν πλάκα!
Σα μπουν τελικά μέσα, ο γαμπρός , ο κουμπάρος και οι γονείς του, θα ανταλλάσουν χαρούμενες ευχές, και στη συνέχεια ο γαμπρός, θα ζητήσει την ευχή του πατέρα του, για την ευτυχία στο γάμο του, από τη μάνα του, και στη συνέχεια από τα πεθερικά του.
Το ίδιο θα κάνει κι η νύφη στους γονείς της, και στα πεθερικά της.
Ήρθε η ώρα για την εκκλησία – το ψίκι!
Απογεματάκι λοιπόν, και αφού έχουν ενωθεί οι γαμηλιώτες, με τους ανθρώπους της νύφης, θα φτιάξουν το λεγόμενο «ψίκι», και θα ξεκινήσουν κατά τις πέντε όλοι μαζί πια, για την εκκλησία!
Παλιά δεν έπαιζε η καμπάνα, απλά πήγαιναν και χωρίς την καμπάνα, η οποία αργότερα χτυπά πλέον και για τους γάμους βαφτίσεις κλπ.
Τώρα είναι όλοι έτοιμοι! Μπροστά πηγαίνει ο παπάς του χωριού, πίσω οι οργανοπαίχτες, πιο πίσω ο γαμπρός που θα τον συνοδεύουν δύο αδέρφια του, κρατώντας τον από το μπράτσο.
Από πίσω ακριβώς τη νύφη θα την κρατάνε τα αδέρφια της, ακολουθούν οι γονείς, και το υπόλοιπο ψίκι!
Ακόμα λοιπόν, δεν ήρθε η ώρα ο γαμπρός, καν να ακουμπήσει τη νύφη!
Πάντα νύφη και γαμπρός, θα είναι σε απόσταση, ποτέ δεν ακουμπάει ο ένας τον άλλο, γιατί τα έθιμα ήταν πολύ αυστηρά!
Σαν φθάσει το ζεύγος στην εκκλησία, ο παπάς θα τους περιμένει στην πόρτα της εκκλησίας, θα τους πει κάτι, και θα τους οδηγήσει μπροστά στο ιερό.
(Στη συνέχεια θα πούμε για τη στεφάνωση, το βραδινό τραπέζι, και τα παινέματα της νύφης)
Κείμενο: Γεώργιος Χουστουλάκης
Ακολουθήστε το Cretanmagazine στο Google News και στο Facebook
