Connect with us

Γεια, τι ψάχνεις;

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

Όσα ξέρουμε και όσα δεν ξέρουμε για τον λαβύρινθο της Μεσαράς

“Φωτισμός αρχικά δεν υπήρχε, έτσι στην αρχή αναγκαστικά  φτιάξαμε τις λεγόμενες «μαλαστούπες»  (δάδες)…” – Μέρος β’

 Kε Μαραγκάκη, από  που γινόταν η προμήθεια  νερού για Λαβύρινθο και Καταυλισμό;
-Για την προμήθεια νερού, οι Γερμανοί όριζαν ένα άτομο διαφορετικό κάθε μέρα, που  η μοναδική δουλειά του για  εκείνη την ημέρα, ήταν να κουβαλά  νερό από του Ρουφά. Με ένα γαϊδουράκι φορτωμένο δυο κανίστρες, κουβαλούσε νερό όλη μέρα, και γέμιζε τα δυο βαρέλια. Το ένα  βαρέλι ήταν στον καταυλισμό για τις ανάγκες του συσσιτίου  και για πλύσιμο χεριών και προσώπου, το άλλο  βαρέλι ήταν στο εργοτάξιο του Λαβύρινθου για την μπετονιέρα. Βέβαια υπήρχε και ένα μικρό καβουσάκι (πηγούλα) κοντά στον καταυλισμό  κοντά στο Καστέλι, όπου από εκεί πίναμε τουλάχιστον καθαρό νερό. Το νερό  όμως αυτό, έτρεχε  πολύ λίγο, όπως λέμε σαν τη ρακή! Περιμέναμε στη σειρά για να πιούμε νερό από εκεί ή να γεμίσουμε το παγούρι μας. Κάποιοι όταν ερχόταν από τα σπίτια τους, έφερναν μαζί τους ένα παγούρι ή φλασκάκι με νερό.

-Πόσες εισόδους είχε ο Λαβύρινθος;
-Στον Λαβύρινθο υπήρχε αρχικά μία είσοδος που ήταν η κύρια είσοδος, και οι Γερμανοί την ονόμαζαν «Είσοδος Α». Ήταν  μια στοά ύψους λιγότερο από μέτρο, περίπου 80 πόντους ,  και 15 μέτρα μήκος. Για να μπεις μέσα από αυτή τη στοά, έπρεπε να σερνόσουν με την κοιλιά.
Άλλη είσοδος δεν υπήρχε ακόμα, αργότερα ανοίχτηκε και δεύτερη είσοδος. Οι Γερμανοί  άκουσαν τα χτυπήματα μας απέξω, όταν σφυροκοπάγαμε σε κάποιο  κοντινό εκεί βράχο από την μέσα μεριά όπου εργαζόμασταν. Έτσι  υποπτεύτηκαν για πιθανή άλλη είσοδο, και μας έβαλαν και σκάψαμε  40 μέτρα δυτικά της εισόδου Α. Έτσι φτιάχτηκε και η δεύτερη είσοδος, όπου την ονόμασαν «Είσοδος  Β».  Μας έβαλαν  επίσης  εμάς τους εργάτες, και σκάψαμε την πλαγιά του βουνού και φαρδύναμε την πρώτη κύρια είσοδο, που ενώνει με τον μεγάλο κεντρικό διάδρομο, σε σημείο που  να μπαίνει μέσα μικρό φορτηγό  αυτοκίνητο 3 τόνων ωφέλιμου φορτίου και 5 τόνων μεικτού βάρους.  Μπαίναμε και εμείς μέσα ακόμα και όρθιοι!

-Υπήρχε αυλή  όταν πρωτοπήγατε έξω από τον Λαβύρινθο;
-Αυλή  στην είσοδο αρχικά δεν υπήρχε. Ήταν κατευθείαν γκρεμός, αφού η είσοδος ήταν στην ουσία στη πλαγιά ενός λόφου.  Με τα μπάζα όμως κατά τη διάνοιξη τα των στοών, αλλά από τους βράχους που έσπαζαν οι εργάτες,  τα μπάζα που βγήκαν έξω ήταν τόσα πολλά, που σχηματίστηκε  μια τεράστια αυλή! Η αυλή  σιγά – σιγά μεγάλωνε θεαματικά μέρα με την ημέρα τόσο, που στο τέλος  έγινε  μια πλατεία τόσο μεγάλη, που θα μπορούσε να προσγειωθεί ακόμα και μικρό αεροπλάνο, αφού καταλάμβανε έκταση  10 με 15 στρεμμάτων!

-Κύριε  Μαραγκάκη, θυμάστε την πρώτη  μεγάλη ξενάγηση με τον αρχαιολόγο;
-Εγώ ήμουν από τους πρώτους  που μπήκαν μέσα εκείνη την μέρα της μεγάλης ξενάγησης.  Εκείνοι που μπήκαμε μέσα εκείνη την ημέρα, ήταν οι δυο Καστελιανοί οδηγοί  που έμεναν στου Ρουφά, ο  Γερμανός αρχαιολόγος, 3 με 4 άλλους Γερμανοί στρατιώτες, όπου κρατούσαν φανούς θυέλλης.  Υπήρχαν  εκείνη την εποχή δυο  ξεναγοί στου Ρουφά, και άλλοι δυο από στο Καστέλι που ήξεραν καλά τον Λαβύρινθο, και κατατόπιζαν οποιονδήποτε ξένο ήθελε να εξερευνήσει τον Λαβύρινθο.
Ήταν επίσης  μαζί στην ομάδα 5 με 6 έλληνες εργάτες, μεταξύ αυτών  και εγώ.  Μπήκαμε μέσα  σούρνοντας με την κοιλιά από την είσοδο, και στην πορεία οι Γερμανοί έδωσαν σε εμάς να κρατάμε τους φανούς .
Μπαίνοντας  μέσα περιμέναμε  να βρούμε μούχλα ή αίσθηση κλεισούρας λόγω έλλειψης οξυγόνου. Όμως, όλοι μείναμε με το στόμα ανοιχτό, γιατί δεν υπήρχε τίποτα από αυτά. Αντίθετα υπήρχε αίσθηση δροσιάς και αρκετό οξυγόνο σε  όλο τον Λαβύρινθο!  Κάποιος μάλιστα  που άναψε τσιγάρο, μας έκανε εντύπωση που ο καπνός, αντί να βγαίνει προς τα έξω, τραβιόταν από κάποιο ρεύμα προς το βάθος! Έτσι όλοι είχαμε την αίσθηση, ότι θα υπάρχει κάπου και άλλη έξοδος κάπου στο τέρμα που επικοινωνούσε  με την επιφάνεια.

-Τι άλλα εντυπωσιακά είδατε κατά την ξενάγηση στον Λαβύρινθο;
Μπαίνοντας στην κύρια είσοδο και για μεγάλο βάθος, υπήρχαν τώρα και εκατοντάδες χρόνια, αναμνηστικά σκαλίσματα, υπογραφές ονόματα ακόμα σχήματα και ζωγραφιές. Τα ποιο πολλά αναμνηστικά, ήταν σε μια μεγάλη αίθουσα σε μεγάλο βάθος. Όλα αυτά οι Γερμανοί δεν άφησαν να χαλαστούν όσο ήμαστε εκεί. Αρχικά φαινόταν να υπάρχουν δυο κεντρικοί  διάδρομοι, αλλά ο δεύτερος  είχε τέρμα, και έτσι διαπιστώσαμε πως υπήρχε τελικά  μόνο ένας κεντρικός διάδρομος χωρίς τέρμα.
 Διαπιστώσαμε επίσης, ότι δεν υπήρχε περίπτωση να μπει κάποιος μόνος του εκεί, και να καταφέρει να βγει ζωντανός, αν δεν είχε κάποιον ντόπιο γνώστη που να τον συνοδεύει. Ο λόγος γιατί  το σχήμα του Λαβύρινθου ήταν σαν δένδρο με κλαριά, με κεντρικό διάδρομο, ένα παράδρομο παρόμοιο με διάδρομο αλλά με τέρμα, και τα πολλά παρακλάδια. Ακόμα και με φακό πάλι θα χανόταν κάποιος, αφού χωρίς σημάδια δεν θα μπορούσε εύκολα να εντοπίσει τον κεντρικό διάδρομο, γιατί παντού θα συναντούσε αδιέξοδα!  
Στον μεγάλο διάδρομο με διαστάσεις  4Χ4 μέτρα και 4  με 5 μ. ύψος , περνούσε το μικρό φορτηγό, δεν περνούσε όμως από τον βοηθητικό διάδρομο γιατί σε κάποια σημεία, το ύψος του  ήταν μικρότερο από 3 μέτρα. Οι διάδρομοι δεν ήταν σε ευθείες αλλά έκαναν ζιγκ – ζαγκ, όπως και τα παρακλάδια. Ο κεντρικός διάδρομος, ο βοηθητικός, αλλά και όλοι οι παράδρομοι, διέρχονταν από κάποιες αίθουσες, άλλες μεγάλες  5Χ14 μ και 5 ύψος,  άλλες μεσαίες  4Χ10 με 4 ύψος, και άλλες μικρές 3Χ8, που όλες ήταν στρωμένες με τσαίλι, δηλαδή   ψιλό χαλίκι  σπαστό, το οποίο έφτανε το ένα μέτρο.
Μέσα στις αίθουσες αυτές, υπήρχαν ακόμα παρατημένοι στενόμακροι ογκόλιθοι  με πλάτος 1 μ επί 080μ ύψος, και 1,5 με 2 μέτρα μάκρος!  Πιθανόν παρέμειναν εκεί γιατί  χρόνια τώρα γιατί είχαν κάποιο ελάττωμα.
Κάποιος από την ομάδα όταν μπήκαμε για εξερεύνηση, κράταγε έναν κουβά με πινέλο, και σημάδευε τον κεντρικό διάδρομο με μπογιά, για να μπορούμε να τον  βρίσκουμε εύκολα στην επιστροφή. Σε δυο σημεία  μάλιστα όπως προχωράγαμε, υπήρχαν κατολισθήσεις και  στένεμα του διαδρόμου στο μισό μέτρο! Παρόλα αυτά καταφέραμε και τα περάσαμε και τα δυο στενέματα, χωρίς να χρειαστεί να κάνουμε διάνοιξη. Με την ομάδα  όλη προχωρήσαμε σε βάθος περίπου  800 μέτρων, και από εκεί και έπειτα, ήταν που βλέπαμε τα πιο παράξενα πράγματα, μέχρι και τα 1500 μέτρα  όπου και σταματήσαμε.
Στον δρόμο μας  πάντως είδαν πολλά περίεργα και εντυπωσιακά τα μάτια μας!
 Είδαμε σε δυο σημεία να τρέχει νερό από την οροφή. Στην πρώτο σημείο το νερό έσταζε, αλλά χανόταν κάτω στο έδαφος. Στο δεύτερο σημείο  όμως που έσταζε όσο μια κλωστή, εκεί είχε σχηματιστεί μικρή λιμνούλα 3 με 4 τετραγωνικών, με 15 εκατοστά βάθος!  Έκανε σε όλους μας μεγάλη εντύπωση που είχαν φυτρώσει καλάμια, και το πιο εντυπωσιακό, που τα φύλλα τους  είχαν ένα κατάλευκο χρώμα! Άλλα που συναντήσαμε καθοδόν και τα βλέπαμε επάνω στους βράχους, ήταν αρχικά ένας ανθρώπινος σκελετός,  πιο κάτω ο σκελετός μιας κατσίκας, πιο κάτω  ενός χοίρου,  παρακάτω  σκελετοί από δυο σκύλους και  πιο κάτω από δυο λαγούς.
Ο Γερμανός  αρχαιολόγος  φωτογράφιζε κάθε περίεργο,  και στη συνέχεια χρησιμοποίησε κάποιο υλικό σαν μέλι, πιθανόν μελάσα, όπου την ανακάτεψε με κάποιο άλλο υλικό, και  από αυτό το έριξε επάνω σε όλους τους σκελετούς.  Μέσα σε ένα τέταρτο εκείνοι είχαν στερεοποιηθεί, οπότε μπορούσαν να μεταφερθούν έξω  ολόκληροι όπως είναι μαζί με τα χαλίκια που  ήταν αποκάτω και χωρίς να διαλύσουν. Δεν τους βγάλαμε όμως τους σκελετούς εκείνη την ημέρα, παρά τους έβγαλαν έξω μια άλλη μέρα οι Γερμανοί, όπου τους έστειλαν στην Γερμανία για περεταίρω μελέτη.
Σε μια μεγάλη αίθουσα επίσης, μας εντυπωσίασαν οι χιλιάδες νυχτερίδες που κρέμονταν ανάποδα σαν σταφύλια σε 4  με 5 σημεία από την οροφή, και στο πάτωμα είχαν σχηματιστεί σωροί γκουανό (κοπριά νυχτερίδων) σαν ένα κοφίνι μέγεθος. Όλοι μας είχαμε την  εύστοχη απορία, από ποια άραγε μυστική τρύπα να έμπαιναν μέσα εκεί όλες αυτές οι νυχτερίδες!
Δεν προχωρήσαμε πάντως  πέραν των 1500 μέτρων, διότι οι Γερμανοί φοβήθηκαν άγνωστους παράγοντες και τυχόν πιθανούς κινδύνους, οπότε γυρίσαμε πίσω.

-Με τι φωτισμό δουλεύατε μέσα στον Λαβύρινθο;
  -Φωτισμός αρχικά δεν υπήρχε, έτσι στην αρχή αναγκαστικά  φτιάξαμε τις λεγόμενες «μαλαστούπες»  (δάδες),  για να φωτίζουν ώστε να γίνει ο καθαρισμός του χώρου.  Ήταν πανιά ή στουπιά καρφωμένα σε ένα ξύλο, και αφού τα βουτάγαμε στο πετρέλαιο, τα ανάβαμε και τα στερεώναμε  κάπου για να μας φωτίζουν. Αυτά όμως είχαν ένα μειονέκτημα, που κράταγαν μόνο δέκα λεπτά. Κράτησε περίπου 20 μέρες ως ένα μήνα ο φωτισμός με μαλαστούπες  και  μετά καταργήθηκαν.   Στη συνέχεια οι Γερμανοί έφεραν  φαναράκια. Ήταν μεταλλικοί φανοί θυέλλης  με κυκλικό  κυλινδρικό γυαλί, και στο κέντρο είχαν στερεωμένο ένα  χονδρό κερί  παραφίνης.  Το φιτίλι του κεριού παραφίνης κρατούσε 7 με 8 ώρες, και μισή ώρα πριν σβήσει, πηγαίναμε στον υπεύθυνο να μας δώσει άλλο. Συνήθως  παίρναμε αυτά τα φανάρια όταν θέλαμε να μετακινηθούμε μέσα στον Λαβύρινθο.
 
-Φακοί  υπήρχαν εκείνη την εποχή;

-Φακοί δεν υπήρχαν, κι αν υπήρχαν κάποιοι ελάχιστοι, δεν υπήρχαν καθόλου μπαταρίες!

-Πότε μπήκε ο ηλεκτροφωτισμός;
-Και αυτά τα φανάρια  παραφίνης κράτησαν πάλι μόνο δυο μήνες, ώσπου οι Γερμανοί έφεραν τελικά μεγάλη γεννήτρια, και  μπήκε επιτέλους ηλεκτρικό φώς  σε όλο τον Λαβύρινθο!  Άπλωσαν ένα κεντρικό καλώδιο στην κεντρική στοά, και μετά επεκτάθηκε και στα παρακλάδια.
Η κεντρική στοά είχε κρεμαστές βιδωτές λάμπες με ντουί κίτρινου φωτισμού, ενώ στις διακλαδώσεις τις ίδιες  λάμπες  λευκού φωτισμού. Οι αποστάσεις  κάθε κρεμαστής  λάμπας, ήταν  στην αρχή ανά  20 μέτρα, αλλά όσο βάθαινε η στοά, οι λάμπες κρεμόταν ανά 30 , ή 50 μέτρα. Φυσικά ανάλογα και την φωτεινή ισχύ της λάμπας ήταν και η απόσταση τους.  Με το ηλεκτρικό φως βέβαια άλλαξε ριζικά όψη ο Λαβύρινθος!
 Ο σκοπός  πάντως του κίτρινου φωτισμού, ήταν να διακρίνεται εύκολά η κεντρική στοά, ώστε  να διευκολύνει κάποιον, στο να  οδηγεί  εύκολα προς την  έξοδο.
Φωτισμός μπήκε και  σε μεγάλο βάθος, μέχρι και τα 1500 μέτρα! Προς το τελείωμα  όμως  του κεντρικού  διαδρόμου, δεν υπήρχαν κρεμαστές λάμπες, παρά  κάποιοι  προβολείς   που φώτιζαν το βάθος σε μεγάλη απόσταση, και εκείνοι ανάλογα πάλι την ευθεία.

-Πρίζες υπήρχαν; Γιατί δεν δουλεύατε ηλεκτρικά κομπρεσέρ, παρά τυραννούσατε με τις βαριοπούλες;
– Πρίζα δεν υπήρχε καμία μέσα. Θα μπορούσε να μπουν ηλεκτρικά κομπρεσέρ ή και βενζινοκίνητα, και να κάνει τη ζωή  όλων των εργατών πιο εύκολη στο σπάσιμο των βράχων. Δεν υπήρχε όμως  τίποτε από αυτά. Τις πέτρες όλες τις σπάγαμε  με βαριοπούλες. Καταλαβαίνω βέβαια ότι  δεν θα μπορούσε να μπει μέσα οποιαδήποτε πετρελαιομηχανή ή βενζινομηχανή, διότι τα καυσαέρια θα ήταν επικίνδυνα.  Θα μπορούσε ίσως να μπει ηλεκτρικό κομπρεσέρ, αλλά ούτε αυτό υπήρχε, ίσως  να σκέφτηκαν οι Γερμανοί, πως με την δόνηση ίσως είχαμε πιθανές κατολισθήσεις. Κομπρεσέρ όμως χρησιμοποιήθηκε στις εργασίες διάνοιξης της δεύτερης εισόδου Β.

-Πότε μπήκαν οι ράγες με τα βαγονέτα στον διάδρομο;
-Μόλις είχαμε καθαρίσει μέχρι τα 200 μέτρα διάδρομο και αίθουσες, είχε μπει και ο φωτισμός. Αμέσως  μπήκαν και ράγες στον κεντρικό  διάδρομο (μόνο), οπότε συνεχίζαμε το καθάρισμα του χώρου.  Σχηματίσθηκαν ομάδες  των 4 ατόμων, για να σπρώχνει κάθε ομάδα από ένα βαγόνι, βάρους  1,5 με 2 τόνους φορτίο!   Κάθε βαγόνι με τα 4 άτομα, ήταν βέβαια πολύ λίγα στο να σπρώξουν ένα τόσο βαρύ φορτίο 2 τόνων! Την κατάσταση δυσκόλευε η ανάποδη κλίση 10% σε ανηφόρα προς την έξοδο, οπότε αυτό ήταν φοβερά κουραστικό! Στα δύσκολα σημεία που δεν μπορούσαμε, μας βοηθούσαν οι διπλανοί μας του πιο κοντινού βαγονιού,  φυσικά και αντίστροφα. Όταν  ήταν να αδειάσουμε το κάθε βαγόνι έξω, το ανασηκώναμε  για να βγει από τις ράγες, και εκεί ήταν ακόμα πιο δύσκολα τα πράγματα! Πάλι το ίδιο  κάναμε για να μπει ξανά το βαγόνια στις ράγες μετά το άδειασμα. Περίπου 15  βαγόνια δούλευαν όλη μέρα ασταμάτητα!

-Πως ήταν η συμπεριφορά των Γερμανών απέναντι σας;
-Ήταν πολύ αυστηροί, αλύπητοι,  σκληροί  ψυχροί και αδίσταχτοι! Οι Γερμανοί, όχι οι Αυστριακοί, αυτοί ήταν πιο μαλακοί, σχεδόν αδιάφοροι.
Όποιο συνεργείο δεν γέμιζε μέχρι πάνω το βαγόνι,  ή διαμαρτυρόταν, έπεφτε βούρδουλας, από τον  εύσωμο Γερμανό «Γουρούνι» που κάθε βουρδουλιά του, άφηνε και από μια μεγάλη πληγή! Όσοι προσπάθησαν να το σκάσουν, οι Γερμανοί  τους πυροβολούσαν επιτόπου. Πάντως όλη μέρα αλλά και τα βράδια, ήταν μια πραγματική κόλαση για όλους μας! Φυσικά καμιά φορά για ψύλλου πήδημα, έπεφτε και φυλακή 5 μέρες  σαν επιπλέον εργασία!


-Πότε άρχισε η μεταφορά πυρομαχικών  και εφοδίων στον Λαβύρινθο;
-Αφού καθαρίστηκε ο Λαβύρινθος μέχρι τα 500 μέτρα, άρχισε και η μεταφορά πυρομαχικών και άλλων εφοδίων, όπως ρουχισμός καύσιμα τρόφιμα κλπ. Με φορτηγά 3 τόνων, οι Γερμανοί κουβαλούσαν διάφορα κασόνια ξύλινα ή μεταλλικά. Μέσα  στα ξύλινα κασόνια, υπήρχαν  κυρίως νάρκες,  όλμοι, οβίδες,  κάλυκες  βλήματα διαφόρων διαμετρημάτων, και ανάλογα το μέγεθος, και το βάρος τους, ήταν και ο αριθμός τους  μέσα στο κάθε κασόνι, για να σηκώνονται εύκολα.  Κάποια βλήματα μαζί με τον κάλυκα έφταναν το ένα μέτρο, έτσι σε κάθε κασόνι υπήρχαν 3 ή 4. Αν ήταν μικρότερα βλήματα,  υπήρχαν 6 ή 7 κλπ, και άλλα πιο μικρά ήταν  ακόμα πιο πολλά.
Το φορτηγό έμπαινε μέσα από την κύρια είσοδο, και έφτανε μέσω του κεντρικού διαδρόμου στις αίθουσες  όσο πιο κοντά γινόταν σε αυτές.  Εκεί ξεφορτώναμε τα κασόνια, τα βάζαμε στα καρότσια και τα μεταφέραμε στις αίθουσες αυτές. Αν ήταν κοντά, κατ ευθείαν  σηκωτά τα πηγαίναμε και τα στοιβάζαμε το ένα πάνω στο άλλο, μέχρι σε  ύψος 1,5 μέτρο για να τα φτάνουμε. Τα πιο μεγάλα και βαριά κασόνια είχαν 4 σχοινάκια στις άκρες, και τα μεταφέραμε ανά  4 άτομα.  Στον  κεντρικό διάδρομο δεν στοιβάζαμε ποτέ κασόνια, γιατί έπρεπε να είναι ελεύθερος να περνάει το φορτηγό. Μετά  που γέμιζε η κάθε αίθουσα, απαγορευόταν πλέον σε όλους μας να μπούμε μέσα. Φρόντιζαν οι Γερμανοί να μην έχουμε εικόνα σχετικά με την ποσότητα του οπλισμού τους εμείς  οι εργαζόμενοι. Έτσι απαγόρευαν την είσοδο στον οποιονδήποτε. Για να μπει μέσα κάποιος για οποιαδήποτε λόγο, έπρεπε να πάει στους Γερμανούς να πάρει άδεια και να πάει, αλλά και πάλι με συνοδεία κάποιου Γερμανού. Τα πυρομαχικά  και άλλα εφόδια, άλλα ερχόταν ενώ  ταυτόχρονα  άλλα έφευγαν είτε για την Μέση ανατολή, είτε για το Τυμπάκι όταν ερχόταν εγγλέζικα  αεροπλάνα.

-Θυμάστε πότε  έγινε η μεγάλη ανατίναξη;
-Οι Γερμανοί γνώριζαν την ημέρα αναχώρησης τους, πράγμα που εμείς οι υπόλοιποι δεν γνωρίζαμε. Τα τελευταία κασόνια  πυρομαχικών που έφεραν, ήταν στην ουσία   χάρτινα κιβώτια, στα οποία υπήρχαν μόνο δυναμίτες.  Ένα αυτοκίνητο  με 40 κιβώτια δυναμίτες τα ξεφορτώσαμε στην μια είσοδο Α, και ένα άλλο με άλλα 40  στην είσοδο Β. Αυτά  όλα τα κιβώτια μας έβαλαν οι Γερμανοί και τα τοποθετήσαμε εξωτερικά στις δυο πύλες των εισόδων  του Λαβύρινθου. Στην συνέχεια την ημέρα της αποχώρησης τους, δηλαδή στις 15 Οκτωβρίου του 1944, λίγο πριν φύγουν αυτοί,  μας έδωσαν εντολή να φύγουμε εμείς  όλοι, και να αδειάσουμε τον Λαβύρινθο. Ταυτόχρονα φεύγοντας, κάποιος  ήδη άρχισε και ξετύλιγε ένα καρούλι με  τηλεφωνικό καλώδιο, που το πήγε μέχρι το Καστέλι. Νομίζαμε πως  ίσως χρειαζόταν μια νέα τηλεφωνική γραμμή. Όλοι βλέπαμε το καλώδιο αυτό να μπερδεύεται στα πόδια μας, αλλά κανείς δεν υποπτεύτηκε το παραμικρό, στο τι μέλει γενέσθαι, αλλιώς θα το είχαμε κόψει.  Συνέδεσαν  το καλώδιο  αυτό με τους πυροκροτητές και στις δυο πύλες όπου υπήρχαν  δυναμίτες. Έφυγαν από εκεί, ενώ το άλλο άκρο του  καλωδίου  κατέληγε στο  Καστέλει,  όπου το είχαν συνδέσει  με έναν πυροδοτικό μηχανισμό.  Έχω ακούσει πως οι Γερμανοί στις δουλειές τους  είχαν σαν το δεξί τους χέρι έναν  ντόπιο προδότη, βοηθό του Μαγιάση,  κάποιον Μπαλασάκη από τους Αγίους Δέκα , και ότι αυτός βοήθησε και στην ανατίναξη,. Φεύγοντας  οι Γερμανοί, πίεσαν τον  μηχανισμό αυτό που ήταν σαν τρόμπα αυτοκινήτου, και  έδωσαν ηλεκτρικό ρεύμα στους  δυο πυροκροτητές, όπου τελικά ανατίναξαν τη Λαβύρινθο…
  Τα θρύμματα έπιασαν όλη τη Μεσαρά ότταν έγινε η μεγάλη ανατίναξη,  που έπεσε το βουνό, και καταπλάκωσε και τις δυο εισόδους! Δημιουργήθηκε έτσι ένας τεράστιος κρατήρας, όπως ενός ηφαιστείου! Ογκόλιθοι 15 τόνων βρέθηκαν σε απόσταση  10 χιλιομέτρων. Μετά τη Χιροσίμα, λένε ότι  ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη έκρηξη στον κόσμο!
Κάποια στιγμή μετά την αποχώρηση των Γερμανών, ανάλαβε η Μ.Ο.Μ.Α (Μικτές Ομάδες Μηχανημάτων Ανασυγκροτήσεως)  να καθαρίσει τις εισόδους και να αφαιρέσει τα βλήματα, αλλά κατά τις εργασίες  αυτές, υπήρξαν  4 με 5 άνθρωποι  που τραυματίστηκαν, ίσως και κάποιος σκοτώθηκε, δεν είμαι σίγουρος.
 Πάντως από τους τραυματίες, θυμάμαι τον Χριστοφοράκη, τον Καλεμογιώργη, και τον Πισολεωνίδη  που έκοψε το πόδι του.
Έτσι αρνήθηκαν οι υπόλοιποι οι να πάνε για την επιχείρηση καθαρισμού του Λαβύρινθου, οπότε σταμάτησε τις εργασίες η Μ.Ο.Μ.Α.
Με την ανατίναξη πολλοί χώροι έμειναν ετοιμόρροποι, ενώ άλλοι αποκλείστηκαν.
Ο Λαβύρινθος από τότε είχε τακτικές επισκέψεις λαθροανασκαφών, από άτομα κυρίως απερίσκεπτα ή μεμονωμένα ή σε ομάδες. Κάποιοι αφαιρούσαν  τους μπρούντζινους κάλυκες από τις εναπομείναντες οβίδες με σκοπό να πουλήσουν το μέταλλο. Άλλοι κυρίως φουρνελάδες για να αφαιρέσουν τη μπαρούτη  για να την χρησιμοποιήσουν στα φουρνέλα τους.  Η μπαρούτη, άλλη ήταν σαν κοντό κοφτό μακαρονάκι, και άλλη ήταν σαν χονδρά μακριά τρυπητά μακαρόνια. Άλλοι πάλι   πήγαιναν κυρίως τις ημέρες που πλησίαζε το Πάσχα, με σκοπό να  βρουν μπαρούτι, για  τα αυτοσχέδια «σκλαπατζίκια» (βαρελότα) της εποχής.  Το μακρύ σαν μακαρόνι μπαρούτι, όταν του έβαζαν φωτιά, γινόταν από μόνο του πύραυλος, και μπορούσε να πάει και 500 μέτρα μακριά! Μια φορά θυμάμαι ένα Πάσχα στην Ανάσταση, έφυγε ένα τέτοιο  «μακαρόνι» από την εκκλησία το Αϊ Γιώργη της Γαλιάς,  και πήγε και έπεσε στο σπίτι του παπά Γιάννη, μάλιστα επάνω στα ξύλα όπου πήραν αμέσως φωτιά!
Δυστυχώς, επακολούθησε και νέα έκρηξη το ΄61, και εκεί σκοτωθήκανε πάλι άλλα τέσσερα άτομα, κυρίως νέοι, μεταξύ αυτών και ο Δόξας με ένα γιό του, ο πατέρας των γνωστών αδερφών με τα αρτοποιεία στις Μοίρες.
Οι δύο αυτές εκρήξεις έχουν καταστρέψει ένα μέρος του σπηλαίου, και από τότε η είσοδος του παραμένει κλειστή.
Τελευταία  δέχεται και πάλι επισκέψεις από  οργανωμένες ή μεμονωμένες ομάδες, καθώς και από αρχαιολόγους που έχουν κάνει κάποια νέα χαρτογράφηση. Υπήρξαν όμως  και προτάσεις για την τουριστική αξιοποίηση του  Λαβύρινθου και πάλι.
Πολλοί  πατριώτες αλλά και ξένοι επιστήμονες, επιθυμούν την εκκαθάριση του              Λαβύρινθου από τα εκρηκτικά αλλά και την  αναστύλωση του και πάλι. Πρώτον γιατί είναι σύμβολο της περιοχής της Μεσαράς, δεύτερον γιατί είναι παγκόσμιο ιστορικό αξιοθέατο, και τρίτον γιατί η οικονομία που θα προσέφερε θα ήταν καίρια για την περιοχή μας!
 Υπολογίζεται ότι θα είχαμε τουλάχιστον ένα εκατομμύριο  επισκέπτες τουρίστες τον χρόνο μόνο για τον Λαβύρινθο! Από τους τουρίστες της Τουρκίας, το 80 % θα ερχόταν στην Κρήτη και θα επισκέπτονταν τον Λαβύρινθο.

Το διπλό έγκλημα

-Κύριε Μαραγκάκη, έχετε κάνει  ένα  τόσο μεγάλο αγώνα στο παρελθόν για τον Λαβύρινθο . Τι σας θλίβει σήμερα  που δεν έγινε κανένα βήμα προόδου;
-Οι Γερμανοί παρόλο που θέλουν να πιστεύουν ότι ανήκουν στους προοδευτικούς λαούς, στην περίπτωση του Λαβύρινθου έχουν διαπράξει ένα τεράστιο  έγκλημα κατά της ανθρωπότητας!
Το πρώτο μεγάλο έγκλημα ήταν που φεύγοντας, απερίσκεπτα ανατίναξαν τον Λαβύρινθο, και στέρησαν από την ανθρωπότητα ένα σπάνιο μνημεία της ιστορίας. Έκτοτε  αδιαφόρησαν παντελώς και το έχουν εγκαταλείψει οριστικά στην τύχη του. Οι Γερμανοί  θα πρέπει αρχικά να επιστρέψουν όλα τα ευρήματα που αφήρεσαν, καθ ότι ανήκουν εδώ στον τόπο μας, και έχουν φύγει παράνομα στη χώρα τους.
Το δεύτερο μεγάλο έγκλημα τελείται μέχρι και σήμερα από τις Ελληνικές αρχές, που δεν κάνουν τα απαραίτητα διαβήματα προς την Γερμανία, και να πιέσουν καθώς υποχρεούνται, ώστε εκείνοι  να αναλάβουν να καθαριστεί  ο Λαβύρινθος, και να αφαιρεθούν όλα τα πυρομαχικά. Ένα τέτοιο μουσείο, είναι το πιο σπάνιο στο είδος του σε όλο τον κόσμο, και θα επέφερε χρήμα σε όλη τη Μεσαρά.

-Πιστεύετε πως οι τοπικές αρχές έχουν τη δύναμη να τα κάνουν αυτά τα διαβήματα;
-Από την πείρα που έχω, οι αρχές του τόπου μας από μόνες τους χωρίς πιέσεις, συνήθως αδιαφορούν για αυτό το θέμα. Το ίδιο κάνει και η ίδια η πολιτεία, ακόμα και το υπουργείο πολιτισμού!  Φέρνουν χίλιες δυο προφάσεις, και έχουν κολλήσει στην επικινδυνότητα. Έχω κάνει δεκάδες διαβήματα σε εφημερίδες τοπικές και αθηναϊκές και ξέρω. Έχω πάει σε μεγαλοδικηγόρους, σε βουλευτές, στον σεβασμιότατο Μητροπολίτη της περιοχής μας, σε όλους τους Δημάρχους της Κρήτης, σε δημοσιογράφους, σε εκδότες εφημερίδων.  Όλοι ο ένας μετά τον άλλο αδιαφόρησαν, και κανείς τους δεν αξίωσε να στείλει ούτε καν μια τυπική απάντηση, πλην κάποιων δημοσιογράφων και τοπικών εφημερίδων, που εξάσκησαν μια κάποια πίεση! Πρέπει όμως οπωσδήποτε αρχικά να βρεθεί κάποιος μπροστάρης,  που να είναι σε θέση να «κινεί νήματα».  Να φτιαχτούν ομάδες, οργανώσεις, συνεταιρισμοί, που να είναι σε θέση να πιέζει από παντού, για το κοινό του τόπου συμφέρον! 
Χρειάζεται απλώς  «μια σπίθα» να ανάψει, και όλα θα πάρουν τον δρόμο τους!

-Γιατί να μην μπορεί να γίνει πράξη αυτό  το όραμα τόσα χρόνια τώρα; Που πιστεύετε ότι κολλά η υπόθεση;
-Θέλεις να σου πω το πιστεύω μου Γιώργο;  Και το λέω αυτό υπεύθυνα, και να το γράψεις!
Για μένα έχω καταλήξει στο εξής συμπέρασμα:
Για τον Λαβύρινθο, από τη μια οι πολιτικοί, αλλά  και οι δημόσιες αρχές, για μένα, με συγχωρείς για την φράση μου, δυστυχώς  «δεν έχουν κάγκαλα» να πράξουν το παραμικρό! Τουλάχιστον μέχρι τώρα. Δεν ξέρω οι  νέοι και οι επόμενοι.
-Tι είναι τα «κάγκαλα»;
– Είναι αυτά που χαρακτηρίζουν τους άνδρες!
Τους έχω δοκιμάσει τόσα χρόνια! Έχω στείλει πολλές επιστολές και σε πολλούς φορείς! Όλοι όμως καταλαβαίνουν τα πιθανά εμπόδια, και είτε φοβούνται, είτε δεν θέλουν μπελάδες, είτε βαριούνται, και κάθε φορά τα ίδια,  και οι καινούργιοι όπως και οι παλιοί, λένε: «Άστο αυτό, πάμε παρακάτω»!
Από την άλλη,  γράψε το κι αυτό  ότι το είπα εγώ, τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα εκείνων που επηρεάζουν την οικονομία της Βόρειας Κρήτης, δεν άφησαν  ποτέ όλα τα χρόνια τώρα να αναπτυχθεί ο τουρισμός αλλά και η οικονομία ή ο πολιτισμός στην Νότια Κρήτη! Θέλουν τον τουρίστα να παραμείνει βόρεια, στις πόλεις τους, εκεί να τρώει και εκεί να κοιμάται!

-Πρακτικά όμως , πόσο εφικτό είναι  σήμερα να καθαριστεί ο Λαβύρινθος?
-Όλοι οι φορείς , ακόμα και οι αρμόδιοι πολιτικοί  σου λένε, «Δεν γίνεται να αξιοποιηθεί το σπήλαιο του Λαβύρινθου της Μεσαράς, διότι ακόμα έχει μέσα  πυρομαχικά»!
Από την άλλη  για το ίδιο θέμα οι στρατιωτικές Υπηρεσίες,  όσον αφορά τις εργασίες εκκαθάρισης, τις  χαρακτηρίζουν  από επικίνδυνες έως άκρως επικίνδυνες,  και δηλώνουν: «Οποιαδήποτε εργασία στρατιωτικού προσωπικού εντός του σπηλαίου είναι επικίνδυνη λόγω της στατικής ανεπάρκειάς του και της αλλοίωσης των πυρομαχικών που είναι διάσπαρτα, σφηνωμένα στα τοιχώματα ή καταπλακωμένα».
Όλα αυτά, τα άκουσα  και τα διάβασα σε εφημερίδες και είναι αστεία, αλλά και  σήμερα ακόμα, αυτά  προβάλουν σαν δικαιολογία!  Κανείς τους δεν αναλήφθηκε, πως ο «επικίνδυνος»Λαβύρινθος, έχει ταχτικούς επισκέπτες μεμονωμένους ή κατά ομάδες. Όλοι αυτοί αλλά και πολλοί επιστήμονες,  έχουν μπει, και μπαίνουν συνεχώς  σε πολύ μεγάλο βάθος, ακόμα  και ολόκληρα τηλεοπτικά συνεργεία! Κανείς τους δεν ένοιωσε φόβο!   Είχα δει μάλιστα σε κάποιο κανάλι να μπαίνει άφοβα κάποια  νεαρή ρεπόρτερ χωρίς να δείχνει να φοβάται,  και «φοβάται» να μπει… στρατιωτικό εξειδικευμένο συνεργείο; Δεν υποτιμούμε πιθανούς  κινδύνους  που έχουν να κάνουν κυρίως με τη στατικότατα των τοιχωμάτων του Λβύρινθου, λόγω ακριβώς της εγκατάλειψης από την  ίδια την πολιτεία. Όχι όμως και να μας παρουσιάζουν και ως… «απροσπέλαστο» το μνημείο, για να δικαιολογήσουν έτσι την αδιαφορία τους!
Ναι, φυσικά και είναι εύκολο, φτάνει να γίνονται πρώτα σταδιακές αναστυλώσεις από ειδικά συνεργεία, παράλληλα με την εκκαθάριση, έστω και σε αργούς ρυθμούς.
Να  γίνει καταρχάς μια αρχή και να ανατεθεί σε κάποιον  ξένο δικηγόρο η υπόθεση του Λαβύρινθου,  ώστε  να καταφύγει σε οποιοδήποτε  δικαστήριο του κόσμου! Είναι σίγουρο πως θα δικαιωθεί  η  Ελλάδα, από διεθνείς νόμους που μπορούν  να υποχρεώσουν και σήμερα ένα κράτος να  επαναφέρει μια καταστροφή,  εφόσον ευθύνεται για αυτήν. Θα υποχρεωθεί έτσι  η Γερμανία να στείλει ειδικά συνεργεία για τον καθαρισμό του Λαβύρινθου.
Τώρα είναι καιρός  μετά από 75  χρόνια  από την ανατίναξη του να γίνει αυτό, ώστε να πάμε μάρτυρες όσοι ακόμα ήμαστε εν ζωή! Και να πούμε και το άλλο,  συμφέρον της Γερμανίας θα ήταν,  για τα εκατομμύρια Γερμανών που επισκέπτονται την Κρήτη κάθε χρόνο, ώστε και εκείνοι να μπορούν να θαυμάσουν το μεγαλείο ενός Μνημείου σαν τον Λαβύρινθο!
Όμως, κι αυτό να μην γίνει, μπορεί ακόμα και το κράτος μας  να στείλει ειδικά εκπαιδευμένα  συνεργεία με τεχνογνωσία στα στατικά και εκρηκτικά, επειδή προσωπικά θεωρώ, ότι δεν είναι δύσκολο να καθαριστεί μέσα και έξω! Αυτό το στηρίζω στα εξής:
1) Διότι στην Β είσοδο εσωτερικά δεν είχαμε τοποθετήσει  καθόλου πυρομαχικά, παρά μονάχα στην είσοδο Α και μάλιστα στις ανατολικές διακλαδώσεις. Έτσι η πρόσβαση από εκεί  και δυτικά, είναι ασφαλής και  εντελώς ακίνδυνη τουλάχιστον στο  να αρχίσουν οι εργασίες καθαρισμού και αναστύλωσης. Αφού αποκλειστούν οι διάδρομοι με τις διακλαδώσεις προς την είσοδο Α,  να αποδοθεί  για τουρισμό όλος ο υπόλοιπος χώρος.
2) Μετά από 75  χρόνια που έχουν περάσει, είναι σχεδόν σίγουρο πως όλες οι οβίδες έχουν πια σκουριάσει, και εύκολα και ακίνδυνα μεταφέρονται έξω, είτε  για να ριχτούν στη θάλασσα είτε να καταστραφούν.
3) Χαλικάκι –  χαλικάκι, τα συνεργεία μπορούν να απομακρύνουν όλα  τα μπάζα απέξω, που   πιθανολογώ,  δεν είναι  και τόση μεγάλη ποσότητα  που έχουν μείνει άσκαστα, μετά από μια τέτοια έκρηξη. Από τις βροχές την υγρασία και τη σκουριά μετά από τόσα χρόνια, δεν είναι τόσο εύκολο πάλι  να εκραγεί  κάποια οβίδα, η οποία θέλει  σήμερα μεγάλη κρούση, για να μπορεί να πάρει φωτιά και να σκάσει!
4)  Υπάρχουν σήμερα ακριβείς  χάρτες  από διάφορες υπηρεσίες,  όπως ο Ε.Π.Ε (Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρία) και  λοιπά.
Αν δεν γίνει σύντομα ο καθαρισμός, θα  στερηθεί η ανθρωπότητα από ένα σπουδαίο μνημείο με τεράστιο ενδιαφέρον παγκοσμίως.
5) Παροτρύνω  σήμερα όλους τους νέους της Μεσαράς, να διαβάσουν για τον Λαβύρινθο περισσότερα πράγματα, για είναι σε θέση να αναγνωρίσουν την αξία του, και ανάλογα να δράσουν.

(Μύρωνας Μ. Μαραγκάκης – Λαβών μέρος στις αγγαρείες των Γερμανών στον Λαβύρινθο)

Κείμενο: Γεώργιος  Μ. Χουστουλάκης –Ερευνητής τοπικής λαογραφίας
Φωτογραφίες: Στέλιος Ξηρουδάκης – Ιδρυτής λαογραφικού μουσείου  Μαγαρικαρίου

Ακολουθήστε το Cretanmagazine στο Google News και στο Facebook

Click to comment

Leave a Reply

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Δείτε και αυτά

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

Από ζωντανή μαρτυρία του κου Μύρωνα Μ. Μαραγκάκη Του Γεώργιου Χουστουλάκη Ο κος Μύρωνας Μ. Μαραγκάκης από  την Γαλιά Δήμου Φαιστού, ένας  από τους ελάχιστους  πλέον...

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

O λαβύρινθος της Μεσαράς του Δακανάλη Μανώλη πρώην Αγρονόμου Η Λαβύρινθος είναι ένα σύστημα σπηλαίων που μοιάζει με λαβύρινθο, με χιλιόμετρα διαδρόμων και βρίσκεται...