Connect with us

Γεια, τι ψάχνεις;

Themata

Πανωριζίτικα Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα και αποκαλαντίδια

Η λέξη κάλαντα προέρχεται από τη λατινική «calenda», που σημαίνει αρχή του μήνα, τραγουδιόνταν στην αρχή του μήνα, ενώ διαμορφώθηκε από το ελληνικό ρήμα καλώ


Η ιστορία τους συνδέεται με την Αρχαία Ελλάδα.

Έχουν βρεθεί αρχαία γραπτά κομμάτια παρόμοια με τα σημερινά κάλαντα (Ειρεσιώνη στην αρχαιότητα).

Τα παιδιά της εποχής εκείνης κρατούσαν ομοίωμα καραβιού που παρίστανε τον ερχομό του θεού Διόνυσου. Άλλοτε κρατούσαν κλαδί ελιάς ή δάφνης στολισμένο με καρπούς και άσπρο μαλλί (η λεγόμενη ειρεσιώνη, από το έριο = μαλλί), γύριζαν και τραγουδούσαν και τους έδιναν δώρα. Στις κλωστές έδεναν τις προσφορές των νοικοκύρηδων.

Στο Βυζάντιο κρατούσαν ραβδιά, ή φανάρια, ή ομοιώματα πλοιαρίων ή και κτιρίων, στολισμένα και τραγουδώντας, συνόδευαν το τραγούδι με κρούση τριγώνου ή τυμπάνου.

Τα κάλαντα που μπορεί σήμερα κάποιος να ακούσει παντού και στον τόπο μας ακόμα, τις χαρούμενες μέρες των Χριστουγέννων και πρωτοχρονιάς, δεν είναι άλλα από τα γνωστά και ψαλλόμενα σ’ όλη την Ελλάδα κάλαντα και μόνο αραιά και πού μπορεί κανείς να ακούσει αποσπάσματα από τα παλιά όμορφα κάλαντα της Αρχιχρονιάς, που κατά βάση έχουν πέσει στη λησμονιά και στην αφάνεια με συνέπεια ένας όμορφος θησαυρός της λαϊκής παράδοσης να είναι άγνωστος πια στο πολύ κόσμο.

Ο γράφων, που μεγάλωσε στο χωριό Γαλιά, στα παιδικά του χρόνια, μόνο τα παλιά κάλαντα της Αρχιχρονιάς τραγουδούσε κατόπιν προτροπής του πατέρα του Μανώλη, παρέα με τον αδερφό του Ζαχαρία, παρ’ όλο που τότε αισθανόταν μειονεκτικά έναντι των άλλων παιδιών καθ’ όσον όλα τους εξ ολοκλήρου τα παιδιά τραγουδούσαν τα σύγχρονα κάλαντα, τώρα μονάχα καταλαβαίνει πόσο επίκαιρος, αυθεντικός και διαφορετικός ήταν.

Ήταν διαφορετικός, διότι δεν παρέλειπε ποτέ να τραγουδήσει και κάτι άλλο
μετά το πέρας των καλάντων σε κάθε σπίτι και λίγο πριν την αναχώρηση, τα αποκαλαντίδια.

Τα αποκαλαντίδια ήταν πολύ μικρά ποιήματα και με αυτά έκλεινε την επίσκεψη στο σπίτι που έλεγε τα κάλαντα. Με αυτά ευχαριστούσε όλους μαζί και πολλές φορές ένα – ένα ξεχωριστά και ευχόταν για τον νοικοκύρη,την κερά και το σπίτι συγχρόνως….

Το κίνητρο για κείνους που λέγανε τα κάλαντα ήταν να αποκομίσουν είτε την καλούμενη στην Κρήτη «καλή χέρα» το φιλοδώρημα, είτε τα καλούμενα στην Κρήτη «καλοχερίδια» τα καλούδια» = τα πάσης φύσεως γλυκά ή ακόμη και αγαθά: αυγά, στάρι, λάδι. Μόνο που δεν ήταν κύριος σκοπός των το κίνητρο αυτό των καλαντιστών. Ο κύριος σκοπός τους ήταν πάντοτε η παρέα, η συνεύρεση με την παρέα. Γι’ αυτό οι καλαντιστές δεν εισέπρατταν ξεχωριστά τα φιλοδωρήματά τους, στην αρχή όχι χρήματα, αλλά κουλούρια, κάστανα, καρύδια, κρασί, λουκάνικα, απάκια και ότι άλλο χρειάζεται για το ομαδικό φαγοπότι που ακολουθούσε. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη χαρά των καλαντιστών, τα κοινά γλέντια, η κοινή διασκέδαση της παρέας.

 

Γαλιανοβορζανά κάλαντα

Αν είναι με το θέλημα τα κάλαντα να πούμε
να παίζει ο γέρος κι γριά και ‘μεις να τραγουδούμε.
Άγιος Βασίλης έρχεται από τη Κεσαρίδα
και βάστα και στα χέργια ντου κομμάτι προσφορίδα.
Στη στράτα του παντήξανε οι σκύλοι οι Εβραίοι
και το σταυρό του στέσανε τραγούδια να τους λέει.
Δεν μέ ‘μαθε ο δάσκαλος τραγούδια να σας λέγω,
την άλφα βήτα μού ‘μαθε και κείνη σας σε λέγω.
Και στο ραβδί του κούμπησε να πει την άλφα βήτα
και το ραβδί τόνε ξερό, χλωρούς βλαστούς εβγήκα
και πάνω στους χλωρούς βλαστούς Αϊτοφωλιά χτισμένη
κι’ απάνω στην Αϊτοφωλιά χώρα ξετελεμένη.
Επόπαμε του Βασιλιού να πούμε και τ’ Αφέντη.
Εσένα αφέντη σού ‘πρεπε αρσενικό ζευγάρι,
να σπέρνεις στάρι δεκαοχτώ, κριθάρι δεκαπέντε,
ταγή και ρόβι είκοσι κι’ από νωρίς στο στάβλο.
Επόπαμε τ’ αφέντη μας, να πούμε τση κερά μας.
Κερά τα ρούχα που φορείς είναι κακοραμμένα
και φέρε μου τα στο σχολειό να σου τα καλοράψω,
να βάλω αϊτούς και πάλι αϊτούς, πουλιά και χελιδόνια,
να κελαηδούνε τα πουλιά, να χαίρουνται τ’ αηδόνια.
Επόπαμε και τση κεράς να πούμε και τση Βάγιας.
Άναψε Βάγια το κερί, Βαγίτσα το διπλέρι
και κάτσε και λογάριασε, είντα θα μας σε φέρεις.
Φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεπτοκάργια
και φέρε και καλό κρασί να ποιούν τα παλικάργια.
Απάκι για λουκάνικο κι’ από πλευράς κομμάτι
κι’ από τη μαύρην όρνιθα κιαν ένα αυγουλάκι,
ας είναι κι’ απ’ τη γαλανή κιαν ένα ζευγαράκι.
Θορώ σε ‘τα που κάθεσαι, άσπρη μου περιστέρα
κι’ ανοίξετε το μάνταλο, να πούμε καλησπέρα.

 

Ζαριανά κάλαντα

Ταχιά ταχιά είναι αρχημενιά, ταχιά ‘ναι αρχή του χρόνου
ταχιά ‘ναι αρχή τα κάλαντα κι αρχή του Γεναρίου.
Πρώτα που βγήκε ν ο Χριστός στη Γη και περιπάτει
και βγήκε και χαιρέτησε όλους τους ζευγολάτες
το πρώτο που χαιρέτησε ήταν ο Αϊ Βασίλης.
Άγιε Βασίλη Δέσποτα καλό ζευγάριν έχεις
καλό το λεν αφέντη μου καλό και ‘βλογημένο
όπου το ‘βλόγησ’ ο Χριστός με το δεξί του χέρι
με το δεξί με το ζερβί με το μαλαματένιο.
Πρινένιος ήταν ο ζυγός δαφνένιο το κοντάρι
ως και το βουκεντράκι του βασιλικού κλωνάρι.

 

Αποκαλαντίδια

Σ’ αυτό το σπίτι το ψιλό πέτρα να μη ραϊσει
κι ο νοικοκύρης κι κερά, χίλια χρόνια να ζήσει

 

Αποκαλαντίδια

Επά που καλαντίσαμε, καλά μας σε πλερώσαν
καλάν να παν τα έτην τως και ούλα ντως τα ‘ποδώσα.
κι αν έχουνε μικρό παιδί στα πέρπυρα χωσμένο
κι αν έχουν μεγαλύτερο στη σέλα καθισμένο,
να σει το μανικάκιν του να πέφτει το λογάρι
να το μαζών’ η μάνα του, να ‘χει χαρά μεγάλη.

Πηγή: Φανούριος Ζαχαριουδάκης

Ακολουθήστε το Cretanmagazine στο Google News και στο Facebook

Click to comment

Leave a Reply

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Δείτε και αυτά

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

Σκέφτομαι καμιά φορά, το έθιμο με τη σφαγή των χοίρων, θα υπήρχε άραγε ποτέ, αν δεν ήταν η αναπαράσταση της σφαγής των βρεφών από...

ΚΡΗΤΗ

Ένα φαντασμαγορικό θέαμα για τα Χριστούγεννα θα απολαύσουν όσοι επισκεφθούν το CRETΑquarium στο Ηράκλειο της Κρήτης. Στο μεγαλύτερο ενυδρείο της Ευρώπης, o κ. Παναγιώτης Γρηγορίου ντύνεται Άγιος Βασίλης για τις ανάγκες...

ΚΡΗΤΗ

Ευχές, παιχνίδια, αιωρούμενοι καλικάντζαροι, face painting και ατέλειωτες δράσεις πλαισίωσαν τη γιορτινή ατμόσφαιρα που επικρατούσε το πρωί στο κέντρο των Χανίων. Η πρωτοβουλία ήταν...

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

Τα Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς: Ζουμπουλιά Β.Χαιρέτη. Απαγγελία το 1970 ενώ ήταν 81 ετών Ταχιά ταχιά ν’ Αρχιμενιά, που ‘ν η αρχή του χρόνου, απού...

ΚΡΗΤΗ

Η κεντρική πλατεία Μοιρών ήταν γεμάτη από κόσμο από νωρίς το απόγευμα της Παρασκευής, για να παρακολουθήσει τη φαντασμαγορική τελετή φωταγωγησης του Χριστουγεννιάτικου δέντρου!...

ΙΣΤΟΡΙΑ

Δέκα χιλιάδες Τούρκοι πολιορκούν το Μεσολόγγι. Ένας Έλληνας όμως έγινε ο σωτήρας των Μεσολογγιτών Η πολιορκία είχε κρατήσει ήδη δύο μήνες και οι Τούρκοι...

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Οι άγγελοι ψάλλουν… «Χριστός γεννάται· δοξάσατε. Χριστός εξ ουρανών· απαντήσατε. Χριστός επί γης· υψώθητε. Άσατε τω Κυρίω πάσα η γη, και εν ευφροσύνη, ανυμνήσατε...

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

Παλαιότερα όλα τα παιδιά περίμεναν με μεγάλη λαχτάρα τις γιορτές Oι μέρες των εορτών, των Χριστουγέννων, όπως και όλες οι άλλες γιορτές, στους μεγάλους...