Πρωτοχρονιάτικα έθιμα από το χωριό Απίδια Σητείας

Πλησιάζουμε στην εκπνοή του έτους, λίγο πριν την Πρωτοχρονιά!

Συνήθειες καινούργιες έχουν επικρατήσει και στον τόπο μας! Τέτοιες ημέρες νοσταλγικά έρχονται στο νου μου εικόνες από τα παλιά, τα παιδικά και νεανικά μου χρόνια! Πρωτοχρονιάτικα έθιμα του χωριού μου θα δείτε στο παρακάτω κείμενό μου:

Πρωτοχρονιάτικα έθιμα από το χωριό Απίδια Σητείας πριν από πολλά χρόνια

Καθώς πλησίαζε η Πρωτοχρονιά, μεγάλη κινητικότητα επικρατούσε στο χωριό. Γυναίκες έφτιαχναν και πάλι γλυκά: ξεροτήγανα με φύλλο που άνοιγαν μόνες τους. Ήταν λεπτό, το έκοβαν σε τετράγωνα ή ορθογώνια κομμάτια και τα έψηναν στο τηγάνι σε πολύ ζεστό λάδι. Με καλαμάκια σαν λαβίδες και με ιδιαίτερη μαεστρία, καθώς ψηνότανε, τους έδιναν σχήμα κυλινδρικό (φλογέρες) τα πιο πολλά και άλλα στρογγυλά, τυλιγμένα κυκλικά, σαν σφιχτό σπιράλ. Κάποια άλλα εξ αρχής τα έφτιαχναν σαν φιόγκους και κατόπιν τα έψηναν. Όλα τα περιέχυναν με διαλυμένο, αραιό, ντόπιο, θυμαρίσιο μέλι και σκορπούσαν πάνω τους κοπανισμένο ή ακοπάνιστο, καβουρντισμένο σησάμι. Τα τοποθετούσαν σε διάφορα σκεύη. Δεν ξεχνώ τις μεγάλες αλοιφτές λεκάνες, γεμάτες μελωμένα ξεροτήγανα, κατά την παιδική μου ηλικία, που τις επισκεπτόμουν πολλές φορές, μετακινούσα τα πάνω ξεροτήγανα, για να φτάσω στον πάτο, όπου ήταν τα πιο μελωμένα. Με το χέρι μάζευα κομμάτια από ξεροτήγανα μέσα στο μέλι. Ήταν μια μεγάλη απόλαυση!

Έφτιαχναν ακόμη και τα ανεβατά σησαμωτά κουλουράκια. Η διαδικασία παρασκευής τους πολύπλοκη και χρονοβόρα. Χρειαζόταν αρκετές ώρες ίσως και σε δύο διαφορετικές συνεχόμενες ημέρες! Χρειαζόταν κατ’ αρχήν ξερό προζύμι. Με λίγο ζεστό νερό το «ανέπλαθαν» (ζύμωναν), ρίχνοντάς του λίγο αλεύρι, και το άφηναν σε ζεστό περιβάλλον να «ανεβεί» (φουσκώσει). Ακριβώς το ίδιο επαναλάμβαναν για 2η φορά. Από την 3η φορά και μετά για κάθε κιλό αλεύρι που χρησιμοποιούσαν έβαναν 1 νεροπότηρο ζάχαρη και 2/3 του νεροπότηρου λάδι. Το άφηναν πάλι να «ανεβεί». Το ίδιο έκαναν για 4η φορά. Στη συνέχεια, με καλά ανεβασμένο ζυμάρι, έπλαθαν τα κουλουράκια. Στο πάνω μέρος τους τα άλειφαν με ζεστό νερό και έριχναν εκεί πάνω σησάμι, ώστε να κολλήσει. Τα άφηναν στις λαμαρίνες ή πάνω σε τάβλες (μακριές σανίδες), πάλι σε ζεστό περιβάλλον και, όταν διαπίστωναν ότι είναι έτοιμα, τα έφερναν στον ξυλόφουρνο. Μεγάλη κινητικότητα στο χωριό και στους φούρνους αυτές τις ημέρες! Και οι μυρωδιές από τα γλυκά και τα ψωμιά να ερεθίζουν προκλητικά τα ρουθούνια μας! Ανυπομονούσαμε πότε να τα γευτούμε!

Με το ίδιο ζυμάρι έφτιαχναν και τις «καλές χέρες». Έπλαθαν το ζυμάρι σε σχήμα άκρου χεριού (παλάμης με τμήμα καρπού). Το στόλιζαν με «μανίλια» (βραχιόλια) από ζυμάρι. Από αυτά πήρε και την ονομασία η συνήθεια ανταλλαγής γλυκισμάτων την Πρωτοχρονιά μεταξύ των συγγενών και τα δώρα, που ακολουθούσαν. Έβαναν σε μεγάλο βαθύ πιάτο κουλουράκια, ξεροτήγανα και υποχρεωτικά την «καλή χέρα». Τα τύλιγαν με καθαρή άσπρη πετσέτα , που έδεναν τις τέσσερις άκρες της πάνω από το πιάτο, για να το κρατάμε από εκεί. Τις παίρναμε τα παιδιά και τις πηγαίναμε σε παππούδες, σαντόλους (νονούς), θείους και θείες. Μαζί με το πιάτο, που γυρίζαμε στο σπίτι μας με άλλα γλυκά από τους συγγενείς μας, είχαμε πάρει και τη δική μας «καλή χέρα», το δώρο μας (λίγα χρήματα).

Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς στα καφενεία του χωριού κάποιοι έπαιζαν ζάρια (κουμάρι το έλεγαν στο χωριό). Μερικοί ήταν περιστασιακοί παίχτες, για το καλό, τάχα, της χρονιάς. Όμως πολλές φορές εγκατέλειπαν το «παιγνίδι» «ταπί» και η χρονιά έμπαινε με «μούτρα» και στενοχώρια, αντί με χαρές. Υπήρχαν και ελάχιστοι συστηματικοί κουμαρτζήδες, παθιασμένοι με το τζόγο, συνήθεια σχεδόν πάντα καταστροφική για τα οικονομικά και την ήρεμη οικογενειακή ζωή.

Το πρωί της Πρωτοχρονιάς ένα από τα αγόρια των οικογενειών, συνήθως από τις μικρές ηλικίες της αθωότητας, πήγαινε στα σπίτια των συγγενών, για να κάνει το «ποδαρικό». Έμπαινε στο σπίτι με το δεξί. Ήταν δασκαλεμένο. Πριν να κάνει το ποδαρικό, δεν άφηναν κανένα να πατήσει μέσα στο σπίτι. Κάποιοι είχαν τη συνήθεια να βάνουν μέσα στο σπίτι μια αθανατοκρομμύδα (ασκελετούρα), σύμβολο γονιμότητας, ευφορίας και αθανασίας. Όπως αυτή βλασταίνει εύκολα, ακόμη και σε άγονα εδάφη, έτσι και στο σπίτι θα έλθουν πολλά καλά για όλη τη χρονιά. «Χρόνια πολλά σου εύχομαι, να είναι και σιγούρα, να είναι και αθάνατα σαν την ασκελετούρα», λέει η μαντινάδα. Κάποιοι σπούσαν στην είσοδο του σπιτιού ρόδι, σύμβολο της γονιμότητας και της αφθονίας. Μερικοί άλλοι έβαναν με το ποδαρικό και μια καθαρή και σκληρή πέτρα και την τοποθετούσαν σε μια άκρη του σπιτιού, πίσω από την είσοδο. Όπως η πέτρα ήταν γερή, έτσι και οι άνθρωποι του σπιτιού θα ήταν υγιείς και γεροί την καινούργια χρονιά. Σε κάποιες περιπτώσεις μερικοί χωριανοί είχαν τη συνήθεια το πρωί της Πρωτοχρονιάς, πριν ακόμη κανείς μπει στο σπιτικό τους, να βάνουν ένα από τα οικόσιτα ζώα τους: πρόβατο, κατσίκα, κατσικάκι, αρνάκι ή ακόμη και μικρό μοσχαράκι. Πίστευαν ότι θα έφερναν γούρι στα σπίτια τους τα αθώα και άκακα αυτά ζώα!

Δεν ξεχνώ τις συζητήσεις που γίνονταν μια χρονιά στο χωριό για κάποια Κατωγειτονιώτισσα, που στριμώχτηκε στην είσοδο του σπιτιού της από την εύσωμη αλλά και δύστροπη αγελάδα της, καθώς προσπαθούσε να τη βάλει για ποδαρικό το πρωί της Πρωτοχρονιάς!
Πίστευαν ακόμη στο χωριό πως, ό,τι έκαναν εκείνη την ημέρα, θα γινότανε και όλο το χρόνο! Δεν έπρεπε να κλάψουν, γιατί θα έκλαιγαν όλο το χρόνο! Αντίθετα έπρεπε να είναι χαρούμενοι και γελαστοί. Δεν έδιδαν χρήματα, αλλιώς θα έδιδαν όλο το χρόνο. Ακόμη δεν έπρεπε να βγάλουν και να δώσουν τίποτε από το σπίτι την ημέρα της Πρωτοχρονιάς.

Τα παιδιά, μικρές παρέες, περνούσαμε από όλα τα σπίτια των τεσσάρων οικισμών του χωριού και ψάλλαμε τα Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα. «Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή καλός μας χρόνος. Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία…». Μας έδιδαν κουλουράκια, ξεροτήγανα, αυγά. Το λάδι το συγκεντρώναμε σε μικρά δοχεία και στο τέλος της περιοδείας το εξαργυρώναμε σε δραχμές σε ένα καφεπαντοπωλείο του χωριού.

Όσα παραπάνω έγραψα ήταν κάποιες συνήθειες στο χωριό μας εκείνη την εποχή, πριν 60 χρόνια, τη δεκαετία του ’50.
Και σήμερα , λίγο πριν τον ερχομό του καινούργιου χρόνου, εύχομαι σε όλους σας:

« Ολοχρονίς σαφί χαρές ο Χρόνος να σας δίνει,
υγεία, ευτυχία και καλά στο διάβα του ν’ αφήνει»( Γ.Α.).

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ – ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ!!

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΕΜΜ. ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΑΚΗΣ

σαφί= πάντοτε, συνέχεια