Το χαράκι του Δερβίς και ο Καπετάν Λεράτο

Βρισκόμαστε σε ένα από τα μεγαλύτερα οροπέδια της Κρήτης και σε υψόμετρο 1450 μέτρα, στη καρδιά του Ψηλορείτη, το οροπέδιο της Νίδας

Το όνομα του προέρχεται από τις λέξεις ”στην Ίδα”, που σημαίνει ”στον Ψηλορείτη”.

Υπέροχη θέα παντού, Χειμώνα και Καλοκαίρι, καθ’ όσον το Χειμώνα τα γύρω βουνά είναι κατάλευκα από χιόνια, ενώ το καλοκαίρι ένα πανέμορφο τοπίο απλώνεται, με το πράσινο χρώμα από το χορτάρι να εντυπωσιάζει.

Γύρω από το οροπέδιο απλώνεται η άγρια ομορφιά του βουνού, με κάθε λογής θάμνων, λίγων δέντρων, βράχων μικρών και μεγάλων.

Εδώ σε μικρή απόσταση ”σκαρφαλωμένο” στα κακοτράχαλα της πλαγιάς του βουνού, το ”Ιδαίον Άντρον”, που σύμφωνα με την παράδοση, η ”Ρέα”, εμπιστεύτηκε στους πέντε ”Ιδαίους Δακτύλους” ( Ηρακλή, Παιωναίο, Επιμήδη, Ιάσιο και Ίδα), την φύλαξη του βρέφους της, το ”Θεό Δία”.

Μέσα σ’ αυτό το πάνθεον, βρίσκεται ένας βράχος- χαράκι, που ο Θεός όταν ”εποίησε”, προνόησε και για τα μέλλοντα γενόμενα.
Δεν το έφτιαξε σαν όλα τα άλλα δημιουργήματα του.
Του πρόσθεσε κάτι περισσότερο, κάτι το διαφορετικό!!

Του πρόσθεσε ένα ”μάτι” για να βλέπει, τόσο μακριά, όσο και ο άνθρωπος!!
Αυτό το ”μάτι” χρησιμοποίησε ο Καπετά Λεράτος, για να δει και να φέρει σε πέρας το ποθητό στόχο του.
Να δει να εκπληρώνεται το όνειρο, που από παιδί έκανε, στο όνομα του αδικοχαμένου, από τον Δερβίς αγά, πατέρα του.
Να φέρει σε πέρας το ακατόρθωτο μέχρι εκείνο το καιρό, την θανάτωση δηλαδή, του μεγαλύτερου δυνάστη της περιοχής.
Το χαράκι αυτό ονομάζεται, μέχρι και σήμερα, ”το χαράκι του Δερβίς”.
Ευρίσκεται στη Νότια μεριά του οροπεδίου της Νίδας, ενώ είναι σε απόσταση αναπνοής από το ”Ιδαίον Άντρον”.
Δεν είναι όμως τυχαίο χαράκι!!
Αφού αν το ρωτήσουμε ”θα θυμηθεί” πολλά, πάρα πολλά, από την μυθική, ακόμα εποχή, μέχρι και σήμερα!!

Θα μας ”πει” ότι αφουγκράστηκε το κλάμα του ”Θείου βρέφους”, ”του Δία” δηλαδή, παρά το ”ποδοπατητό” που έξυπνα έκαναν ”οι Ιδαίοι Δάκτυλοι”, ή και την ”κρούση των ασπίδων και τυμπάνων των”, ώστε με τον θόρυβο που έβγαζαν, να καλύπτουν το κλάμα του, για να μην το ακούσει ο Πατέρας του, ο ”Κρόνος”, και το ”μωρό” να κινδυνεύσει απ’ αυτόν.

Ο λόγος ήταν πως ο χρησμός που είχε πάρει, θα του έπαιρνε την εξουσία ένα από τα παιδιά του!!

Θα μας ”έλεγε” ότι ήταν αυτόπτης μάρτυρας, στους αγώνες δρόμου που έκαναν οι πέντε ”Ιδαίοι Δάκτυλοι”, οι ιδρυτές των ”Ολυμπιακών Αγώνων”, καθώς πρόσεχαν τον μικρό ”Δία”.
Τους έκαναν για να διασκεδάσουν λίγο και να σπάσει η μονοτονία της ζωής των, που η πρόταση αυτή ήταν του Ηρακλή.

Ενώ στη συνέχεια ακολουθούσε, στεφάνωση των νικητών, από τον ίδιο και οι αγώνες αυτοί θεωρήθηκαν, οι ”πρώτοι-πρώτοι σε πανελλήνια κλίμακα αγώνες”!!

Θα μας ”έλεγε” για τα τραγούδια, που τόσες χιλιάδες χρόνια ακούει από τους βοσκούς της περιοχής, τραγούδια ποιμενικά, δημοτικά, πολεμικά, τραγούδια του έρωτα και της ζωής.
Θα μας ”έλεγε” ότι απετέλεσε τον αδιάψευτο μάρτυρα των αντιπαραθέσεων δύο όμορων χωριών, ως προς τα περιουσιακά της περιοχής, αλλά και το συνδετικό κρίκο αυτών των χωριών, καθ’ όσον βρίσκεται στο σημείο γειτνίασης αυτών και παράλληλα έγινε σύμβολο συμφιλίωσης των.

Θα μπορούσε πολλά να μας ”πει”, αν μπορούσε να ”μιλήσει”!!
Θα μας ”έλεγε” ότι ο κυριότερος σκοπός, που ο Θεός το έστειλε στο συγκεκριμένο μέρος, ήταν ένας και μοναδικός!!

Να γίνει ”ασπίδα”, αλλά και ”μάτι” συγχρόνως και να συμβάλει με αυτό το τρόπο, στην εκρίζωση του ”κακού και του άδικου”, και εννοώ τον θάνατο του Δερβίς αγά.
Ο Δερβίς αγάς ήταν Τούρκος αγάς, με έδρα τις Κούρτες (χωριό στις νότιες υπώρειες του Ψηλορείτη), άγριος, σκληρός, ένας από τους σκληρότερους δυνάστες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και που είχε ”καταφρονέψει” πολλές κοπελιές της περιοχής.

Γύρω στα 1800, είχε χτυπήσει με το σπαθί του, το Φραγκιά, που ήταν πολύ σπουδαίο παλικάρι από τα Βορίζα και του είχε κάμει μεγάλο τραύμα στο λαιμό, λίγο πριν το πόρο της Νίδας, όπου τον είχε συναντήσει να βόσκει τα πρόβατα στο χειμαδιό του.
Ο λόγος ήταν ότι δεν του είχε κάνει πεσκέσι ποτέ του ένα αρνί, στον Αγά δηλαδή.
Ο Φραγκιάς αιμόφυρτος, σε πολύ άσχημη κατάσταση, έφτασε στα Βορίζα, όπου ο
γερο-Λεράτος, με εμπειρικές γνώσεις ιατρικής, τον θεράπευσε και επουλώθηκαν οι πληγές του.

Όταν το έμαθε ο Δερβίς αγάς, μένεα πνέων, ήρθε στα Βορίζα και σκότωσε το γερο-Λεράτο.
Την θλιβερή είδηση αυτή την μετέφερε, φωνάζοντας, η κόρη του Λεράτο η Κατερίνα, στον αδελφό της τον Κωσταντή, που εκείνη τη στιγμή ευρίσκετο στα Σώχωρα.
Ο γιος του Λεράτο, ο Κωνσταντής, γενναίο παλικάρι, ορκίστηκε να εκδικηθεί για τον άδικο θάνατο του πατέρα του.

Μαζί με το Φραγκιά ανέβηκε στο βουνό και πολεμούσε με κάθε τρόπο τους Τούρκους, ενώ περίμενε και την κατάλληλη ευκαιρία να πάρει την εκδίκηση.

Δεν άργησε όμως αυτό να γίνει, αφού έμαθε πως ο θρασύς και ακόλαστος Δερβίς αγάς, θα πήγαινε στα Ανώγεια, για να πάρει την εξαιρετικής ομορφιάς κόρη του παπά, τη Φανιά.
Θα μπορούσε και το ίδιο το χαράκι να μας ”εξιστορήσει” τα γεγονότα που επακολούθησαν στη συνέχεια, με τον δικό του χαρακτηριστικό τρόπο.

Θα μπορούσε να μας ”πει” για την αγωνία και το καρδιοχτύπι του Καπετά Λεράτο καθώς περίμενε τον Δερβίς αγά.

Θα μπορούσε να μας ”εξιστορήσει” για τις προσευχές που έκανε, για να βοηθήσει ο Θεός και όλοι οι Άγιοι της περιοχής, να βρεθεί ο στόχος του απέναντι από το χαράκι και σε απόσταση βολής.

Καθώς επίσης η πιστόλα του, να πετύχει τον Αγά με τη πρώτη πιστολιά, χωρίς να χρειαστεί να την ξαναγεμίσει.

Το χαράκι όμως ”βουβό”, έστεκε δίπλα του καρτερικά και σαν να του ”έλεγε”:
”Μη φοβάσαι, εγώ είμαι η ασπίδα και το μάτι σου, εγώ θα σε προστατεύσω και εάν ακόμα η πρώτη σφαίρα δεν τον βρει σε καίριο σημείο, εγώ για σένα βρίσκομαι εδώ εκατομμύρια χρόνια, για αυτή και μόνο τη στιγμή!! Μη φοβάσαι, μη φοβάσαι!!

Ο Λεράτος, εμψυχωμένος και αποφασισμένος, τον όρκο που είχε κάνει στο όνομα του πατέρα του, τον εκπλήρωσε στο ακέραιο, χρησιμοποιώντας σαν ασπίδα και μάτι το χαράκι.
Το χαράκι τέλος θα μας ”έλεγε”, για τα δάκρυα χαράς του Καπετά Λεράτο καθ’ όσον μετά την επίτευξη του σκοπού του, έβαλε τ’ άρματα του Δερβίς αγά, καβάλησε το άλογό του και έτρεξε στα Ανώγεια να φέρει το χαρμόσυνο γεγονός.

Το χαράκι και το κατόρθωμα του Καπετά Λεράτο, χιλιοτραγουδήθηκε από το Κρητικό λαό και ένα από τα τραγούδια αυτά είναι το τραγούδι που περιέσωσε ο Ευστράτιος Εμμ. Σαββάκης, που είχε γεννηθεί στα Βορίζα το έτος 1909 και πέθανε στη Γαλιά το έτος 2005.

ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΛΕΡΑΤΟ

”Μα τα πουλιά φωλεύγουνε εις τα κλαδιά ‘ποκάτω
αφουγκραστείτε να σας πω τσι μπρόβες του Λεράτο.
Τση Μεσσαράς τσ’ ασπέχηδες ήτανε φιλεμένος,
μόνο με το Δερβίς αγά ήτανε κακιωμένος.
Σαββάτο ξεκινά ο Αγάς να πάει στα Βορίζα
την Κυριακή ξημέρωμα ανέβαινε στη Νίδα.
Καμαριανός του πάντηξε σε μιά ν-ελιά ‘ποκάτω,
μη πας Δερβίς αγά ‘πό τά και βλέπεις ο Λεράτος.

Πες μου μωρέ Καμαριανέ αν είν’ αρματωμένος,
μ’ Ανωγειανούς και Σφακιανούς αν είν’ κουνουστεμένος;;

Μα το θεό Δερβίς αγά καλά ν’ αρματωμένος,
μα μόνο με Βοριζανούς είναι κουνουστεμένος.

Μα σε ντροπής μου τόχω ‘γώ οπίσω να γιαγύρω,
αχ το χανουμάκι μου και δεν το ξανασμίγω.
Μα ετραγούδιε κι’ έβγαινε εις των Αμιρών τσι σκάλες
κοντό να τρέχουν ντούζικες σαν τσ’ εδικές μου μπάλες.
Μα το Θεό Δερβίς αγά πάνε και του Λεράτο
και να μην του θαρεύγεσαι για θα σε ρίξει κάτω.
Στο μαύρο πλάι του Σταυρού, σε ‘να χαράκι απάνω
εκειά τον είχε ο Κωσταντής και τον Φραγκιά βαρδιάνο.
Μ’ αυτός εποκοιμήθηκε γιατί ‘ταν κουρασμένος
και έμοιαζε απ’ τη στρατιά, σαν να ‘ταν ερχομένος.
Τσι πεταλιές τ’ αλόγου του ήκουσε ξαφνιασμένος,
στο μαύρο πλάι του σταυρού γλακά ξαγριγεμένος.
Μα απίς εξεφαλάγκωσε και πήρε οθέ τη Νίδα,
δεν τσι φοβούμαι βαλαή αν είναι και πενήντα.
Μα ο Κωσταντής του φώναξε για να του πει δυο λόγια,

ειντάναι η αιτία σου, πρωϊ να πας στα Ανώγεια;;

Το μουκατά επάχτωσα και πά τονέ μετρήσω,
νά πά νά βάλω Σούμπαχη κι οπίσω να γυρίσω.

Δεν είν’ αυτά του Μουκατά νά πά τονέ μετρήσεις
και δε σ’ αφήνω από ‘πά οπίσω να γυρίσεις.
Ήκουσα ‘γω Δερβίς αγά πως δε σε πιάνει μπάλα,
μα να σου παίξω θέλω μια εις τη ζερβή κουτάλα.

Μην αφρουκάσαι, Κωσταντή, ότι σου λεν οι φίλοι,
οξώ να σου το πω και ‘γώ με τα δικά μου χείλη.
Μην αφρουκάσαι Κωσταντή τα λόγια των ανθρώπω,
ποιόν άνδρα μπάλα δεν περνά σε τσα διαόλου τόπο;;

Να σε σκοτώσω θέλω ‘γώ με ‘να ζευγάρι μπάλες,
που σκότωσες τον κύρη μου κι’ ήταν σωριά κοκάλες.
Μια μπαλωθιά του σάϊντισε, στον κόκαλο του δίδει
κι αμέσως τονέ γκρέμισε απ’ το ψαρό μπεγίρι.
Γυρίζει και του παίζει μια στο τσόχινο μεϊτάνι,
και κείνος ενταβράντισε και μπήκε στο σπηλιάρι.
Και ξαναπαίζει του άλλη μιά εις το ζερβό ριζαύτι
κι ομυαλοί του πιάσανε μιας μουζουριάς χωράφι.
Απείς τον εποσκότωσε, ήβαλε τ’ άρματα του
και καβαλικεύγει τ’ άλογο, νά ‘ξερες τη χαρά του.
Το άλογο καβαλίκευψε και πήγαινε στα Ανώγεια,
θωρούν τονε οι Ανωγειανοί και πιάσανε τ’ αόργια.
Δεν είμαι ‘γώ ο Δερβίς αγάς, μονό ‘μαι ο Λεράτος,
εγώ ‘μαι πού τόν σκότωσα και τόν ‘ριξα στόν Τάφκο”!!

Μαρτυρίες από την Δέσποινα Κ. Ζαχαριουδάκη, που γεννήθηκε στα Βορίζα το έτος 1884 και πέθανε στη Γαλιά στις 23 Σεπτεμβρίου του 1983.

Σύνταξη κειμένου – φωτογραφικό υλικό: Φανούριος Εμμ. Ζαχαριουδάκης απόγονος του Καπετάν Λεράτο, Μέλος της ΠΑ.Ε.ΔΗ. και Μ.Μ.Ε.