Το τραγούδι του Ξωπατέρα

Γραμμένο πριν ένα και πλέον αιώνα στις φυλακές του Ιντζεδίν της Κρήτης και αντιγραμμένο από τον Κωνσταντίνου Ζωγραφάκη, που βρέθηκε ”φιλοξενούμενος” σ’ αυτές τις φυλακές το έτος 1904

Γραμμένο πριν ένα και πλέον αιώνα στις φυλακές του Ιντζεδίν της Κρήτης και αντιγραμμένο από το τετράδιο του Κωνσταντίνου Ζωγραφάκη, που βρέθηκε ”φιλοξενούμενος” σ’ αυτές τις φυλακές το έτος 1904 δια να εκτίσει ”πενταετήν φυλάκισιν”.

Αυτό το Κρητικό δημοτικό τραγούδι, το αντέγραψε πιστά ο Γ. Ι. Ζωγραφάκης και περιλαμβάνεται στο βιβλίο του ”Κρητικά Τραγούδια, στον έρωτα, στη ζωή, στη Λευτεριά”.

Κάθε πρωί με το δροσό, π’ ανοίγει το λουλούδι.
αφουκραστείτε να σας πω λυπητερό τραγούδι.
Πουλιά, μην κελαδήσετε Σαββάτο και Δευτέρα,
γιατί τονε σκοτώσανε προχτές τον Ξωπατέρα.
Ούτε στην Κρήτη ‘κούστηκε, μήτε στηνε (Γκλιτέρα;)
να πολεμήσει μια Τουρκιά, ωσάν τον Ξωπατέρα.
Σαν ήθελε να κατεβεί στο Τοπαλτί μια ν-ώρα
μικρή- μεγάλη την Τουρκιά τη μάντριζε στη χώρα.
Μια ταχινή εκατέβηκε με το γδυμνό μαχαίρι,
εφτά αγάδω κεφαλές επήρεν εις το χέρι.
Τσι κεφαλές ντως ήκοψε, στον ήλιο τσι ξαπλώνει
και η Τουρκιά ως τ’ άκουσε, περίσσα ξαγριώνει.
Το μεσημέρι εκάμανε ντελόγο το τερτίπι,
για να σκοτώσουν τον παπά,να ξεμπερδέσει η Κρήτη.
Εγράψανέ ν-του οι χρισθιανοί, μηνού ν-του και (ξεστίχου;)
όλ’ η Τουρκιά ‘ρχεται για σε, μόνο, παπά, διαρμίσου.
Δεν το ‘χω πως εκίνησε όλη η Τουρκιά για μένα,
μόνο διαλέξαν τον καιρό που ‘χω λαβή στη χέρα.
Ο Μαλικούτης αρχηγός του διπλοπαραγγέλνει,
για το Θεό, αξάδερφε, στον πύργο μην ξωμένεις.
Για το Θεό, αξάδερφε, στον πύργο μη πλανάσαι
για θα σε κλείσει η Τουρκιά και θα παραπονάσαι.
Εγώ, στ’ όνομα του Χριστού, και με τση Παναγίας,
στον πύργο μέσα θα κλειστώ ορντού δεν έχω χρεία.
Μηνά του ο Μεραμέτ Αλής, προδώσου Ξωπατέρα,
γιατί ‘φταξε το τέλος σου κι η γιάσκημή σου μέρα.
Πάλι του ξαναμήνυσε, προδώσου Ξωπατέρα,
γιατί θα να ‘ναι αύριο η γιάσκημή σου μέρα.
Δεν προσκυνώ, μωρέ σκυλιά, μόνο θα πολεμήσω,
ίσως μαντάτο να μου ‘ρθεί να σασε διαγουμίσω.
Δεν προσκυνώ, μωρέ σκυλιά, καλά θα νταγιαντήσω,
τον Κόρακα νημένω ‘γω να σασε διαγουμίσω.
Ανε πεινάτε κι ήρθετε να σασε μαγερέψω,
πάλι κι αν θέλετε καυγά, κορμιά θα μακελέψω.
Δεν ήρθαμε για το φαϊ και για τα μαγεργιά σου,
μα ‘ρθαμε σήμερο, παπά, να δούμε την αντρειά σου.
Τούρκοι κολλούνε στον πηλό κι ο Ξώπαπας στο κρέας,
καλά το λόγιασ’ η Τουρκιά πως δεν πομένει ένας.
Αυτός εκόλλα στον πηλό κι οι Τούρκοι στα σμαγδάλια,
Θέ μου, μη ρίχνεις Χρισθιανό σε τούτανά τα χάλια.
Γιατί ο περίφημος παπάς στον πύργο (πολεμάται;),
αυτός που κάνει την Τουρκιά και πάντα τον φοβάται.
Του πύργου δώκανε φωθιά και ΄νοίξαν τα θεμέλια,
που τον εθεμελιώνανε τα τέσσερα καστέλια.
Στη μέση ντως γυρούντησε πάλι με το μαχαίρι,
έναν αγά επλάκωσε, την κεφαλή του παίρνει.
Ντελόγο τηνε κάρφωσε πάνω στο μπαεράκι
και την εθώργιεν η Τουρκιά κι ‘πινε το φαρμάκι.
Ίντα να κάμω του καιρού, που σύραν τα ποτάμνια,
μα όλοι ‘θελα βρωμέσετε ‘ς’ τσ’ Οδήτριας τα πλάγια.
Μ’ αμέτε ‘δά μπουρμάδες μου, κάμετε το (τουά;) σας,
πάρετε τσι γυναίκες σας κι αμέτε στα χωργιά σας.
Έκαμα μάνες δίχως γιους, γυναίκες δίχως άντρες,
σαν τα τραγιά τσι μάντριζα και τσι ‘βανα στσι μάντρες.
Αυτή δεν είναι αντρειά, μονό ‘ναι (ποτανάτο-πουτανάτο;),
σήμερο ένας Ξωπαπάς σας έκαμε άνω -κάτω.
Δεν είναι τούτη αντρειά, μονό ‘ναι πουστουλούκι,
να πολεμούνε έναν παπά εφτά χιλιάδες Τούρκοι.
Εχόρτασα τη χέρα μου κι έφρανα το κορμί μου,
έλα και συ (Σελήν;) Αγά, κόψε την κεφαλή μου
Όσοι Χριστό πιστεύομε και τονε προσκηνούμε,
λιβάνι να του βάνομε και να του συχωρούμε.

Ιωάσαφ Ξωπατέρας ή Ξεπατέρας ή Ξέπαπας: Μεγάλος οπλαρχηγός της Μεσαράς, που έδρασε στις αρχές του 19ου αιώνα.
Μαζί με τον Μ. Κόρακα, αλλά και τον Μαλικούτη και άλλους οπλαρχηγούς, κρατούσαν σε συνεχή επανάσταση την περιοχή.
Σκοτώθηκε με δραματικό και ηρωικό τρόπο το Μάρτιο του 1828, πολεμώντας εναντίον μεγάλου τουρκικού στρατού, στον πύργο της ονομαστής Μονής της Οδηγήτριας.
Το τραγούδι έχει βάση το ανάλογο με τίτλο ”ΞΕΠΑΤΕΡΑΣ”, από τη συλλογή ΚΡΗΤΙΚΑ ΑΣΜΑΤΑ (Αρ. Κριάρη 1901, σελ. 125-127), αλλά έχει και αρκετές διαφορές -περιέχει περισσότερους στίχους κ. ά.
Επεξηγήσεις:
”Γλιτέρα, Γκλιτέρα”: Έτσι έλεγαν την Αγγλία.
Τοπαλτί: Ασφαλώς πρόκειται για περιοχή της Μεσαράς ή περιοχή κοντά στο Ηράκλειο.
”Έχω λαβή στη χέρα”: Έχω λαβή, έχω τραύμα στο χέρι.
Μεραμέτ Αλής: Ονομαστός Τούρκος Αγάς, από το χωριό Αληθινή της Μεσαράς.
”Προδώσου”Παραδώσου.
”να σασε μαγερέψω”: Παρ’ όλο που είναι αντίπαλοι μέχρι θανάτου, ο Ξωπατέρας τους απευθύνει πρόσκληση φιλοξενίας, αν βέβαια πάνε ως φιλοξενούμενοι. Αν όχι, ”κορμιά θα μακελέψει”.

Πηγή : Φανούρης Ζαχαριουδάκης συντάκτης της στήλης “Το χθές και το σήμερα” της εφημερίδας “Άποψη του Νότου”