Κρητικά γιατροσόφια (Μέρος Δ’)

Γραμμένα πριν ένα και πλέον αιώνα στις φυλακές του Ιντζεδίν της Κρήτης και αντιγραμμένα από το τετράδιο του Κωνσταντίνου Ζωγραφάκη, που βρέθηκε ”φιλοξενούμενος” σ’ αυτές τις φυλακές το έτος 1904 δια να εκτίσει ”πενταετήν φυλάκισιν”

Τα γιατροσόφια αυτά, ίσως κάποιοι να τα χαρακτηρίσουν ως απλοϊκά και αφελή, αλλά όμως δε διαφέρουν και πολύ από τις σημερινές ιατρικές οδηγίες .

Τα παραθέτουμε, ως συμβολή στη γνώση της δημώδους ιατρικής της εποχής εκείνης, σε συνδυασμό με τις επεξηγήσεις των αγνώστων λέξεων.

Τα γιατροσόφια αυτά, τα αντέγραψε πιστά ο Γ. Ι. Ζωγραφάκης και περιλαμβάνονται στο βιβλίο του ”Κρητικά Τραγούδια, στον έρωτα, στη ζωή, στη Λευτεριά”.)

37. Οδηγία γ ι α τ ο ρ ί γ ο ς π ο λ λ ώ ν η μ ε ρ ώ ν, να έβρεις α π ή γ α ν ο να τονε κοπανίσεις και επίσης να τονε βάλεις εις ένα πιάτο και να του βάλεις έλαιον να ‘ποτρίψεις το ραχοκόκαλο, Τέλεια θεραπεία.
> Επεξηγήσεις: Α π ή γ α ν ο ς: Κοινή ονομασία του φυτού ρούτα η βαρύοσμος (ο γράφων μπορεί να σας στείλει), με πολλές χρήσεις στη λαϊκή φαρμακευτική – Ρ α χ ο κ ό κ α λ ο: Η σπονδυλική στήλη.

38. Δια το κ α ρ δ ι ό π ο ν ο κοπάνισε κίμινο και τρώγε και (με ματζούνι;) με το μέλι και τρώγε και οφελείσαι β. Ξηρά φύλλα του νερατζιού κοπάνισε, κάμε τα σκόνη και πίνε όπως το κινίνο δυο τρεις φορές ένα τέταρτο της ώρας. γ. Του χοίρου τα κόκαλα καύσε τα, κάμε τα σκόνη και πίνε με κρασί.
> Επεξηγήσεις: Ανάλογο είναι και το με αριθμό 28.

39. Δια τα δ ό ν τ ι α φροντίζουμε την αναιστησία του οδόντη δια διαλύσεως (φινικου;) δι οινοπνεύματος και γαρυφαλόλαδο, (ελλείψει τοιούτου;) φαρμάκου, παγώνει επί των οδόντων.
> Για τα δόντια μιλάει και στο με αριθ. 22.

40. Δια φ θ ε ι ρ ί α σ η πλύσις δι οινοπνεύματος (ν τ ρ ι β κ ι δ ρ ά ρ γ ι ρ ά λ ι φ ο υ ς;) και τέλος σαπούνισμα δια χλιαρού ύδατος (οποτάν;) ή επί της κεφαλής αναφανώσι χρυσή πετρελαίου. Θεραπεία ανθρώπου σινιαβρόσπορο να κοπανίσεις κι έπειτα να σπάσεις αυγά και να τα τηγανίσεις και να τρώγει κάθε μέρα ο αστενής, να μη μπορεί να χωνέψει το φαϊ. Διατάσσω να τρώγει 40 ημέρες (ραπανάκια;) νηστικός κάθε πρωϊ, Θεραπεία.
>Επεξηγήσεις: Φ θ ε ι ρ ί α σ η: Δερματοπάθεια που προκαλείται από την παρουσία μεγάλου πληθυσμού φθειρών -ψειρών- πάνω στο σώμα – Ν τ ρ ι β κ ι δ ρ α ρ γ ι ρ ά λ ι φ ο υ ς. Είναι σωστά γραμμένο; Αν είναι, πρόκειται για κάποιο φάρμακο; – Γενικά, αρκετά ακατανόητη και παράξενη ”συνταγή”.

41. Δια το ρ ί γ ο να έβρεις λεμόνια από ένα είδος βενέτικα, να τα σφίξεις εις ένα νεροπότηρο κι έπειτας να βάλεις έ ν α α υ γ ό ν α χ ώ ν ε τ α ι ε ι ς τ ο λ ε μ ό ν ι, να κάμει α π ό ‘σ π έ ρ α ςέως το πρωί κι αν δεν είναι (λισμένα; -λιωμένα;) ν α τ ο τ α ρ ά ξ ε ι ς και να το δώσεις εις τον άρρωστο του οποίου είναι ιατρική εξαίρετο).
> Επεξηγήσεις: Πρόκειται για το γνωστό ρ ί γ ο ς – Να τ α σ φ ί ξ ε ι ς, δηλ. να τα στίψεις – Ν α χ ώ ν ε τ α ι τ ο α υ γ ό ε ι ς τ ο λ ε μ ό ν ι, δηλ. ο χυμός του λεμονιού να σκεπάζει το αυγό. – Α π ό ‘σ π έ ρ α ς, δηλ. από βραδίς – Ν α τ ο τ α ρ ά ξ ε ι ς: Να το κουνίσεις δυνατά να ανακατευτεί).

42. Δια τα ώ τ α (χολή χοίρου;) στάξε εις το αυτί σου κι εκεί έχει πύον το βγάζει β. Ζωμόν άσπρου κρομμυδιού στάξε και ωφελήσει. Όταν πάλι σ β ο υ ρ ί ζ ε ι το αυτί σου, κοπάνισε δ α φ ν ο κ ο ύ κ ο υ δ α και στο ζουμί μέσα, όταν πάλι πονεί το αυτί σου να βάλεις ζουμί της ματζουράνας, στάξε μέσα και ωφελήσει. Έτερο ζουμί του ιδιοόσμου (του δυόσμου;) με νερό μαζί στάξε μέσα και ωφελείσαι.
> Επεξηγήσεις: σ β ο υ ρ ί ζ ε ι =βουίζει – δ α φ ν ο κ ο ύ κ ο υ δ α = κουκούτσια από δάφνη.

43. Δια τον κ α ρ δ ι ό π ο ν ο κοπάνισε κίμινο και τρώγε και ωφελήσει β. Ξερά φύλλα του νερατζιού κοπάνισε κάμε τα σκόνη και πίνε όπως του (κόκινού;) δυο τρεις φορές ανά τέταρτο της ώρας γ. Του χοίρου τα κόκαλα καύσε τα, κάμε τα σκόνη και πίνε με κρασί. Τέλος.
> Είναι περίπου όπως η με αριθ. 38.

44. Όταν πάλι π ο ν ε ί τ ο α υ τ ί σ ο υ, να βάλεις ζουμί της ματζουράνας, στάξε μέσα και με αυτό γίνεσαι καλά. Έτερο, νερό του διόσμου (όπως και παραπάνω) με νερό μαζί στάξε και παύουν οι πόνοι.
> Συχνά οι συνταγές επαναλαμβάνονται με μικρές διαφορές ή και αυτούσιες.

45. Δ ι α τ ο β υ ζ ό π ο ν ο. α. Κοπάνισε αμολόχα (μολόχα) καλά, με πρόβιο ξύγκι, βάλε απάνω και τραβά τον πόνο β. Κοπάνισε φύλλα α δ ί σ κ ι α μ ο υ με το σκόρδο και βάνε επάνω εις τα βυζά όταν είναι πρησμένα.
> Και αυτό είναι ανάλογο με το αριθ. 29.

46. Όταν α π ό π ί σ ω κ ά ν ε ι ς (πάει;) α ί μ α, μάζευσέ τον μικρά καρυδάκια της καρυδιάς και να λαμβάνει ο πάσχων 3 το πρωί 3 το μεσημέρι και 3 το βράδυ. β. Ένα δράμι δίσκιαμου κοπάνισε και ρίξε τα εις το νερό και πίνε αυτό.
> Μιλά για αιμορροϊδες; Δε μας λέει αν επεξεργάζεται τα καρυδάκια ή όχι – Ο δίσκιαμος -αν το γράφει έτσι- μάλλον είναι ο αδίσκιαμος;

47. Δια τ ω ν ο δ ό ν τ ω ν π ό ν ο, κοπάνισε μ ε λ ι σ σ ό χ ο ρ τ ο, (στίψει;) το ζουμί και πλύνε τους οδόντας σου. Τέλεια θεραπεία.
> Για των οδοντόπονο μιλάει και στα με αριθ. 22 και 39. – Μ ε λ ι σ σ ό χ ο ρ τ ο: Το φυτό ηλιοτρόπιο το κοινόν. Και σήμερα θεωρείται ότι έχει πολλές θεραπευτικές ιδιότητες.

48. Δ ι α τ η ν α ϋ π ν ί α, λάβε ξηράς κεφαλάς των κ ο υ τ σ ο υ ν ά δ ω ν και βράσε με δυο ποτήργια νερό μέχρις ότου μείνουν το ένα και λάμβανε με ζάχαρη κι έρχεται ο ύπνος.
> Επεξηγήσεις: Κουτσουνάδες: Οι παπαρούνες -το φυτό μ ή κ ω ν η ρ ο ι ά ς- Οι παπαρούνες, ως γνωστόν, είναι μέτριο υπνωτικό.

49. Εις κ ο ι λ ι ό π ο ν ο ν, λάβε κίμινον και δαφνοκούκουδα και κοπάνισε αυτά καλά και ανακάτεψέ τα με μέλι και λάμβανε νηστικός κάθε μέρα. Βράσε του βάτου βλαστάργια και φ λ η σ κ ο ύ ν ι α και βάλε επάνω στη κοιλιά σου, εξαιρετικά. Τέλος.
> Το κίμινο, τα δαφνοκούκουδα, το βάτο και προ παντός το μέλι τα έχει αναφέρει πολλές φορές. – Το φ λ η σ κ ο ύ ν ι είναι ένα από τα πολλά είδη μέντας, της οποίας είδος είναι και ο δυόσμος. Τα περισσότερα από τα 12 είδη μέντας έχουν θεραπευτικές ιδιότητες -Εγκ. ΥΔΡΙΑ, τ. 38, σελ. 188.

Επιμέλεια κειμένου: ΦΑΝΟΥΡΙΟΣ ΖΑΧΑΡΙΟΥΔΑΚΗΣ