Connect with us

Γεια, τι ψάχνεις;

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

Το παλιό φάσκιωμα των παιδιών και τα κωλόπανα

Το παιδί … «μασούρι»!

Πέρασαν ήδη αρκετά χρόνια, σχεδόν πάνω από πενήντα, που τα μωρά δεινοπαθούσαν από μια λάθος ταχτική, των μανάδων, που εκείνα τα χρόνια την έβρισκαν άριστη, να φασκιώνουν δηλαδή τα παιδιά τους, νομίζοντας πως έτσι θα έχτιζαν ένα στητό κορμί κυπαρισσένιο στο μέλλον.

Το περίεργο ήταν, πως είχαν συνυπεύθυνους και τους ορθοπεδικούς της εποχής, πράγμα που ήδη το είχαν κάνει κάποιες μανάδες να ζητήσουν τη γνώμη τους. Η γνώμη των ορθοπεδικών ήταν πάγια στο να χρησιμοποιείται η φασκιά, για τους ίδιους λόγους. Το είχαν δει και οι ίδιοι μάλλον σαν εθιμοτυπικό χιλιάδων ετών, αφού δεν έβλεπαν να προξενεί το φάσκιωμα κανένα κακό στο παιδί, ακόμα κι αν το παιδί έμοιαζε σαν μασούρι, ή σαν σαλάμι αέρος, ίσως και με μούμια του Φαραώ! Αργότερα οι νεότεροι είδαν ότι αυτό ήταν λάθος.

Οι φασκιά και το φασκίδι

Για τις φασκιές είχαμε κάποιες μαρτυρίες, για να μας μεταφέρουν σήμερα κάποια πράγματα. Ήταν πλεχτές λουρίδες υφάσματος, όπου τύλιγαν σχεδόν ολόκληρο το νεογέννητο παιδί, από τους αστραγάλους μέχρι το στήθος! Έξω από τη φασκιά, έμεναν μονάχα οι πατούσες και το κεφάλι! Τα χέρια κι αυτά ήταν μέσα στη φασκιά για ώρες ατέλειωτες!

Δεν ξέρω σε άλλα μέρη, αλλά στα δικά μας εδώ στην κεντρική Κρήτη, τουλάχιστον μέχρι το ’60, είχαμε στο προσκήνιο τις φασικές και τα κωλόπανα, τα οποία προϋπήρχαν από την αρχαιότητα, για πολλούς λαούς. Τα κωλόπανα βέβαια κράτησαν κάπως περισσότερο, μέχρι που βγήκαν οι πάνες του εμπορίου.

Δεν πρέπει να βιαστούμε να δαιμονοποιήσουμε το φάσκιωμα, γνωρίζοντας ότι στην παλιά εποχή λεγόταν σπαργάνωμα, και υπήρχε ακόμα και την εποχή της γέννησης του Χριστού. Στο ευαγγέλιο που έγραψε ο ευαγγελιστής Λουκάς διαβάζουμε (μετάφραση): «Και ενώ ήταν εκεί (στη Βηθλεέμ) συμπληρώθη¬καν οι μέρες γέννησε τον γιο της τον πρωτότοκο, και τον σπαργάνωσε- φάσκιωσε, και τον ξάπλωσε στη φάτνη…. Και να άγ¬γελος Κυρίου ξαφνικά φάνηκε σ’ αυτούς, και δόξα Κυρίου (ουράνιο τόξο) έλαμψε γύρω τους, και φοβήθηκαν φόβο μεγάλο. Και είπε σ’ αυτούς ο άγγελος σήμερα γεννήθηκε σ’ εσάς, στην πόλη Δαβίδ, σωτήρας, που είναι Χριστός ο Κύριος. Κι αυτό (θα είναι) το σημάδι σ’ εσάς• θα βρείτε βρέφος σπαργανωμένο, ξαπλωμένο».

Το φάσκιωμα συνεχίστηκε και στον Μεσαίωνα, για να φτάσει έως και τις νεώτερες εποχές.

Η λέξη φασκιά, προέρχεται από την λατινική λέξη fascia (ταινία, επίδεσμος, δέμα). Εμείς πάντα χρησιμοποιούσαμε τη φράση «από τα γεννοφάσκια του», εννοώντας από τη στιγμή που γεννήθηκε.

Μάλιστα στα Χανιά, όταν το παιδί το πήγαινε η μητέρα του για πρώτη φορά σε ένα σπίτι φασκιωμένο, του έβαζαν λίγη ζάχαρη στο κεφάλι οι δικοί να το δουν και να το «ξεχωρίσουνε», αλλά και για να του βάλουν στη φασκιά δώρα, χρήματα ή κάτι χρυσό.

Αφού λοιπόν παραλάβει η μάνα το νεογέννητο της μωρό της στο σπίτι, που καμιά φορά το γεννούσαν και στο ίδιο το σπίτι, θα κάνει ότι την συμβουλεύουν οι άλλες πιο έμπειρες γυναίκες και η μαμή. Έτσι θα ζεστάνουν νερό, για να πλύνουν το μωρό με χλιαρό αλατόνερο, θα το σκουπίσουν, θα βάλουν αντισηπτικό υγρό στον αφαλό του παιδιού, που ήταν ή ιώδιο ή λίγες σταγόνες καραμπάσι, και θα το πιάσουν με ένα μανταλάκι.

Αμέσως μετά θα βάλουν και το πρώτο του κωλόπανο του μωρού, και έπειτα θα το φασκιώσουν.

Καταργούσαν τις φασκιές μονάχα όταν το παιδί θα άρχιζε να περπατάει.

Είχαμε δυο ειδών φασκιές ως προς την ποιότητα, τις μάλλινες φασκιές από μάλλινα φάδια, δηλαδή μαλλιά προβάτου, είχαμε επίσης τις βαμβακερές φασκιές, που τις έφτιαχναν με κλωστή από βαμβάκι. Τις φασκιές, άλλες γυναίκες τις έφτιαχναν στον αργαλειό, άλλες τις έπλεκαν με το βελονάκι.

Οι μεν μάλλινες που ήταν πιο παχιές ήταν για τον χειμώνα, οι δε βαμβακερές που ήταν λεπτότερες, ήταν για το καλοκαίρι, και είχαμε επίσης και τις λινές, που ήταν κι αυτές δροσερές. Εννοείται πως η χειμωνιάτικη φασκιά φτιαχνόταν με πιο χοντρή κλωστή, ενώ η καλοκαιρινή με πιο ψιλή. Επίσης είχαμε δυο ειδών φασκιές ως προς το μέγεθος, τη μεγάλη φασκιά που ήταν 25 πόντους φάρδος και περίπου δύο μέτρα μήκος, και το μικρό φασκίδι ή φασκιδάκι ή φασκιώνι, που ήταν μικρότερο, δηλαδή 10 με 12 πόντους πλάτος και περίπου ένα και είκοσι μέτρα μήκος. Για άλλη δουλειά ήταν η μεγάλη φασκιά και για άλλη η μικρή. Τις δύο φασκιές που χρησιμοποιήθηκαν στην Μεσαρά Ηρακλείου, ποτέ δεν τις βάζανε μαζί, ή τη μια θα βάζανε ή την άλλη.

Ποια όμως δουλειά έκανε η κάθε μια φασκιά; Την μεγάλη φασκιά την τύλιγαν έτσι που να πιάνει από τα πόδια μέχρι επάνω στο στήθος και τους ώμους του μωρού. Αυτό το κάνανε λέγανε τότε, «για να σάξει το κοπέλι ντρέτο κορμί και ντρέτα πόδια»! ίσιο δηλαδή κορμί, αλλά και τα πόδια του να μην βγούνε στραβά.

Το τύλιγμα γύρω γύρο από το κορμάκι του μωρού με τη φασκιά, φαίνεται εν πρώτης όψεως δύσκολο, αλλά στην πραγματικότητα για πολλές μανάδες δεν ήταν, γιατί αυτό το έκαναν στον αέρα, έχοντας πάρει το κολάι! Απλά κρατούσαν με το ένα χέρι το παιδί αγκαλιά στον αέρα, και με το άλλο κρατούσαν το ρολό της φασκιάς, και την έφερναν βόλτες επιτόπου γύρω από το κορμάκι του παιδιού, οπότε το τύλιγμα ήταν υπόθεση λεπτού! Στο τέλος βέβαια στις τελευταίες στροφές, αφού την έσφιγγαν ελαφρά, την έδεναν με τα δυο κορδονάκια που είχε στο τελείωμα της η κάθε φασκιά. Πέρναγαν δηλαδή δυο φορές τα κορδονάκια από το κορμάκι του παιδιού, αλλά αντίθετα, και στο τέλος τα έδεναν κόμπο και μετά φιόγκο. Κορδονάκια τέτοια είχε και η μικρή φασκιά, αλλά άμα χαλάγανε γενικά ή σπούσανε τα κορδόνια αυτά, συνήθως δεν καθόταν να ράψουν άλλα, έβαζαν απλά μια παραμάνα για να την στερεώσουν να μην ξετυλίξει.

Είχαμε διάφορα είδη φασκιωμάτων, το πιο βαρύ και επίπονο για το παιδί ήταν το τύλιγμα με τη μεγάλη φασκιά, από τον αστράγαλο μέχρι το στήθος και τις αμασχάλες. Άλλο είδος φασκιώματος ήταν από τα γόνατα μέχρι το στήθος, επίσης. Το φάσκιωμα με τη μεγάλη φασκιά το έκαναν και για όλη τη νύχτα, αλλά και όλη την ημέρα, και για άλλο ένα ακόμα λόγο, «γιατί κοιμόταν πιο εύκολα» λέγανε φασκιωμένο το παιδί. Το ξετύλιγαν βέβαια όταν άκουγαν άσχημη μυρουδιά, όπου θα έπρεπε απαραίτητα να το καθαρίσουν και να του αλλάξουν κωλόπανο, αλλά καμιά φορά και χωρίς να έχει κάνει την ανάγκη του, πάλι το ξετύλιγαν, απλά για «να πάρει αέρα το κορμί του παιδιού, και να κινήσει κάπου κάπου τα χέρια και πόδια».

Με τη μικρή φασκιά τύλιγαν συνήθως το παιδί από τον αφαλό μέχρι το στήθος, «για να κρατάει τη μεσούλα του να μην σπάσει κατά το σήκωμα». Άλλες πάλι λέγανε «για να στένει τα νεφρουλάκια του» κατ’ άλλες για να «ξεκουράζεται καλύτερα» κλπ. Πολλές φορές το τύλιγμα με το μικρό φασκιδάκι μονάχα στο στήθος θεωρείτο αρκετό, για να μπορούν να σηκώνουν και να κρατήσουν το μωρό αγκαλιά χωρίς κίνδυνο.

Όλες οι φασκιές όμως καταργήθηκαν αργότερα, καθώς προχώρησε η επιστήμη, η οποία πάντα διορθώνει τα κακώς κείμενα του παρελθόντος. Δεν ήταν μονάχα οι φασκιές ένα λάθος της εποχής, ήταν και πολλά άλλα. Για παράδειγμα στις πληγές έβαζαν χώμα να «τραβήξει το αίμα», ή βουτσά αγελάδας «να ψήσει την πληγή», ή ούρα, και διάφορα τέτοια. Λογικό ήταν να βρεθούν πιο σύγχρονοι τρόποι θεραπείας των πληγών. Έτσι και νεότεροι ορθοπεδικοί αντιλήφθησαν, πως οι φασκιές ήταν αιτία να είναι το παιδί στενάχωρο, να μην αναπνέει το σώμα του, να αργεί να μιλήσει και να περπατήσει, να αργεί να δραστηριοποιηθεί στο παιγνίδι κλπ. Επίσης σε πολλές περιπτώσεις να υφίσταται ακόμα και ατροφίες στα άκρα του παιδιού. Σήμερα που τα παιδιά είναι ελεύθερα, από πολύ νωρίς περπατάνε και μιλάνε, και φυσικά από μικρά βγαίνουν πιο έξυπνα!

Τα μωρά αντάρτες!

Μπορεί να ακούγεται παράξενο, αλλά δεν ήταν όλα τα μωρά παιδιά αρνάκια του θεού, και να υπομένουν στωικά το μαρτύριο της φασκιάς! Υπήρξαν στο παρελθόν και πολλά μωρά, τα οποία πάντα κατάφερναν να ξεγλιστράνε και να ξεφρακάρουν τουλάχιστον τα χεράκια τους μέσα από την φασκιά, και να τα ελευθερώνουν! Καταλαβαίνει λοιπόν κανείς, κατά πόσο τους άρεσε όλο αυτό το μαρτύριο, αν το άντεχαν ή όχι να είναι κλεισμένα μέσα σε αυτήν την υφασμάτινη φυλακή! Μεγάλη πάντως ήταν η χαρά των παιδιών μόλις θα τους έβγαζαν την πάνα και ελευθερώνονταν χέρια και πόδια! Αυτό φαινόταν, γιατί αμέσως γελούσαν και σήκωναν ψηλά τα ποδαράκια τους, γα να δείξουν έτσι το πόσο τους άρεσε η ελευθερία κινήσεων!

Άργησαν όμως πολύ να το καταλάβουν αυτό οι γυναίκες και να το σταματήσουν, και τα παιδιά είχαν υποστεί ήδη μια περιττή ταλαιπωρία χωρίς ιδιαίτερο λόγο!

Τα «κωλόπανα» που ήταν οι πάνες της εποχής

Τα πρώτα πανιά του βρέφους τα ονομάζανε «σπάργανα», που ήταν λευκά πανιά όπου τυλίγανε το νεογέννητο μωρό.

Τα κωλόπανα ήταν κι αυτά τετράγωνα λευκά πανιά, διαστάσεων 50Χ50, μπορεί όμως και 40 Χ 40 εκ, ανάλογα το μέγεθος του βρέφους. Αυτά τα πανιά τα τοποθετούσαν με έναν περίτεχνο τρόπο στο μωρό τους αντί για πάνα. Με τα πανιά αυτά «κωλοπανίζανε», όπως λέγανε τα παιδιά, για να κάνουν επάνω εκεί την ανάγκη τους, όπως γίνεται σήμερα με τις πάνες του εμπορίου. Το τετράγωνο αυτό πανί, για να χρησιμοποιηθεί αντί για πάνα, έπρεπε αρχικά να διπλωθεί. Η μητέρα έπιανε την μια άκρη του πανιού και την δίπλωνε έτσι, ώστε να μοιάζει με τρίγωνο. Έπιανε μετά την μεσαία μυτερή πλευρά του τριγώνου, και την πέρναγε από κάτω, και να έρθει μπροστά στην κοιλιά του παιδιού, ενώ τις άλλες δύο μύτες, τις πέρναγε από τους γοφούς, όπου δενόταν στα πλάγια κόμπο, περίπου δηλαδή έμοιαζε όπως τι πάνες. Την από κάτω τριγωνική πλευρά την άφηναν όπως είναι μπροστά στην κοιλιά, χωρίς να την δέσουν κόμπο. Τύλιγαν όμως μετά απέξω το μωρό με τη φασκιά, επάνω από το κωλόπανο. Έτσι φασκιές παρέμεναν πάντα καθαρές, και σπάνια τις έπλεναν.

Για να φτιάξουν οι γυναίκες μωρομάνες κωλόπανα, αγόραζαν συνήθως ύφασμα άσπρο και το έκοβαν σε κομμάτια στις διαστάσεις που ήθελαν. Άλλες πάλι που έσπερναν οι άνδρες τους μπαμπάκια, και είχαν και το μαγκάνι που το ξεκουκίζανε, έφτιαχναν οι ίδιες ψιλή κλωστή, και έφτιαχναν το ύφασμα του κωλόπανου στον αργαλειό. Οι πιο φτωχές γυναίκες όμως που δεν μπορούσαν να κάνουν ούτε το ένα ούτε το άλλο, έπαιρναν τα παλιά πουκάμισα του άνδρα τους, του αδερφού τους ή του πατέρα τους, ξήλωναν τα μανίκια, έραβαν μεταξύ τους τα κομμάτια, και έφτιαχναν τα δικά τους κωλόπανα, και καμιά φορά άσχετο με το χρώμα ή σχήμα θα είχαν! Άλλες που είχαν επίσης χαμηλή οικονομική κατάσταση, ξεπαραλούσαν – ξήλωναν τα παλιά νυχτικά τους και έφτιαχναν κωλόπανα. Εκείνα τα χρόνια οι γυναίκες φορούσαν μεσοφόρια, έκοβαν λοιπόν τα μεσοφόρια τους από την μέση και κάτω, και τα έκαναν κι αυτά κωλόπανα. Πάντως έβρισκαν τρόπο και οι φτωχές μανάδες και έκαναν τη δουλειά του. Ακόμα κι όπου έβρισκαν οποιαδήποτε πανάκια, τα δίπλωναν πολλές φορές, και τα τοποθετούσαν στο μωρό τους, για να μην λερώνει τις φασκιές! Συνηθισμένο θέαμα κάποτε να βλέπει κάποιος επάνω σε έναν απλωτό, να υπάρχουν δεκάδες λευκά κωλόπανα απλωμένα το ένα δίπλα στο άλλο! Γνώριζα μια γυναίκα που είχε φτιάξει στον αργαλειό 36 κωλόπανα, και φυσικά όταν μεγάλωσαν τα δυο παιδιά της, τα έδωσε όλα σε μια φτωχιά γειτόνισσά της που δεν είχε πανί να ράψει, και φυσικά όλα ήταν σε άριστη κατάσταση!

Υπήρχε παλιά μια βρισιά σχετική, που λέγανε οι μεγάλοι στα άταχτα παιδιά:

«Διάλε διάλε τα κωλόπανα που σε κωλοπανίζανε»!

Κωλόπανα έπρεπε να είχαν αναγκαστικά πολλά, ώστε να μαζεύονται και πολλά μαζί στα άπλυτα, για να μπουν στο κοφίνι και τα πηγαίνουν στον ποταμό που είχε τρεχούμενο νερό, ή σε άλλη κοντινή πηγή να πλαίνονται, για να έχουν μετά να συχναλλάζουν . Τα έπλεναν όμως όσες είχαν την ευκολία και στο πλυσταριό του σπιτιού τους. Δύσκολο πράγμα όμως για μια γυναίκα που μπορεί να είχε δυο μωρά ή και περισσότερα και να τα φέρνει βόλτα. Δεινοπαθούσε κυριολεκτικά να τα βγάλει πέρα, ειδικά την περίοδο που τα μωρά της είχαν ευκοίλιες και λέρωναν κάθε μια ώρα το κωλόπανο τους! Μέχρι να καθάριζε το ένα, θα είχε λερωθεί το άλλο, και αυτό το καταλάβαινε η μάνα από την μυρωδιά, αλλά και από το κλάμα του μωρού, που μην αντέχοντας το ίδιο το σύγκαμα λόγω ακαθαρσίας, έκλαιγε συνέχεια! Ευτυχώς που εκείνα τα χρόνια, τα μεγαλύτερα κορίτσια βοηθούσαν τη μάνα στο μεγάλωμα των μικρότερων αδερφών τους, κι αυτό έδινε μια ανάσα στη μάνα, που ήταν και αγρότισσα, και πολλές φορές και δούλευε στα χωράφια.

Το μπάνιο του μωρού ήταν σπάνιο πράγμα!

Παλιά και κυρίως πριν τη κατοχή, όπως λένε κάποιες μαρτυρίες, σπάνια κάνανε οι μανάδες μπάνιο τα μωρά τους στα χωριά, γιατί το νερό ήταν λιγοστό στα σπίτια, και το κουβαλούσαν με τα σταμνιά, και καμιά φορά κι από αρκετά μακριά. Απλά όταν έπλεναν το μωρό, το έπαιρναν συνήθως γυμνό αγκαλιά, και με ένα ντενεκάκι του πετούσαν λίγο – λίγο ώσπου να ξεπλυθεί το βρώμικο σημείο.

Ειδικά τον χειμώνα που έκανε κρύο, λέγανε πολλοί πατεράδες στα χωριά: «Μη του κάνεις μπάνιο γιατί θα κρυώσει το κοπέλι». Συνήθως του έτριβαν τη πλάτη με ένα πανάκι βρεγμένο με ρακή για να καθαρίσουν τις τυχόν βρωμιές, πράγμα που το κάνανε και οι ίδιοι οι γονείς αυτό μεταξύ τους.

«Τρίψε μου μπρε τη ράχη μου με τη ρακή που με τρώει, να φύγουνε οι κάσες…»! Αυτό το έκαναν, γιατί πίστευαν πως το νερό ειδικά το κρύο μπορεί να τους αρρωστήσει, αλλά και ότι από μόνο του το νερό δεν καθαρίζει αρκετά καλά όπως η ρακή.

Έτσι έτριβε ο ένας τη πλάτη του άλλου με μπόλικη ρακή, οπότε έφευγαν οι λεγόμενες «κάσες» εν είδη …μακαρονιού!

Ακόμα και από την στιγμή που θα γεννηθεί ένα παιδί, δεν το πλένανε, απλά το καθαρίζανε με αλατόνερο, και έβαζαν στον αφαλό του ιώδιο, ή λίγες σταγόνες καραμπάσι, και έπιαναν τον αφαλό με ένα μανταλάκι. Πίστευαν πολύ στο πρώτο καθάρισμα του νεογέννητου με αλατόνερο, και στην υπερφυσική δύναμή του. Λέγανε μάλιστα πως: «Αμα το πρώτο πλύσιμο του κοπελιού γενεί με αλατόνερο, δεν θα μυρίζει αργότερα ο ιδρώτας του»! Πολλοί πιστεύουν πως άλλοι λαοί που δεν είναι χριστιανοί μυρίζουν, και είναι αυτό η αιτία, που δεν έπλυναν δηλαδή τα μωρά τους με αλατόνερο στο πρώτο πλύσιμο. Ακόμα πάντως λένε οι παλιές γυναίκες μια φράση, για την περίπτωση που κάποιος ή κάποια δίπλα τους έχει ιδρώσει πολύ και μυρίζει:

«Άδικο να τση λάχει απου σου ‘βαλε τ’ αλάτσι, ελυπήθηκε ντο»;

Πριν όμως και μετά την κατοχή, αν μια μάνα ήταν ακούραστη, μπορούσε κάλλιστα να κουβαλήσει με τους γαιδάρους πολλές κανίστρες νερό από τη πηγή, για να έχει καθημερινά τουλάχιστον οχτώ κανίστρες στο σπίτι, ώστε να κάνει τη δουλειά της σωστά και όπως πρέπει για οτιδήποτε χρειαστεί. Μπορούσε δηλαδή να κρατά το παιδί της κανονικά όρθιο μέσα σε ένα σκαφάκι, και να το πλύνει κανονικά από τη κορφή το κεφάλι μέχρι τις πατούσες του!

Ήταν πολλές τέτοιες γυναίκες που τους άρεσε η καθαριότητα, και ποτέ δεν αφήνανε τα παιδιά τους βρώμικα.

Κείμενο φωτογραφία: Γεώργιος Χουστουλάκης

Ακολουθήστε το Cretanmagazine στο Google News και στο Facebook

Click to comment

Leave a Reply

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Δείτε και αυτά