Τα παλιά θρησκευτικά πανηγύρια στην Κρήτη

Τα παλαιότερα χρόνια, τα θρησκευτικά πανηγύρια είχαν την τιμητική τους, γιατί ο κόσμος δίψαγε αληθινά, και είχε ανάγκη από διασκέδαση, αλλά είχε μέσα του έντονο και το θρησκευτικό συναίσθημα

Σε μεγάλες θρησκευτικές γιορτές, της Παναγίας, του Αγίου Γεωργίου, και άλλες εορτές, γινόταν πανηγύρεις σε εκκλησίες που ήταν έξω από τα χωριά. Μετά το πέρας της ακολουθίας της Θείας λειτουργίας, ακολουθούσε ο αγιασμός των άρτων. Οι άρτοι ζυμώνονταν με άσπρο αλεύρι και λίγη ζάχαρη. Τα κομμάτια άρτου, στο τέλος χρησιμοποιούνται ως πρόσφορο στην εκκλησία, και τελετουργικός άρτος για την οικογένεια.

Το θρησκευτικό πανηγύρι στην Κρήτη, ακολουθούσε πάντα αμέσως μετά την εκκλησία η γιορτή με προσέλευση πολύ κόσμου, που θα εκδηλωθεί με χορό και τραγούδι, δηλαδή μαντινάδες.

Πρωταγωνιστές οι οργανοπαίχτες με λύρα και λαούτο, και φυσικά οι χορευτές! 

Αν τύχαινε και δεν παρευρίσκονταν οργανοπαίχτες, τότε τους καλούσε η ίδια η εκκλησία, και στο τέλος τους έδινε ένα μέρος από τις εισπράξεις της. Με τους οργανοπαίχτες βέβαια πήγαινε περισσότερος κόσμος στην εκκλησία, και έτσι και εκείνη με τη σειρά της έβγαζε περισσότερα χρήματα!

Σε κάθε μεγάλο πανηγύρι υπήρχε πάντα και βραστός μεζές, που ήταν επάνω στο τραπέζι συνήθως σε ένα πανέρι, και έπαιρνε ο κόσμος, ενώ ο κεραστής κέρναγαν από ένα μπουκάλι και ένα ποτήρι όλους τους παρευρισκομένους. Επίσης σε άλλα πανέρια υπήρχαν κομμάτια άρτου, και σε άλλα φρέσκο εφτάζυμο ψωμί. Την προσφορά άρτων και βραστής γίδας ή προβάτου, την έκαναν οικογένειες που είχαν την ονομαστική τους εορτή εκείνη ημέρα, και είχαν κάνει τάμα στον ομώνυμο Άγιο, αν ήταν αγρότες να πάει καλά η σοδειά της χρονιάς ή αν ήταν βοσκοί τα πρόβατα τους να γεννούν και να μην τους ψοφάνε, οπότε έσφαζαν ένα αρνί και κερνούσε όλο τον παρευρισκόμενο κόσμο του πανηγυριού.

Τα τάματα αυτά βέβαια στην Κρήτη πηγάζουν από την αρχαιότητα, όπου έσφαζαν αρνιά προς τιμήν του Δία, για να έχουν την εύνοια του Θεού, και τα σφάγια στη συνέχεια τα έτρωγαν.

Σε ένα πανηγύρι, γρήγορα άρχιζε το γλέντι ο χορός και το τραγούδι! Είναι όμως και μια σπουδαία ευκαιρία και στον κάθε νέο να πιάσει χέρι – χέρι και να χορέψει με μια κοπελιά που του αρέσει! Άμα κάποια στιγμή ο νέος έσφιγγε λίγο περισσότερο το χέρι της κοπέλας σαν σύνθημα, και εκείνη ανταποκρινόταν, τότε το πήγαιναν σίγουρα για γάμο! Άμα είχαν αντίρρηση οι γονείς της κοπέλας, τότε ήταν στη μόδα και ο γαμπρός την έκλεβε!

Στη Μεσαρά γινόταν πανηγύρια σε όλα τα χωριά! Μπορούσε σε κάθε χωριό να γίνονται και δέκα πανηγύρια το χρόνο, όπως στο χωριό μας στη Γαλιά. Δυο φορές το χρόνο είχαμε του Αγίου Γεωργίου, είχαμε του Άη Γιαννιού στου Βελούδη, στην Αγία Κυριακή στα Πλακάλωνα, στην Αγία Παρασκευή στο Μονόχωρο, αλλά και σε εκκλησίες έξω από τη Γαλιά όπως στον Άγιο Φανούριο που οι μισοί πήγαιναν στα Βορίζα στον Άγιο Φανούριο τον Μουγκρινάρο, και οι άλλοι μισοί στη Βίκο. Την ημέρα της Παναγίας, οι μισοί πήγαιναν στην Καλυβιανή, και οι άλλοι μισοί στο Μονόχωρο. Πήγαιναν στον Άγιο Παντελεήμονα στην Απόλυχνο και στον Άη Αντώνη στου Βρέλη. Πήγαιναν στη Παναγία την Αλμυρή, και γενικά όπου γινόταν πανηγύρια στη περιοχή Μεσαράς και σε άλλα χωριά, αλλά και από τα άλλα χωριά ερχόταν και στα δικά μας.

Οι πάγκοι των μικροπωλητών

Τα πανηγύρια γινόταν συνήθως Καλοκαίρι, και κάπου έξω από την εκκλησία στηνόταν οι πάγκοι των μικροπωλητών ή κυκλικά, ή κάτω από ίσκιους δένδρων. Άλλοι μικροπωλητές πουλούσαν κανελάδες λεμονάδες, πορτοκαλάδες ή βυσσινάδες σιρόπι μαζί με χιόνι στο ποτήρι για δροσιστικό, αφού δεν υπήρχαν ακόμα τα αναψυκτικά, τα οποία ήρθαν αργότερα.

Άλλοι πάγκοι είχαν παγωτά κασάτα που έφτιαχνα οι ίδιοι οι παγωτατζήδες, άλλοι ζαχαρωτά παστέλια σησαμόπιτες, και καραμελάκια μικρά με χαρτάκι στριφτό που έγραφε μαντινάδα. Και αυτά όλα τα έφτιαχναν οι ίδιοι οι βιοτέχνες πωλητές. Επίσης υπήρχαν και πάγκοι με παιγνίδια κυρίως φτηνά όπως φούσκες, σφυρίχτρες, μασούρια χάρτινα που ήταν μαζεμένα, και άμα τα φύσαγαν γινόταν μισό μέτρο μάκρος! Αυτά είχαν ένα ψιλό σύρμα ελασμάτινο μέσα, και μετά το φύσημα το μάζευε ξανά. Τα μασούρια αυτά, τα αγόραζαν τα παιδιά για να τα φυσάνε στη μούρη κάποιων με σκοπό να τους τρομάζουν να και να γελάνε! Ήταν όμως χάρτινα και δε έκαναν ζημιά!

Συνήθως σε κάθε πανηγύρι, οι γονείς ή οι παππούδες έδιναν μια δραχμή ή ένα δίφραγκο, να αγοράσει το παιδί ότι ήθελε. Οι πιο πλούσιοι έδιναν μέχρι και ένα τάλιρο στο παιδί ή εγγόνι τους. Πολλοί πάγκοι στηνόταν στο πανηγύρι από βραδύς, και έβγαζαν εκεί τη βραδιά τους μέχρι να ξημερώσει.

Τιμή σε μια γυναίκα να την πάει ο άνδρας στο πανηγύρι!

Εκείνα τα παλιά χρόνια, έκανε μεγάλη αίσθηση σε μια γυναίκα να την πάει ο άνδρα της στο πανηγύρι μετά την εκκλησία! Έτσι πήγαιναν πολλά νέα ζευγάρια να τιμήσουν την σύντροφο τους! Η νέα σύζυγος ετοίμαζε πρωί – πρωί τον γάιδαρο, και στόλιζε το σωμάρι με μια κουβέρτα από κουσκουσέ, ένα είδος υφάσματος με ανάγλυφα σχέδια. Καθόταν η ίδια σελάδες στο σωμάρι, και το γαϊδούρι το τράβαγε από μπροστά ο άνδρας της προσεκτικά από το χαλινάρι. Στο πανηγύρι ο σύζυγος θα την περάσει από τους πάγκους και θα την κεράσει ότι ήθελε η ψυχή της, κανελάδα παγωτό γκαζόζα κλπ. Ένοιωθε η γυναίκα πως την αγαπούν και την σέβονται, αφού το ζευγάρι τους κερνούσαν και άλλοι παρευρισκόμενοι στις διάφορες εκεί παρέες.

Το ίδιο θα μπορούσε να κάνει κάποιος πατέρας για τις κόρες του, ή ο αδερφός για τις αδερφές του. Θα τις πήγαινε να τις κεράσει, να φάνε να πιούνε και να χορέψουν με τους υπόλοιπους χορευτές, μήπως και τις δούν κάποιοι καλοί γαμπροί και τις ερωτευτούν και έρθουν να τις ζητήσουν σε γάμο! Ήταν εποχές που η αδερφική αγάπη ήταν στις πρώτες προτεραιότητες των ανθρώπων.

Το πανηγύρι και οι … κρασοκανάτες!

Στα πανηγύρια εκείνοι πάντως που δεν εξέλειπαν ποτέ, ήταν οι γνωστοί φίλοι κρασοκουρούπες, κρασοκανάτες ή ξινολάινα όπως τους αποκαλούσε περιπαιχτικά ο λαός!

Εκεί κάθε πότης έβρισκε τον ορτάκη του, και όλοι μαζί σμίγανε, πίνανε και τσιμπολογούσαν μέχρι να βραδιάσει! Το γλέντι συνήθως κράταγε μέχρι να βλέπουν γιατί στα πανηγύρια δεν κουβαλούσαν φωτισμό, έτσι τη νύχτα αναγκαστικά διέλυε το πανηγύρι.

κείμενο: Γεώργιος Χουστουλάκης