72η επέτειος για το ολοκαύτωμα των χωριών του Κέδρους

Ομιλία στο Γερακάρι για το ολοκαύτωμα των χωριών του Κέδρους από τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής την 22.08.1944

Με βαρύ αίσθημα τιμής και ευθύνης, που απορρέουν από τη θέση, στην οποία ευρίσκομαι αυτή τη στιγμή, επιθυμώ να ευχαριστήσω, τον Δήμο Αμαρίου και το Γερακάρι για την εξαιρετική τιμή να είμαι ο ομιλητής της σημερινής εκδήλωσης

Τα λιτά και ταπεινά λόγια που αρμόζουν στη σημερινή εκδήλωση τιμής και μνήμης και θα ακουσθούν σήμερα αφιερώνονται με απόλυτο σεβασμό και τιμή στους 164 ήρωες και ηρωίδες των χωριών του Κέδρους ανάμεσα τους και 53 ήρωες του χωριού μας, που πότισαν με το αίμα τους την ιερή γη που βρισκόμαστε τούτη την ώρα. Αποτελούν δε την απαραίτητη υπενθύμιση της ιστορίας σε όσους έζησαν άμεσα τα γεγονότα, σε όσους τα ακούσαμε από διηγήσεις και περιγραφές, σε όλους τους Έλληνες αλλά και σε όλους αυτούς που επιθυμούν να σκέπτονται σαν Έλληνες. Η ιστορική μνήμη είναι εθνική επιταγή, είναι ο οδηγός των αξιών της ελευθερίας, της υπερηφάνειας και του συνεχούς αγώνα για την πρόοδο της πατρίδας και της κοινωνίας μας. Από αυτήν διδασκόμαστε την ιστορία των προγόνων μας, θεμέλιο λίθο της δικής μας σκέψης.

Πέρασαν 72 χρόνια από τότε που τα ηρωικά και συνάμα μαρτυρικά χωριά του Κέδρους έζησαν την ανείπωτη – που ανθρώπου νους δε χωρεί – φρίκη και τραγωδία από την κτηνωδία και θηριωδία των Γερμανικών στρατευμάτων κατοχής. Γερακάρι, Άνω Μέρος, Γουργούθοι, Καρδάκι, Σμιλές, Βρύσες, Δρυγιές και Κρύα Βρύση έμελλε να σηκώσουν το βάρος της κτηνωδίας των Γερμανών που αποφάσισαν  – ενώ ο πόλεμος είχε κριθεί υπέρ των συμμαχικών δυνάμεων αντίστασης – να εξοντώσουν ανθρώπινες ψυχές σε αντίποινα της απαγωγής του στρατηγού Κράιπε.

Γνωρίζουμε βέβαια σήμερα ότι η απαγωγή του Γερμανού στρατηγού ήταν μόνο η αφορμή που οι Γερμανοί έψαχναν. Στην πραγματικότητα ήθελαν να εκδικηθούν ανελέητα όλη την περιφέρεια του Κέδρους επειδή αποτελούσε καταφύγιο για τους Βρετανούς κατασκόπους με τους κατοίκους των χωριών του να προσφέρουν περίθαλψη στους συμμάχους και να συμμετέχουν ενεργά στην αντίσταση. Διοχέτευαν πληροφορίες στους αντάρτες, βοηθούσαν στη φυγάδευση δραπετών αιχμαλώτων των συμμαχικών δυνάμεων από τα Γερμανικά κέντρα κράτησης προς τη Μέση Ανατολή, βοηθούσαν αποτελεσματικά την Εγγλέζικη κατασκοπεία κατά των Γερμανών και προσέφεραν περίθαλψη στους συμμαχικές δυνάμεις όποτε και όπου χρειαζόταν.  Ήδη από το θέρος του 1941 αρχίζει η συστηματική δράση στο Αμάρι για την ελευθερία με την περίθαλψη, απόκρυψη και φυγάδευση στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική των Αυστραλών, Νεοζηλανδών, Βρετανών και Κυπρίων στρατιωτών, οι οποίοι κατόρθωσαν να αποφύγουν την αιχμαλωσία κατά τη μάχη της Κρήτης. Παράλληλα, συγκροτείται η αντιστασιακή οργάνωση «Εθνική Αντάρτικη οργάνωση Ψηλορείτης», στην οποία συμμετέχουν πολλοί Αμαριώτες. Ο Βρετανός Αξιωματικός Τζακ Σμιθ Χιούζ, απεσταλμένος του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής θα γράψει μεταξύ άλλων: «Το Αμάρι αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του ότι, όλοι, όσοι ήταν πάνω από πέντε χρονών ήξεραν τι συνέβαινε περίπου, αλλά κανένας δεν το μαρτύρησε, ακόμη και κάτω από αφόρητη πίεση…». Αυτά τα γράφει Βρετανός και όχι Αμαριώτης, συμπληρώνει ο ομιλών. Ο Συνταγματάρχης Χρήστος Τζιφάκης Αρχηγός Εθνικής Αντίστασης, γράφει για το Αμάρι: «Ήταν, κυριολεκτικά, η ψυχή της Αντίστασης στην Κρήτη. Όλοι οι ξένοι και οι ντόπιοι παράγοντες του αντιστασιακού αγώνα, ξεχνούσαν τη σκλαβιά στα Αμαριώτικα…». Η Γερμανική αντικατασκοπεία είχε διαπιστώσει ότι το Αμάρι ήταν το κυριότερο κέντρο του αγώνα αντίστασης. Ότι εδώ λειτουργούσε μυστικός ασύρματος, ότι εδώ εκρύπτοντο οι Βρετανοί που είχαν διαφύγει την αιχμαλωσία. Ότι εδώ είχε την έδρα του ο αρχηγός της Αγγλικής κατασκοπείας Τομ Ντανμπάμπιν, ο οποίος είχε πει και το είχε πληροφορηθεί ο εχθρός: «Όταν βρίσκομαι στο Αμάρι νομίζω πως βρίσκομαι σε ελεύθερο έδαφος». Μάλιστα όπως αναφέρει ο ίδιος ο Ντανμπάμπιν στο βιβλίο του, το Γερακάρι αποτελούσε σημείο κλειδί για τη συμμαχική αντίσταση και του είχε δοθεί η κωδική ονομασία «Ιερά-Κορυφή». Έχουν δε τιμηθεί συγχωριανοί μας (μεταξύ των οποίων οι Δάσκαλοι Αλέξανδρος Κοκονάς και Γεώργιος παπά Κων/νου Αγγελάκης, ο Γεώργιος Κουτελιδάκης Έφεδρος αξ/κός Μηχανικού και ο Γεώργιος Αποστόλου Μαρνιέρος) με μετάλλια και πιστοποιητικά τιμής και πέραν της Ελληνικής επικράτειας για τη σημαντική τους συμβολή στον αγώνα για τη λευτεριά αυτού του τόπου. Η έντονη λοιπόν συμμετοχή των χωριών του ΚΕΔΡΟΥΣ στην αντίσταση προκαλεί την οργή των Γερμανών. Η συνολική συνεισφορά τους στον αγώνα για την ελευθερία της πατρίδας είναι τα αίτια της ολοκληρωτικής καταστροφής. Η απαγωγή του στρατηγού Κράιπε τον Απρίλιο του 1944 και η διέλευσή του από την περιοχή, εκτιμάται ότι ήταν απλά η αφορμή. Κατά άλλη άποψη, οι Γερμανοί κατέστρεψαν τα χωριά του Κέδρους μήνα Αύγουστο, επειδή πέραν των ανωτέρω, ήθελαν και να τρομοκρατήσουν τον τοπικό πληθυσμό και ως εκ τούτου να μειώσουν τον κίνδυνο επίθεσης από αντάρτες κατά τη διάρκεια της επικείμενης υποχώρησής τους, η οποία τελικά ξεκίνησε στις αρχές Οκτωβρίου.

Η αναλλοίωτη και ακριβής μεταλαμπάδευση της ιστορίας μας που δεν μπορεί να ξεθωριάσει αθέλητα ή ηθελημένα υπαγορεύει/απαιτεί την αναφορά στις πρωτότυπες πηγές. Στο σημείο αυτό αισθάνομαι το χρέος να ευχαριστήσω όλους όσους με τα συγγράμματα τους διατήρησαν αναλλοίωτη και ζωντανή την ιστορία των χρόνων της αντίστασης. Σας μεταφέρω λοιπόν την ανακοίνωση του Γερμανού Διοικητή του Φρουρίου Κρήτης Μίλλερ όπως ακριβώς δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ» των Χανίων στο φύλλο της Παρασκευής 25 Αυγούστου 1944.  Έχει πραγματικά μεγάλη αξία να την ακούσουμε:

«ΓΝΩΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ

Κατά μήνα Απρίλιον 1944 απήχθη ο Γερμανός Στρατηγός Κράιπε από ένα Αγγλικόν κομάντο με την υποστήριξη Ελλήνων συμμοριτών.

Ο Διοικητής του Φρουρίου Κρήτης έχει ζητήσει από ολόκληρον τον πληθυσμόν δια προκηρύξεων και ανακοινώσεων να βοηθήσει ούτος τας ανακρίσεις προς αποκάλυψην των δραστών. Η πρόσκλησης όμως αυτή έμεινε άνευ αποτελέσματος. Τώρα έγινε γνωστή κατόπιν λεπτομερών ανακρίσεων η ακριβής οδός της αρπαγής του ως είρηται Στρατηγού. Απεδείχθη ότι το Αγγλικόν κομάντο δεν ενισχύθη μόνον από συμμορίτας Έλληνας αλλά και από τον πληθυσμόν των χωρίων Ανώγεια, Γερακάρι, Γουργούθοι, Βρύσες, Άνω Μέρος, Κρύα Βρύση, Σαχτούρια, πλησίων των οποίων τον απέκρυψαν, όστις είναι εξ’ ίσου ένοχος καθ’ όσον ευρίσκετο εν πλήρη γνώσει της αποκρύψεως του. Τα χωρία ταύτα και οι κάτοικοι επλήγησαν με την τότε απειληθήσαν τιμωρίαν. Ο πληθυσμός, ο ανόητος και παρασυρθείς ριγμένος εις την δυστυχίαν, ας ερωτήση εαυτόν εν όψει των φονευθέντων και τραυματιών και των ερειπίων αν ήτο ορθόν να ακολουθήσει τους Άγγλους και Συμμορίτας εις το έργον των και να υποφέρει τόσον βαρεία.

Ο Διοικητής του Φρουρίου Κρήτης»

Να επισημάνω στο σημείο αυτό ότι το αρχικό σχέδιο της απαγωγής καταστρώνεται για τον εγκληματία πολέμου Γερμανό στρατηγό Μίλλερ. Αλλάζει απλά ο στόχος γιατί ο Μίλλερ, διοικητής της 22ης μεραρχίας στέλνεται στο μέτωπο της Γαλλίας. Αντικαταστάθηκε από τον στρατηγό Κράιπε ο οποίος τελικά απήχθη. Ο Μίλλερ επέστρεψε στην Κρήτη μετά την απαγωγή Κράιπε.

Το παραπάνω Γερμανικό έγγραφο αποτελεί την κυνικότερη απόδειξη της θηριωδίας και του εγκλήματος πολέμου που τελέσθηκε την Τρίτη 22 Αυγούστου 1944.

Ας ανατρέξουμε στα γεγονότα εκείνης της αποφράδας ημέρας και ας αφήσουμε ελεύθερο το νου και την ψυχή μας να φτερουγίσει για λίγα λεπτά 72 χρόνια πίσω. Να δει μέσα από τις ιστορικές γραφές των ανθρώπων που έζησαν τη φρίκη της καταστροφής. Να ζωντανέψουμε την ιστορία, να αισθανθούμε τα συναισθήματα των ηρώων προγόνων μας, να ταξιδέψουμε μαζί τους στο δρόμο της λευτεριάς και της υπερηφάνειας μέσα από τις αναλλοίωτες και ατόφιες περιγραφές των προγόνων μας.

Οι Γερμανοί περικυκλώνουν τον Γερακάρη εισβάλλοντας τα ξημερώματα από το Σπήλι και τις Ελένες. Ο υδρονομέας Νικόλαος Ταταράκης του Γεωργίου γίνεται αντιληπτός από τους Γερμανούς ψυχρούς εκτελεστές και εκτελείται άμεσα. Τρεις συγχωριανοί μας ο Απόστολος Δασκαλάκης του Κυριάκου, ο Γεώργιος Κοκονάς του Ιωάννη και ο Μιχαήλ Ταταράκης του Ευαγγέλου γίνονται αυτόπτες μάρτυρες του εγκλήματος. Αντιλαμβάνονται πως ο κλοιός είναι πλέον ασφυκτικός και προσπαθούν να ειδοποιήσουν τους συγχωριανούς μας επιστρέφοντας στο χωριό. Ο κλοιός εκτείνεται από τον  Ελενιανό Ποταμό μέχρι τις βορινές πλαγιές του Κέδρους. Αρχίζει να ξημερώνει. Στο Μεσοχώρι δυο παλικάρια του χωριού μας, ο Εμμανουήλ Γιαννακουδάκης, 23 ετών και ο Ευστράτιος Στρατιδάκης, 22 ετών, επιχειρούν να διασπάσουν τον κλοιό. Δυστυχώς γίνονται αντιληπτοί από τους Γερμανούς στρατιώτες, τους συλλαμβάνουν και τους οδηγούν στην πλατεία του χωριού, εκτελώντας τους εν ψυχρώ και εξ’ επαφής στο πίσω μέρος του κεφαλιού, πυροβολώντας μάλιστα με το ίδιο το όπλο του Στρατή το οποίο είχαν περισυλλέξει όταν αυτός το πέταξε για να μην βρεθεί πάνω του. Μάλιστα η τραγική μητέρα του Στρατή είναι παρούσα μαζί με τα συγκεντρωμένα  γυναικόπαιδα στην εν ψυχρώ εκτέλεση του γιού της. Έκπληκτοι οι συγχωριανοί  αντιλαμβάνονται πλέον ότι οι εγκληματίες πολέμου έλεος δεν έχουν. Οι θρήνοι και οι κατάρες των γυναικών δεν κάμπτουν – και πως θα μπορούσε άλλωστε- τις καρδιές των Γερμανών. Στρέφουν τα όπλα εναντίον τους και διατάσσουν απόλυτη σιγή με την απειλή του άμεσου τουφεκισμού. Κατόπιν ανακοινώνουν ότι ο Γερακάρης -όπως και τα γειτονικά χωριά του Κέδρους – θα τιμωρηθεί παραδειγματικά και ανελέητα, διότι «δεν βρέθηκε ούτε ένας να ειδοποιήσει τις Γερμανικές αρχές κατά τη διέλευση του αντάρτικου αποσπάσματος που είχε απαγάγει το Στρατηγό Κράιπε τον περασμένο Απρίλιο του 1944».

Μετά την εκτέλεση των δύο παλικαριών διατάζουν τα γυναικόπαιδα να επιστρέψουν στα σπίτια τους, να βγάλουν έξω τα πολύτιμα υπάρχοντα τους δήθεν για να σωθούν από την καταστροφή, στην πραγματικότητα όμως για να γίνει ευκολότερη η λεηλασία τους.  Στις 12.00 το μεσημέρι έπρεπε να βρίσκονται πάλι πίσω στην πλατεία φέρνοντας μαζί τους ότι μπορούσαν να σηκώσουν. Τόνισαν ότι όποιος καθυστερήσει θα φονεύεται επί τόπου. Τους άνδρες τους ξεχώρισαν και τους ανάγκασαν να καθίσουν σε κατηφορικό έδαφος με τα νώτα προς την κατωφέρεια (κοιτάζοντας την ανηφόρα) και τα χέρια δεμένα πισθάγκωνα. Επέλεξαν 36 άνδρες για εκτέλεση. Τους υπόλοιπους (75 περίπου) μαζί με τους ηλικιωμένους και τα γυναικόπαιδα (50 περίπου)  τους οδηγούν στον Μέρωνα όπου τους εγκαταλείπουν σε χωράφι όπου πέρασαν τη νύχτα. Την επομένη σκορπίστηκαν σε χωριά του Αμαρίου όπου φιλοξενήθηκαν από συγγενείς και φίλους. Τους γέρους και τις νέες κοπέλες τις μετέφεραν στο Ρέθυμνο (για περίπου τρεις εβδομάδες) όπου τους φυλάκισαν στην Φορτέτζα για να τους χρησιμοποιήσουν ως ομήρους ή για να τους φονεύσουν αν δεχόταν επίθεση από τους αντάρτες. Έχουν συγκεντρώσει τους 36 άνδρες στο ημιτελές σπίτι του Νικολάου Τζωρτζάκη από τις 9.00 το πρωί. Ο Κωστής Ταταράκης (Κουφόκωστας) προτείνει να στραγγαλίσει το σκοπό χρησιμοποιώντας τη μεγάλη φυσική του δύναμη και να ορμήσουν όλοι να φύγουν και ο Θεός βοηθός. Η ιδέα αυτή απορρίφθηκε αμέσως γιατί τα 36 παλικάρια ήταν βέβαιοι ότι σε αντίποινα θα εκτελούσαν τους ομήρους μάνες, γυναίκες και παιδιά. Ο δάσκαλος Γεώργιος Κ. Αγγελάκης τους δίνει θάρρος λέγοντας «ο θάνατος για την πατρίδα θάνατος δεν είναι, είναι αθανασία». Μόλις τα γυναικόπαιδα και οι ηλικιωμένοι απομακρύνθηκαν μετά τις  12.00 το μεσημέρι, άρχισε η εκτέλεση τους λίγες ώρες αργότερα. Τους έφερναν δεμένους οπισθάγκωνα ανά δύο μέσα στο σπίτι που βρισκόταν σε αυτό εδώ το σημείο. Στέκονταν αγέρωχοι, υπερήφανοι χωρίς φόβο ή δάκρυα μπροστά στο θάνατο. Χλεύαζαν τους δολοφόνους. Μετά από κάθε διπλή εκτέλεση οι νεκροί σύρονταν και ρίχνονταν στο πίσω δωμάτιο για να ακολουθήσει νέα δυάδα. Όταν τελείωσε η εκτέλεση οι Γερμανοί έκαψαν τα άψυχα σώματα των συγχωριανών μας μαζί με το σπίτι αφού τους περιέλουσαν με βενζίνη.  Κανένας σεβασμός προς τους νεκρούς, πλήρης αδιαφορία για τις διεθνείς συνθήκες του πολέμου. Ότι έμεινε από τη φωτιά ανατινάχθηκε με δυναμίτη καταπλακώνοντας και διαμελίζοντας τα κορμιά των ηρώων μας.

Οι 4 εκκλησίες του χωριού και το σχολείο ανατινάχθηκαν εκ θεμελίων. Τα σπίτια και οι βρύσες του χωριού καταστράφηκαν ολοκληρωτικά. Όσοι βρισκόταν στο δρόμο, αλλά και στην εξοχή εκτελούνταν και αυτοί. Στο σύνολο το χωριό αριθμεί 53 μάρτυρες, συμπεριλαμβανομένων και των εκτελεσθέντων στον οικισμό των Γουργούθων (υπαγόταν στην τότε Κοινότητα του Γερακαρίου) και στο Καρδάκι.

Οι Γερμανοί δε σεβάστηκαν ούτε ηλικιωμένους ούτε ανάπηρους. Εκτέλεσαν εν ψυχρώ την ενενηντάχρονη Χαρίκλεια Σ. Ταταράκη ενώ βρισκόταν κατάκοιτη και παντελώς ανήμπορη στο σπίτι της. Σκότωσαν τον ανάπηρο πολέμου από τον πόλεμο του 1922 Ευάγγελο Ι. Μανιουδάκη (εντός του καταστήματος του), τον ογδοντάχρονο Στυλιανό Κοκονά μέσα στο σπίτι του και την τυφλή και κουφή εξηντάχρονη Ευαγγελία Γιαννακουδάκη με την αιτιολογία ότι δεν άκουσε όπως ήταν φυσικό την διαταγή να βγει έξω. Ανεξίτηλο στο χρόνο έμεινε το δράμα της Ελένης Αστρινού Αγγελάκη. Οι Γερμανοί σκότωσαν τον άνδρα της, δυο της παιδιά, δύο αδέλφια, πέντε πρώτα ανίψια, τέσσερα πρώτα ξαδέλφια, και εφτά δεύτερα ανίψια!
Ως δραματική επιβεβαίωση των παραπάνω αλησμόνητων στιγμών αξίζει να ακούσουμε τα ίδια τα λόγια της Δήμητρας Αγγελάκη τα οποία κατεγράφησαν όπως ακριβώς τα αφηγήθηκε στον Γεώργιο Χαροκόπο από την Πατσό γνωστό για την αντιστασιακή του δράση. Ας θυμηθούμε μαζί:

«Τα χαράματα της 22ας Αυγούστου 1944 βρεθήκαμε κυκλωμένοι από χιλιάδες Γερμανούς. Μέσα στον ύπνο μου άκουσα τον αδελφό μου Γιώργο (αναφέρεται στο Δάσκαλο Γεώργιο Παπά Κωστή Αγγελάκη) να ετοιμάζεται. Μας είπε:  Εγώ φεύγω γιατί έρχονται οι Γερμανοί.  Ήταν το μοναδικό βράδυ που είχε μείνει σπίτι. … Αφού έφυγε ο αδερφός μου σε λίγη ώρα ήρθαν Γερμανοί στο σπίτι. Έσπασαν τα συρτάρια του γραφείου του, πήραν ότι είχε μέσα… (να αναφέρω στο σημείο αυτό ότι όπως γνωρίζουμε αλλά αναγράφεται και στις ιστορικές πηγές ο Δάσκαλος Γεώργιος Παπά Κωστή Αγγελάκης από το Φθινόπωρο του 1941 που υπηρετούσε στο χωριό Καρίνες ήταν από τους έμπιστους συνδέσμους συμμαχικής κατασκοπείας του Ραλφ Στόκμπριτζ). Και συνεχίζει, «Μας απειλούσαν με τα όπλα και μας μάζεψαν όλους τους συγχωριανούς στην πλατεία του χωριού, άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Μας έβαλαν να καθίσουμε κάτω σταυροπόδι και μας ανακοίνωσαν ότι θα καταστρέψουν το χωριό μας. Ο λόγος ήταν ότι ενώ ο αιχμάλωτος στρατηγός Κράιπε πέρασε από το χωριό μας δεν βρέθηκε κανείς να τους το πει».  Και συνεχίζει: «Την ίδια ώρα σκότωσαν δυο παλληκάρια μπροστά μας τον Εμμανουήλ Γιαννακουδάκη και τον Ευστράτιο Στρατηδάκη. Εγώ έβγαλα ένα ΩΧ!. Οι Γερμανοί μου είπαν: «Τι κάνεις ΩΧ;, δυο σκυλιά σκοτώσαμε». Μετά φώναξαν: «Που είναι η Χρυσή Ξεκαλάκη;» Η αδελφή μου Καλλιόπη απάντησε. Δεν είναι εδώ. Δεν υπάρχει αυτό το όνομα». Τότε ένας Γερμανός της έδωσε δύο χαστούκια τόσο δυνατά που άρχισε να τρέχει αίμα από το στόμα της. Η Χρυσή Ξεκαλάκη ήταν μπροστά μας αλλά ξέραμε ότι κατεδιώκετο. Την καλύψαμε και στο στρατόπεδο, όπου γράφτηκε με το επίθετο Αγγελάκη και έτσι δεν τουφεκίστηκε».
Kαι συνεχίζει λίγο παρακάτω: «Εν τω μεταξύ οι Γερμανοί έφεραν και έκλεισαν στο σπίτι του Νικολάου Τζωρτζάκη τον αδελφό μου τον δάσκαλο Γεώργιο Αγγελάκη που ήταν δάσκαλος στις Ελένες μαζί με άλλα παλληκάρια τα οποία δεν μπόρεσαν να ξεφύγουν διότι ήταν κυκλωμένο το χωριό από όλα τα σημεία. Είδαμε και τον πατέρα μου Κων/νο Αγγελάκη Ιερέα στο Γερακάρι να τον τραβούν από τα ράσα και να τον φοβερίζουν με τα τουφέκια στον κρόταφο να τους πει την αλήθεια. Αφού τον ανέκριναν όμως, του είπαν να βγει έξω. Εκείνος τους απάντησε: «Κρατήστε εμένα και αφήστε το παιδί μου διότι δεν έχω άλλο. Παπά όλο ψέματα μας λες του αποκρίθηκαν, έχεις και ένα άλλο γιο γιατρό. Ή τον έχω ή δεν τον έχω το ίδιο είναι. Έχει χρόνια να μου γράψει. Τότε ο αδελφός μου Γιώργος είπε στον Πατέρα μας. Πατέρα μη στενοχωρείσαι. Μια μέρα θα πεθαίναμε. Έτυχε αυτή η μέρα να είναι η σημερινή. … και συνεχίζει: «Το μεσημέρι στις 12.00 μας έβαλαν τις κοπέλες σε φορτηγά αυτοκίνητα. Ήμασταν η μια πάνω στην άλλη. Έκανε φοβερή ζέστη. Από την δίψα και από την πίκρα λιποθυμούσαμε μέσα στο φορτηγό. Τελικά μας πήγαν και μας έκλεισαν στο στρατόπεδο της Καστέλας στο Ρέθυμνο. Αφού άδειασε το χωριό από τους κατοίκους στις 4 το απόγευμα της ίδιας μέρας εξετέλεσαν τα παλληκάρια. Μας το είπε ο Νικόλαος Τζωρτζάκης ο οποίος ανέβηκε στο δοκάρι της καπνοδόχου και έτσι σώθηκε. Τους άλλους τους πήραν δεμένους και τους εκτέλεσαν στο διπλανό σπίτι. Κατόπιν τους περιέχυσαν με βενζίνη και τους έκαψαν. Μετά την εκτέλεση των παλικαριών λεηλάτησαν το χωριό επί 8 ημέρες κι’ έπειτα έβαλαν δυναμίτες και φωτιά και το ανατίναξαν.   … Την άλλη μέρα (τέταρτη μέρα) μας πήραν οι Γερμανοί για ανάκριση. Είμασταν οι Δήμητρα Αγγελάκη, Στέλλα Κουτελιδάκη, Μαρία Αστρινού – Αγγελάκη, Δέσποινα Κ. Αγγελάκη, Αμαλία Γενεράλη. Μας πήγαν στο Δασύλιο. Είχαν ανοίξει λάκκους και ο Γερμανός Όττο μας είπε να πούμε την αλήθεια – ποιος δηλαδή συνόδευε τον Στρατηγό Κράιπε και αν πέρασε από το χωριό μας – και μας απείλησε ότι αν δεν πούμε την αλήθεια θα ήταν εδώ ο τάφος μας. Εγώ του είπα ότι δεν πέρασε από το χωριό και ότι άδικα μας τιμωρείτε. Δεν λες την αλήθεια μου είπε. Τροφοδοτείτε τους Εγγλέζους και τους Αντάρτες. … Είκοσι δύο μέρες αργότερα μας άφησαν ελεύθερες. Τότε πήγα στο χωριό μου, στον τόπο εκείνο του Γολγοθά, στο σπίτι που σκότωσαν τους νέους. Αντίκρισα ένα πολύ φρικτό θέαμα. Είδα ανθρώπινα κεφάλια κομμένα και καμένα. Μάζεψα τότε χώματα και τα κάλυψα».

Δεν ήταν μόνο οι άνδρες λοιπόν που αγωνίστηκαν για τη λευτεριά αυτού του τόπου. Από το παραπάνω ιστορικό αφήγημα αλλά και από πολλές άλλες βιβλιογραφικές πηγές και μαρτυρίες όσων  έζησαν τα γεγονότα της αντίστασης του Αμαρίου, αναδεικνύεται και ο σημαντικός ρόλος των γυναικών και των παιδιών ακόμα – όπως ακριβώς και σε άλλους προγενέστερους αγώνες των Ελλήνων – για τη λευτεριά αυτού του τιμημένου τόπου.

Και ερχόμαστε στο σήμερα, στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνική δίνη όπου ρεύματα και ιδεολογίες αντιμάχονται και προσπαθούν να επιβληθούν. Τιμημένοι ήρωες και ηρωίδες, είναι αδιανόητο για μας τους σημερινούς ζώντες αυτού του τόπου να επιτρέψουμε τη λήθη, ξεθώριασμα  και παραχάραξη της ιστορίας που με το αίμα σας γράψατε. Η θυσία σας μας το απαγορεύει κατηγορηματικά. Αντιθέτως, μας διδάσκει πως κερδίζονται οι αγώνες για τη λευτεριά των παιδιών μας, πως η ψυχή νικά τον πόνο και το φόβο του θανάτου όσο σκληρός και αν είναι. Η μνήμη σας μας εμπνέει με αρχές και αξίες αντίθετες αυτών που υποκίνησαν τους καταστροφείς, το τιμημένο χώμα που σας σκεπάζει αναβλύζει την ευωδία του ένδοξου παρελθόντος όπως αυτό λαξεύτηκε από τις πράξεις σας. Το δικαίωμα της ιστορίας που εσείς γράψατε δεν εκχωρείται, το διαφυλάσσουμε ως κόρην οφθαλμού για τα παιδιά μας, τα εγγόνια μας, τις επόμενες γενιές. Κάθε χρόνο τέτοια μέρα το διανθίζουμε με αναστορήματα και πράξεις υπέρτατης τιμής. Και αν χρειαστεί ποτέ ξανά –που ευχόμαστε να μη γίνει – το δικαίωμα αυτό θα μας καθοδηγήσει σε πράξεις που αρμόζουν στη δική σας ιστορία.

Ακόμα και η πλούσια ελληνική γλώσσα αδυνατεί να δημιουργήσει μπροστά στην υπέρτατη τιμή που σας αρμόζει.
Το ταπεινό αλλά αυθεντικό ευχαριστώ της ψυχής μας ίσως αναδεικνύει καλύτερα το μεγαλείο σας,

εσείς ταπεινοί αγωνιστές της ελευθερίας, τιμημένοι ήρωες και ηρωίδες,

σας ευχαριστούμε που με το αίμα σας κατακτήσατε τη δική μας ελευθερία,
σας ευχαριστούμε που με τη στάση ζωής, μας διδάξατε ανυπέρβλητες αξίες και ιδανικά,
σας ευχαριστούμε που δεν μας επιτρέπετε να σας λησμονήσουμε, υπακούοντας σε χρέος ιερό,
σας ευχαριστούμε που μας δώσατε το δικαίωμα να ήμαστε υπερήφανοι απόγονοι σας,

Κι όπως έγραψε ο Ιστορικός – Συγγραφέας Γεώργιος Χαροκόπος:

(Του Γεωργίου  Ευθ. Χαροκόπου Ιστορικού –Συγγραφέα)

Κι ήρθε ξανά η λευτεριά στο ματωμένο χώμα

της γης σου που το πότισαν τόσα γενναία παιδιά,

που πέσανε κι η δόξα σου υψώθηκε ακόμα,

πολύ ψηλά στου ελεύθερου του κόσμου την καρδιά.

Αιωνία η μνήμη των ηρώων μας.

Σας ευχαριστώ.