Η Κερά Βελουλιανή στη Γαλιά

Δυτικά του χωριού Γαλιά σε κοντινή απόσταση βρίσκεται το ξωκλήσι, τ’ Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου

Το σημερινό τοπωνύμιο της περιοχής είναι, στου Βελούδι.

Σε αυτό εδώ ακριβώς το μέρος ήκμασε στα βάθη των αιώνων ένα μοναστήρι με το όνομα: ‘’Η Κερά η Βελουλιανή’’.

Η Κερά η Βελουλιανή υπαγόταν διοικητικά στην Ιερά μονή του Αγίου Φανουρίου του Βαλσαμονέρου, που εβρίσκετο νότια των Βοριζών.

Σώζεται η απογραφή που συντάχθηκε την πρώτη Μαϊου του 1644, όσον αφορά τη Κερά τη Βελουλιανή.

Ήταν η εποχή που ανέλαβε τη διοίκηση της Μονής του Βαλσαμονέρου ο ιερομόναχος Ιερεμίας Κορνάρος, μετά το θάνατο του ηγουμένου της Γαβριήλ Παπαδοπούλου.

Μετέβη λοιπόν ο ιερομόναχος Ιερεμίας Κορνάρος μαζί με τον νοτάριο Γεώργιο Καλαμαρά στου Βελούλι, όπου συντάχτηκε η απογραφή που σας παραθέτω.

”Ις το μετοχι ονομαζομενον ι καιρα ι Βελουλιανι – στιν εκλισιαν μεσα εβρικαμε τα κατοθεν:

– Ενα ποτιριον και ενα δισκαριον στανενια.
– Ενα λαβιδι αργιρο και ενας αστερισκος αργιρος.
Ποτιροκαλιμα και αερας.
Ενα σταυρο ξιλινο απου το Αγιο Ορος.
Ενα πετραχιλι παγονατζο, βελουδι, με διο κομπια αργιρα.
Ενα Εβανγγελιο σταμπαδο, και εχι το ο προτοπαπας του Καστελιου.
Ενα Πεντικοσταρι σταμπαδο
Ενας Αποστολος κοντιλογραφος.
Μια μποδια σπουρδινι.
Ενα Ρολογιον και ενα Ψαλτιρι παλιο.
Ενα Γεροντικο παλιο.
Ενα θιμιατο παλιο.
Μια ικονα τζι Παναγιας ι Κιμισι.
Μια Λιτουργια σταμπαδα.

Στα καιλια μεσα:

Διο κασελες παλιες.
Ενα σκαμνι μεγαλο και μικρα σκαμνια διο.
Διο πινακοτες, διο κοφινια το βουγιο.
Μελισοκοφινα τεσερα, μελισες κορμια δεκανια.
Κοφινιδες μεγαλες διο, ενα πιθαρι και μια τζιβιδα.
Ενα σκαπετι, ενα φτιαρι, διο κατζουνες, διο ινια.
Διο αλετρια, διο ζιγους με τα λουρα τος.
Μια τραπεζο, ενα τζικαλι πετρινο, μια κουταλα, ενα πιθαρι.
Ενα σιμαντιρι σιδερο, μια καρτα, εξι βοδια, το ενα θιλικο και το αλο αμεροτο.
Πιατα ενια, απλαδενες τεσερις, ενα κοσκινο, ενα βολιστρι, ενα λιχνο κρεμαστο.

Το ανωθεν ινβενταριο εδιαβασα του ανωθεν πανωσιοτατου ηγουμενου και επαρακαλεσε τζι κατοθεν μαρτιρους: ιγου ο ευλαβεστατος αφεντις παπα-Διμιτρις Ζεπος ποτε αφεντι παπα-Γεοργιου και ο ευγενης αφεντις Φραντζεσκος Φλοριανως ποτε αφεντι Καρλο απου τι Χορα και επαρακαλεθικε εις το ανωθεν μοναστιρι του Βαρσαμονερου”.

Να σημειώσουμε επιπλέον ότι σύμφωνα με την καταγραφή του 1644 από τον ηγούμενο Ιερεμία Κορνάρο, της βιβλιοθήκης της μονής του Βαλσαμονέρου, στους 143 τόμους που καταγράφηκαν, οι επτά ανήκαν στο μετόχι της Κεράς της Βελουλιανής.

Το μοναστήρι της Κεράς της Βελουλιανής φαίνεται να ισοπεδώνεται από τους Τουρκοαιγύπτιους κατακτητές μετά το 1824, αν λάβουμε υπόψιν την Αιγυπτιακή απογραφή του 1834 κατά την οποία δεν κατοικείται από καμία χριστιανική οικογένεια το χωριό Γαλιά, εν αντιθέσει με όλες τις άλλες σωζόμενες απογραφές.

Πριν από 80 περίπου χρόνια, ο Μύρων Εμμ. Δαμιανάκης από το χωρίο Γαλία, χτίζει νέα εκκλησία στα θεμέλια της παλιάς την οποία ονομάζει, Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, χωρίς να γνωρίζει το όνομα της εκκλησίας που προϋπήρχε.

Η Φωτογραφία αυτής της εκκλησίας, συνοδεύει το συγκεκριμένο άρθρο.

Τα εγκαίνια της νέας αυτής εκκλησίας έγιναν, τη 1 Ιανουαρίου του έτους 1935.

Τα χωράφια του μοναστηριού είχαν αποδοθεί στους εφέδρους πολεμιστές του χωριού Γαλιά τη Δεκαετία του 1950 έναντι συμβολικού τιμήματος προς την εκκλησία.

Μέχρι την δεκαετία του 1960 υπήρχαν ίχνη από ερειπωμένα κελιά, που και ο γράφων τα θυμάται πολύ καλά, ενώ τώρα δεν υπάρχουν λόγω της απομάκρυνσης των πετρών.

Μετά από πολύωρη διαλογική και διεξοδική συζήτηση με το συγχωριανό μας – Μοιριανό, πάτερ Γαβριήλ, πήραμε από κοινού την απόφαση να ορίσουμε συνάντηση με τον Σεβασμιότατο Γορτύνης και Αρκαδίας και να του παραθέσουμε τις σκέψεις, προβληματισμούς, στοιχεία και απόψεις που διαθέτουμε, όσον αφορά τη κερά τη Βελουλιανή.

Η συνέχεια στο τραγούδι που ακολουθεί και το οποίο έχει συμπεριληφθεί στην ποιητική ανθολογία, τόμος β’, του Συλλόγου Συγγραφέων – Λογοτεχνών Ηρακλείου, Κρητών Λόγος.

Η Κερά η Βελουλιανή
————————
Αφουκραστείτε να σας πω
δυο λόγια σαν τραγούδι,
για μια παλιά μας εκκλησιά
που ήταν στο Βελούδι.

Η εκκλησιά του Πρόδρομου
είναι στη μέση μέση,
εκειά ‘ταν όμως και παλιά
τση Παναγιάς η θέση.

Παλιά χαρτιά ‘χουνε βρεθεί,
απού το μαρτυρούνε,
τση Παναγιάς Βελουλιανής
το σπίτι για να βρούμε.

Τα χίλια εξακόσια σαραντατέσσερα
απογραφή αφήκαν
και γράψαν οι καλόγεροι
ο,τι είχαν και δεν είχαν.

Είχανε Ευαγγέλιο,
που ήτανε σταμπάδο,
του Καστελλιού πρωτόπαππας
το πήρενε στον κάμπο.

Μα δεν το καλοφύλαξε,
δεν έκανε τον κόπο
και χάθηκε, όπως χάνονται,
όλα σ’ αυτό τον τόπο.

Είχανε και της Παναγιάς
την Κοίμηση εικόνα,
όμως κι αυτή εχάθηκε
σ’ εκείνο τον αιώνα.

Απ’ το Θεό κι ας έχουμε
φώτιση να τη βρούμε
και εκκλησιά να χτίσουμε
και να τη λειτουργούμε.

Πολλά ΄ταν τα κειμήλια,
απού ‘χε το ξωκκλήσι,
μα χάθηκαν στο πέρασμα
π’ ο χρόνος έχει αφήσει.

Στον τόπο που ν’ η εκκλησιά
μονή αντρών υπήρχε
και εις το Βαλσαμόνερο
ο,τι είχανε ανήκε.

Ήτανε όμως πεδινά
κι οι τούρκοι τα γκρεμίσαν
κι όρθιο εις τον τόπο αυτό
τίποτα δεν αφήκαν.

Ο Δαμιανάκης Μύρωνας
με των χεριών τον κόπο,
ήχτισε άγια εκκλησά
σε κείνονα τον τόπο.

Τον Άι Γιάννη ήχτισε,
μεγάλη χάριν έχει
κι Παναγιά Παρθένα μας
πέρα και πόδε τρέχει.

Είπε κι ο πάτερ Γαβριήλ
να μας ε-βοηθήσει,
η εκκλησιά για να χτιστεί,
να ξαναλειτουργήσει.

Να χτίσει τον περίγυρο,
να κάμει τον ξενώνα,
να χτίσει το ηγουμενικό,
που ‘χει μεγάλο αγώνα.

Τη συνδρομή μας ολωνώ
έλεγε ότι θέλει,
ούλοι να βοηθήσουνε,
ως το μικιό κοπέλι.

Μα θέλει και τη συνδρομή
απ’ το Μητροπολίτη,
να σάξουμε γερά-γερά
της Παναγιάς το σπίτι.

Να χαιρομέσταν ούλοι μας
την εκκλησιά ετούτη
κι η Παναγιά να δίδει υγειά
κι’ ούλης της γης τα πλούτη.

Κι ο Πρόδρομος για συντροφιά
την Παναγιά θα ν’ έχει,
για να μην είναι μοναχός
σε κείνη δα τη θέση.

Και ο Γαβριήλ στον τόπο του
θά ‘ρθει για να μονάσει
κι’ όποιος ακόμα θα ‘θελε
μια μέρα για ν’ αγιάσει.

Σύνταξη κειμένου, αρχειακό υλικό, τραγούδι: ΦΑΝΟΥΡΙΟΣ ΖΑΧΑΡΙΟΥΔΑΚΗΣ