«Γράφοντας για την Κρήτη θαρρώ πως γράφω για όλο τον κόσμο»

Η Κρήτη για εκείνον δεν είναι μόνο πατρίδα αλλά και πηγή έμπνευσης

Καθημερινή αφορμή και ανεξάντλητο πεδίο για αναζήτηση, έρευνα, δημιουργία. Η Κρήτη για εκείνον είναι ένας τόπος «ανοιχτών οριζόντων, τόπος ιερός, αποκαθαρμένος απ’ όσα τον καθηλώνουν, τόπος του μύθου και του ονείρου, καταφύγιο κι ορμητήριο μαζί», όπως λέει.

O λόγος για τον Νίκο Ψιλάκη που εδώ και πολλά χρόνια, άλλοτε με τη συγγραφική του πένα κι άλλοτε με τη δημοσιογραφική του ευαισθησία, αναδεικνύει, διασώζει και φωτίζει, πότε ως ερευνητής και πότε ως λογοτέχνης, πτυχές του κρητικού πολιτισμού, της τοπικής ιστορίας και της παράδοσής μας. Ως μια ακόμα τέτοια συμβολή μπορεί να ιδωθεί και το τελευταίο του ιστορικό μυθιστόρημα με τίτλο “Πολυφίλητη” που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις “Καρμάνωρ”. Ενα βιβλίο που μας ταξιδεύει στην Κρήτη του 17ου αιώνα, της μεγάλης πολιορκίας του Χάνδακα αλλά και των προσφύγων της εποχής που βιώνουν το δράμα του ξεριζωμού από τον τόπο τους… Με αφορμή την παρουσίαση της “Πολυφίλητης” στα Χανιά που θα πραγματοποιηθεί αύριο Σάββατο στις 7:30 το απόγευμα στο Ιστορικό Καφέ “Κήπος” στον Δημοτικό Κήπο Χανίων, οι “Διαδρομές” μίλησαν με τον Νίκο Ψιλάκη για τις δυσκολίες του ιστορικού μυθιστορήματος, την αρχέγονη ανάγκη του ανθρώπου να αφηγείται ιστορίες, αλλά και τη δημιουργική του αγάπη για την Κρήτη… .

Πώς προέκυψε η “Πολυφίλητη”;

Δύσκολο ν’ απαντήσω! Να πω απλά ότι ο 17ος αιώνας υπήρξε μια τρομακτική εποχή για την Κρήτη, όπως γενικότερα και για την Ευρώπη. Είναι μια περίεργη εσωτερική διεργασία που κινεί τα νήματα, είναι η έμπνευση που ωριμάζει, όχι πάντα με προβλέψιμους τρόπους, είναι -ίσως- τα ερεθίσματα που προσφέρει η κάθε εποχή. Μάλλον αυτά με οδήγησαν στην Πολυφίλητη. Οι πολιορκίες. Οι σημερινές κοινωνίες αισθάνονται όλο και πιο πολύ τον κλοιό να σφίγγει γύρω τους. Κι όχι έναν κλοιό, πολλούς. Απανωτές πολιορκίες κλείνουν καθημερινά τις εξόδους, όπως κλείνουν και τις διόδους επικοινωνίας του ανθρώπου με τον άνθρωπο. Η Πολυφίλητη είναι μια διαδρομή από το τότε στο τώρα κι από το τώρα στο τότε. Μόνο που οι όροι μεταβάλλονται συνεχώς. Οι παλιότερες πολιορκίες ήταν χειροπιαστές. Εβλεπες τους πολιορκητές παρατεταγμένους γύρω από τα τείχη, άκουγες τις μπομπάρδες. Σήμερα νομίζω πως έχουν καταργήσει τα όρια του χώρου, τα έχουν επεκτείνει, είναι παντού παρούσες…

Σε κάθε ιστορικό μυθιστόρημα μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τον συγγραφέα είναι να “αναστήσει” μια περασμένη εποχή. Δύσκολο εγχείρημα. Τι εκπλήξεις έκρυβε η ιστορική έρευνα που κάνατε για το συγκεκριμένο βιβλίο;

Ομολογουμένως είναι δύσκολο το εγχείρημα. Ιστορία δεν είναι μόνο τα μεγάλα γεγονότα, οι μάχες, οι ναυμαχίες, οι ναυτικοί αποκλεισμοί. Είναι κυρίως οι ζωές των ανθρώπων. Επομένως, πρόκληση είναι να γνωρίζει κανείς τις λεπτομέρειες που φαινομενικά επηρεάζουν ελάχιστα τη ροή της ιστορίας, ουσιαστικά όμως φέρουν τεράστια ευθύνη για την τελική έκβασή της. Για να αναστήσεις μιαν εποχή πρέπει να ξέρεις τα πάντα γι’ αυτήν. Πώς ντύνονταν οι άνθρωποι, τι τρώγανε… Πρέπει να ξέρεις τις καθημερινές τους συνήθειες και κυρίως πρέπει να ξέρεις τις αξίες και τις νοοτροπίες τους. Ο μεγάλος κίνδυνος που ελλοχεύει σε κάθε στιγμή είναι να μεταφέρει ο συγγραφέας μια σημερινή ιστορία (με σύγχρονους ήρωες και σύγχρονες νοοτροπίες) σε μιαν άλλη παλαιότερη εποχή. Κι ο καλύτερος τρόπος να αποφύγει τον κίνδυνο είναι με μεταφερθεί ο ίδιος στην εποχή που τον ενδιαφέρει. Να νιώσει τον πόνο των ηρώων του, τη χαρά, το δάκρυ, να περπατήσει στους δρόμους όπου περπατούσαν εκείνοι, να καθίσει στο τραπέζι τους, να ονειρευτεί μαζί τους, να δακρύσει μαζί τους. Οι εκπλήξεις που μου επεφύλαξε η Πολυφίλητη δεν ανάγονται σε τόσο μακρινές εποχές όσο στο σήμερα. Κατάλαβα ότι όλες οι πολιορκίες μοιάζουν. Το μεγαλύτερο όπλο των πολιορκητών είναι ο φόβος των πολιορκημένων. Το λέει ένας από τους αγαπημένους μου ήρωες, ο Μανέας Αγριμολέος, άνθρωπος με βαθιά μόρφωση, παιδί της Κρητικής Αναγέννησης: «Τα σίδερα λυγίζουν, οι πέτρες σπάνε. Τις πιο γερές φυλακές δεν τις χτίζουν με φθαρτά υλικά· με τον φόβο τις χτίζουν».

Τι είναι αυτό που γεννά από αρχαιοτάτων χρόνων την ανάγκη στον άνθρωπο για μυθιστορία;

Ευγνωμονώ τον πλάστη του κόσμου που χάρισε στο ανθρώπινο είδος την αφήγηση… Αφηγούμαστε κι ακούμε παραμύθια, ιστορίες, περιπέτειες πραγματικές και φανταστικές. Ταξιδεύουμε στον χώρο, ταξιδεύουμε στον χρόνο κι επιστρέφουμε στον δικό μας κόσμο όπως επιστρέφουμε από κάθε ταξίδι: πιο πλούσιοι σε εμπειρίες, πιο δυνατοί. Θα σας απαντήσω, λοιπόν, με τα λόγια ενός δικού μου μυθιστορηματικού ήρωα, του Αγουστή, που ήθελε να γίνει ποιητής. Κι όταν είδε τους Οθωμανούς να καταλαμβάνουν τη μια πόλη της Κρήτης μετά την άλλη, ψιθύρισε: «Κάθε έργο πρέπει να μιλά για την εποχή του. Ακόμη κι όταν ανατρέχει ο ποιητής στο παρελθόν, πρέπει να το κάνει σαν τον άλτη, που πηγαίνει κάμποσα βήματα προς τα πίσω για να πάρει φόρα. Για το σήμερα νοιάζονται οι ποιητές. Και για το αύριο. Κι αν καμώνονται καμιά φορά πως μιλούν για τα περασμένα, δεν το κάνουν για να ξεφύγουν από το σήμερα, αλλά για να το δουν από την απόσταση του χρόνου και να το χαρτογραφήσουν καλύτερα»..

Στην “Πολυφίλητη” αναφέρεστε, μεταξύ άλλων, σε πρόσφυγες, ανθρώπους που αναγκάστηκαν να ξεριζωθούν από τον τόπο τους. Πόσο κοντά ή μακριά βρίσκονται οι πρωταγωνιστές σας με τους σημερινούς πρόσφυγες που καταφθάνουν στην Ελλάδα;

Ενας από τους ήρωές μου, ο Αλέξιος Σκούφος, ζωγράφος, είχε γεννηθεί στα Χανιά, είχε βιώσει την πολιορκία της πόλης, είχε μεταφερθεί πρόσφυγας στο Ρέθυμνο κι από κει κατάφερε να φτάσει στον Χάνδακα. Ο Αλέξιος, που του έδωσα σκόπιμα το επώνυμο αγαπημένου Χανιώτη μαχητή και ζωγράφου, βρέθηκε για τρίτη φορά πρόσφυγας σε βενετικές κτήσεις. Σ’ έναν πίνακά του έχει ζωγραφίσει τη γενέθλια πόλη με την επιγραφή “Κυδώνων γαία πολύκλαυστος”. Είναι η μνήμη, που κι αυτή πολιορκεί. Πολλοί άνθρωποι αγάπησαν τα ταξίδια, μα την προσφυγιά δεν την αγάπησε κανείς. Οι πρόσφυγες του Κρητικού Πολέμου κουβαλούν πάντα την πίκρα στα μάτια τους. Ζουν με το όνειρο της επιστροφής, κλειδώνουν τις πόρτες για να ξαναβρούνε τα σπίτια τους. Οι τελευταίες σελίδες του βιβλίου είναι, νομίζω, μια ελεγεία και μια ελπίδα μαζί. Ο Αγουστής φωνάζει πως είναι πρόσφυγας πια κι οι πρόσφυγες δεν ξεχνάνε, πως είναι πρόσφυγας πια κι οι πρόσφυγες δεν φεύγουν ποτέ! Η λέξη “πρόσφυγας” είναι οικεία στ’ αυτιά μας γιατί ο λαός μας γνώρισε πολέμους και ξεριζωμούς. Θυμηθείτε τους πρόσφυγες του 19ου αιώνα, τους ξεριζωμένους της Μικρασίας, τους Κυπρίους των Κατεχομένων… Όπως οι πολιορκίες, έτσι κι οι προσφυγιές. Μοιάζουν κι αυτές. Δεν φταίνε οι πρόσφυγες για τη μοίρα τους, άλλοι τη δημιουργούν και την επιβάλλουν. Κι αν πρέπει να πολεμήσουμε σήμερα με κάθε τρόπο για κάτι είναι για να μην υπάρχουν πια πρόσφυγες. Δηλαδή να αντισταθούν οι λαοί σ’ αυτούς που αναγκάζουν τους ανθρώπους να γίνονται πρόσφυγες.

Εχετε γράψει πολλά βιβλία φωτίζοντας πτυχές της λαϊκής μας παράδοσης, της τοπικής γαστρονομίας, της κρητικής μυθολογίας, του βυζαντινού πολιτισμού. Τι σημαίνει Κρήτη για εσάς;

Η Κρήτη… Ο τόπος μου! Με τα καλά και με τα κακά του, με την υπερβολή και το μέτρο, με την κουζουλάδα και τη σύνεση να παλεύουν καθημερινά και τελικά να συνυπάρχουν μέσα σ’ ένα καταπληκτικό σκηνικό, που άλλοτε φαίνεται σκληρό και άγριο κι άλλοτε γαληνεύει και μοιάζει με το αιώνιο μα κι αινιγματικό χαμόγελο του τοπίου. Νομίζω πως όσο πιο καλά γνωρίζω τον τόπο μου τόσο καλύτερα καταλαβαίνω τον κόσμο, δηλαδή καταλαβαίνω τους άλλους. Το τοπικό είναι πια και παγκόσμιο. Γράφοντας για την Κρήτη θαρρώ πως γράφω για όλο τον κόσμο. Ιδια προβλήματα ταλανίζουν τους ανθρώπους. Δεν έχει σύνορα ο αγώνας για μια καλύτερη ζωή. Η δική μου Κρήτη, πάντως, είναι ο τόπος των ανοιχτών οριζόντων, τόπος ιερός, αποκαθαρμένος απ’ όσα τον καθηλώνουν, τόπος του μύθου και του ονείρου, καταφύγιο κι ορμητήριο μαζί.

Η βιβλιοπαρουσίαση

Το βιβλίο του Ν. Ψιλάκη “Πολυφίλητη” θα παρουσιαστεί στα Χανιά αύριο Σάββατο στο Ιστορικό Καφέ “Κήπος” στον Δημοτικό Κήπο Χανίων. Το βιβλίο θα παρουσιάσει η φιλόλογος και αντιδήμαρχος Χανίων Βαρβάρα Περάκη.
Θα προλογίσει και θα συντονίσει ο δάσκαλος και λαογράφος Σταμάτης Αποστολάκης, ενώ ο συγγραφέας θα αναφερθεί στους παράλληλους δρόμους λογοτεχνίας και ιστορίας. Την εκδήλωση διοργανώνουν ο Δήμος Χανίων και το Βιβλιοπωλείο Πετράκη.

ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ