Ζωντανεύοντας ένα ερειπωμένο χωριό της Μεσαράς

Σήμερα στην αναφορά μας για τα Νταρογδιανά, στο β’ μέρος θα αναφερθούμε στους ανθρώπους που έζησαν εκεί με τις οικογένειες τους, εκείνους που γνωρίσαμε και εμείς, αλλά και για τους άλλους που δεν γνωρίσαμε, αφού έζησαν σε παλαιότερη εποχή ρωτήσαμε παλαιότερους

Μέρος β΄

Το σπίτι του μπάρμπα Θωμά του «Αρχανιώτη

Θα ξεκινήσουμε την περιήγησή μας στα παλιά σπιτικά του χωριού, όσο ζούσαν ακόμα κάποιες οικογένειες, αρχή γενομένης από το πρώτο σπίτι δεξιά ερχόμενοι από τη Γαλιά, που ήταν του μπάρμπα Θωμά. Ο Θωμάς ήταν ένας ψηλός και όμορφος λεβεντάνθρωπος, κλασσικός κρητικός με μουστάκι, που έφερνε κάπως στον Ξυλούρη. Φορούσε πάντα κρητική φορεσιά, γκιλότα με κρητικά στιβάνια, και μαύρο κρητικό κεφαλομάντηλο στο κεφάλι . Η ηθική του ήταν υψηλή με σταθερό χαραχτήρα, ήταν ντόμπρος άνθρωπος, και έτσι βγήκαν και όλα τα παιδιά του. Το επίθετο του Θωμάς ήταν Μπιμπάκης, και τον αποκαλούσαν οι χωριανοι «Αρχανιώτη». Παντρεύτηκε του Παδονικολή την κόρη την Ειρήνη και έκαναν μαζί δέκα παιδιά!

Δεν ήρθε όμως αυτός από τις Αρχάνες, αλλά ο πατέρας του ο Κωνσταντίνος, που παντρεύτηκε την Ευρυδίκη, και έμειναν στα Νταρογδιανά σε ένα μικρό σπίτι δύο δωματίων με δικό τους φούρνο. Έχτισαν το σπιτάκι τους αυτό, ανατολικά του χωριού, και δεξιά στη διχάλα του δρόμου που οδηγεί στο ρυάκι. Εκεί σε αυτό το σπίτι, γεννήθηκε ο γιός τους ο Θωμάς και οι αδερφές του Ειρήνη, Μαρία και Πηνελόπη. Όταν παντρεύτηκαν οι αδερφές Ειρήνη και η Μαρία έφυγαν από τα Νταρογδιανά, ενώ ο Θωμάς παρέμεινε, και έχτισε το δικό του σπίτι 50 μέτρα δυτικά, για να στεγάσει την οικογένεια του, μαζί και την ανάπηρη αδερφή του Πηνελόπη, γνωστή σαν «Πηνελιό».

Τα δέκα παιδιά του Θωμά ήταν ο Κωνσταντίνος η Αφροδίτη, ο Ευάγγελος, δυο δίδυμες που πέθαναν μικρές, δυο άλλες δίδυμες που έζησαν, η Στυλιανή η Πελαγία, η Κατίνα, ο Γιάννης, γνωστός σαν «ο Γιάννης ο Μπίμπος», και η μικρότερη κόρη που λεγόταν η Γιαννούλα.

Βέβαια από όσο εγώ θυμούμαι, ο Γιάννης ο «Μπίμπος» έπαιζε πολύ καλή μπάλα, και είχε γίνει ευρέως γνωστός!

Τον Θωμά τον αγαπούσαν όλοι για το μεγαλείο του, που αυτό φάνηκε με πολλούς τρόπους. Εκτός που στήριξε τις αδερφές του μέχρι να παντρευτούν, φρόντισε και την ανάπηρη αδερφή του, που ποτέ δεν την εγκατέλειψε στην τύχη της, ούτε την έστειλε σε κάποιο ίδρυμα! Αντίθετα την πήρε κι αυτή κοντά τους, ώστε να έχει την οικογενειακή θαλπωρή, και φροντίδα όλης της οικογένειας! Μικρή η Πηνελόπη είχε πάθει πολιομυελίτιδα, και είχε για σύμπτωμα την παράλυση των κάτω άκρων, αποτέλεσμα να μην μπορεί να περπατά, και πήγαινε μονάχα λίγη απόσταση σούρνοντας καθιστή.

Η μια από τις εν ζωή δίδυμες η Στέλλα και έχει παντρευτεί τον Μιχάλη Φραγκιαδάκη και ζουν χρόνια στην Αμερική με την οικογένεια τους, μας είπε πως την Πηνελόπη την είχαν να κάθεται σε μια μεγάλη πατανία, της έραβαν ειδικά παντελόνια ενισχυμένα από κάτω με τριπλό ύφασμα για να μπορεί να κάθεται και να κινείται σούρνοντας χωρίς να σχίζεται. Στο «Πηνελιώ» άρεσε να έχει κορδέλες να παίζει τις ώρες που ήταν καθιστή στην αυλή του σπιτιού. Έτσι φώναζε σε τυχόν περαστικούς, με τις ελάχιστες συλλαβές που μπορούσε να αρθρώσει, «Έλα! Έλα, δο μου καραμέλες, έλα, κορδέλες»! ή «Θείο, κορδέλες»!

Κι όμως η οικογένεια του Θωμά τη φρόντιζαν τόσο καλά, που έφθασε σε μεγάλη ηλικία των 70 χρόνων!

Η οικογένεια του Θωμά είχε άριστες σχέσεις με όλους στο μετόχι, αλλά ιδιαίτερα με την οικογένεια του Κακαβελόκωστα. Συχνά σμίγανε ο Θωμάς και ο Κωστής, και πίνανε τα κρασάκια τους, με μεζέ φυσικά το βρισκούμενο! Τα Χριστούγεννα βοήθαγε η μια οικογένεια την άλλη να καταστέσουν το χοίρο, να φτιάξουν τα απάκια τα λουκάνικα τις τσιγαρίδες τα σύγλινα κλπ. Από το σπίτι του Θωμά, σήμερα σώζονται μόνο οι τοίχοι, αλλά με την σκεπή γκρεμισμένη. Κι όμως το σπίτι αυτό είχε κάποτε μια πολύ ωραιότατη κεραμοσκεπή, που όταν εγκαταλείφθηκε το σπίτι, όλα τα κεραμίδια κλάπηκαν.

Ο Θωμάς ήταν ο τελευταίος που εγκατέλειψε το χωριό.

Το σπίτι του Κυριακοσταυρούλη

Συνεχίζοντας το δρόμο νότια και αριστερά μας, ήταν το σπίτι του Σταύρου Κυριακάκη, ή Κυριακοσταυρούλη. Αυτός είχε παντρευτεί την Ειρήνη κόρη του προπάππου μου του Ρετζεπογιώργη, αδερφή δηλαδή της γιαγιάς μου της Χαρίκλειας Χουστουλάκη! Η Κυριακοσταυρούλαινα πέθανε κιαυτή105 χρονών όπως και η γιαγιά μου, και λέγανε πως και οι δύο τους αγαπούσανε το κρασάκι, και όταν πήγαιναν στα παιδιά τους επίσκεψη, ένα ποτηράκι σε κάθε παιδί θα το έπιναν μετά χαράς, αν τύχαινε βέβαια και τις κερνούσαν! Ο Κυρικοσταυρούλης αφότου έκανε γαμπρό του ο Νικολή από τις Μαργαρίτες Ρεθύμνου, έφτιαξαν δυο καμίνια στη νότια πλευρά της αυλής, για να εξασκήσουν την κεραμική τέχνη.

Ο Κυριακοσταυρούλης είχε έξη παιδιά, τέσσερα αγόρια, τον Γιάννη που χάθηκε το ’40 στη Βόρειο Ήπειρο, τον Κωστή που ζούσε στα Ληδιανά της Γαλιάς, και είχε και αυτός καμίνι κεραμικής στην αυλή του, αφού καταπιάστηκε με την κεραμική τέχνη. Είχε τον Γιώργη που είχε τρακτέρ JCB με κομπρεσέρ, και συνεργάστηκε με τη ΔΕΗ σε διάφορες εργολαβίες. Είχε επίσης τον Στελιανό που ήταν αγροφύλακας, και από κόρες την Κυριακή που την παντρεύτηκε ο Νίκος Νιοτάκης, και τελευταία έκανε την Ελπινίκη, που ήταν αγαπημένη αδερφή της Κυριακής, και έκαναν πολύ παρέα οι δυο τους. Ο Κυριακοσταυρούλης πέθανε στην ηλικία των 80 ετών και θάφτηκε στην Αγία Παρασκευή με τη σύζυγό του.

Το σπίτι του Κακαβελόκωσα

Ο Κακαβελόκωστας λεγόταν Κωστής Μανασάκης, και ήταν πρώτα ξαδέρφια με τον Μπελαδομηχάλη.

Καθόταν νότια του Κυριακοσταυρούλη, και τους χώριζε μόνο ένας στενός δρόμος.

Το σπίτι του ήταν διώροφο, από τα πιο αξιόλογα του χωριού, με οντά που είχε ωραία πλεχτή σκεπή και φυσικά το σπίτι ήταν κεραμοσκεπές. Είχε δικό του φούρνο, και τσιμεντένιο νεροχύτη. Για στάβλο χρησιμοποιούσε το διπλανό σπίτι κάποιου ξαδέρφου του Μανασάκη που το εγκατέλειψε, και το κληρονόμησε κάποια ανίψια του Κωστή που ζούσαν στο Τυμπάκι. Είχε και άλλο στάβλο δικό του που χρησιμοποιούσε ο Κωστής, και ήταν ανατολικά από την διπλανή παμπάλαια φάμπρικα.

Ο Κωστής που ήταν μετρίου αναστήματος, πήρε το παρατσούκλι «Κακαβελόσκωστας», γιατί περπατούσε με λίγο ανοιχτά τα πόδια, και όποιος είχε αυτήν την πάθηση λεγόταν τότε «κακαβέλιος».

Ο Κωστής Μανασάκης ήταν ένας χρυσός άνθρωπος, αλέγρος με έντονη αίσθηση του χιούμορ, και πολλές φορές μας έκανε διάφορα χωρατά σε εμάς τα Γαλιανάκια, σαν συναντιόμαστε κάθε που περνούσαμε από τη βρύση να ποτίσουμε τα ζώα μας!

Ο Κακαβελόκωστας παντρεύτηκε την Μαρία, και έκαναν 11 παιδιά! Τον Μανώλη, την Ελένη (του Δημήτρη του Ανδρουλή τη γυναίκα), την Αργυρώ (του Μανώλη Σαββάκη τη γυναίκα), τον Μιχάλη, την Αθηνιά (του Διονύση του Κουτσού τη γυναίκα), τη Θεονύφη (του Αντώνη Ροδουσάκη τη γυναίκα), τον Δημήτρη, την Ειρήνη που παντρεύτηκε στο Ηράκλειο, τον Γιάννη που έγινε χωροφύλακας, την Ανδρομάχη που πήγαινε στο γυμνάσιο στις Μοίρες, έγινε νοσοκόμα, και παντρεύτηκε τον Γιώργη Ξεκαρδάκη του Πατροδημήτρη και έμειναν στο Ηράκλειο. Τέλος είχε και την Αλισσάβη, που όμως δεν παντρεύτηκε, και έμεινε γεροντοκόρη.

Ήταν τόσο καλοί και άγιοι άνθρωποι ο Κακαβελόκωστας και η γυναίκα του Μαρία, που ήταν και η αιτία και έγιναν εξίσου καλά και όλα τους τα παιδιά. Ο Κακαβελόκωστας ήταν εργατικός, και για αυτό και έγινε και νοικοκύρης, παρόλο που μεγάλωσε έντεκα παιδιά, αλλά μεγάλωσε και τα παιδιά σε δυο αδερφές του. Στα οικονομικά βέβαια βοηθούσαν και τα παιδιά του.

Ο Κακαβελόκωστας με τον Κυριακοσταυρούλη σαν εξαίρετοι άνθρωποι με πολλά παιδιά και οι δυό τους, είχαν άριστες σχέσεις, καθώς και με όλους στο χωριό. Τα παιδιά τους ένοιωθαν παραπάνω από αδέρφια! Πολλές φορές η αυλή του Κυριακοσταυρούλη γινόταν κοινόβιο !Θυμάται σήμερα η κόρη του Κακαβελόκωστα η Ανδρομάχη, ότι πολλές φορές οι δυο οικογένειες σμίγανε στην αυλή του Κυριακοσταυρούλη. Εκεί έστρωναν οι γυναίκες τραπέζι κάτω από μια μεγάλη ελιά που σώζεται ακόμα. Βάζανε από κοινού τα φαγητά τους, και έτρωγαν όλοι μαζί, σαν μια οικογένεια! Τα παιδιά τους δεν μαλώσανε ποτέ και για κανένα λόγο, όμως δεν χόρτασαν παιγνίδι, διότι βοηθούσαν τους γονείς τους σε όλες τις δουλειές! Μόνο τα πολύ μικρά παιδιά είχαν το προνόμιο του παιγνιδιού!

Τα καλοκαίρια πάλι κάνανε βεγγέρα όλοι μαζί στην ίδια αυλή κάτω από την ελιά, και οι μεγάλοι λέγανε ιστορίες ή παραμύθια στα παιδιά, κάτω από το φως των αστεριών, του λύχνου ή της λάμπας ή του λούξ! Ο Κακαβελόκωστας πέθανε το 1997, και τον θάψανε όπως και την γυναίκα του Μαρία στο νεκροταφείο της Αγίας Παρασκευής. Όταν πέθανε και η σύζυγός του Κακαβελόκωστα, όλα τα υπόλοιπα παιδιά που ζούσαν στα Νταρογδιανά, έφυγαν και πήγαν στη Γαλιά.

Οι Μπελάδες

Στο χωριό ζούσαν δυο Μπελάδες που ήταν ο Μπελαδομηχάλης (Μανασάκης Μιχάλης) και ο Μπελαδόκωστας (Κωστής Μανασάκης), που τον είχε θείο τον Μπελαδομιχαλη. Το σπίτι του Μπελαδομηχάλη ήταν στην νότια πλευρά του χωριού που φτιάχτηκε το 1909 όπως μαρτυρεί σε σκαλιστή ημερομηνία σε πέτρα επάνω στην πόρτα, και είναι αυτό που αργότερα το αγόρασε ο Γιώργης ο Βολικός. Τα παιδιά του Μιχάλη ήταν ο Διονύσης που ήταν αγροφύλακας και έμενε πιο πάνω από το νέο δημοτικό Γαλιάς, και ο Αλέκος που πήγε στον πόλεμο της Κορέας, και έλειπε χρόνια. Μεγάλος καημός του πατέρα που δεν έβλεπε να γυρίζει πίσω ο γιό του, ήταν και η αιτία που ο Μπελαδομηχάλης συχνόλεγε μια μαντινάδα που τελείωνε «… και φέρε το Μιχάλη μου, απού ‘ναι στην Κορέα», δεν γνωρίζουμε όμως το ξεκίνημα της. Ευτύχισε όμως εν τέλει να δει τον Αλέκο του να έρχεται πίσω, ευτυχώς πριν ξεψυχήσει, και όταν μόνο είδε το γιό του, τότε ξεψύχησε, οπότε και αναπαύθηκε η ψυχή του! Ο Μπελαδομιχάλης είχε επίσης τέσσερις κόρες, και η πρώτη ήταν αυτή που είχε πάρει τον Γιάννη τον γιό του Κυριακοσταυρούλη, αυτόν που χάθηκε το 40 στην Βόρειο Ήπειρο, αλλά και η ίδια που ήταν και νοσοκόμα στο Ηράκλειο, αρρώστησε από τον καημό της και πέθανε από την κακή αρρώστια. Άλλες κόρες είχε επίσης την Ειρήνη, την Ελένη και τη Λαμπρινιά.

Ο Μπελαδόκωστας ο ανιψιός του δηλαδή του Μιχάλη, είχε το διώροφο σπίτι με τα πέτρινα σκαλιά, που βρίσκεται απέναντι και νότια από τη βρύση, που το κληρονόμησε ο μοναδικός γιός του ο Γιώργης, που είχε κι αυτός το παρατσούκλι «Μπελάς». Ο Μπελεδόκωστας πέθανε πολύ νωρίς, έξη μόλις μήνες αφότου έκανε τον Γιώργη, οπότε δεν πρόλαβε να κάνει άλλα παιδιά. Ο γιός του ο Γιώργης χρησιμοποιούσε το πατρικό του σπίτι ένα διάστημα για στάβλο, όμως ο ίδιος με την οικογένεια του ζούσαν στη Γαλιά.

Η γυναίκα του Μπελαδόκωστα πάντως μετά τον θάνατο του άνδρα της, έφυγε για το χωριό της τον Κάτω Ζαρό, όπου και ξαναπαντρεύτηκε και έκανε άλλα παιδιά.

Οι Ξεροί

Δυο αδέρφια που ζούσαν στην ανατολική πλευρά του χωριού, ήταν τα παιδιά του Ξερού, ο Στυλιανός Μανασάκης ή Ξεροστελιανός, και Νικολής Μανασάκης ή Ξερονικολής.

Τα σπίτι τους ήταν αριστερά της διχάλα του δρόμου, αλλά του Ξερονικολή ήταν πιο ψηλό, διώροφο δηλαδή. Ο Ξεροστελιανός δεν είχε παιδιά. Ένας δρόμος χώριζε το σπίτι του Ξεροστελιανού με το σπίτι του Κωστή του Αρχανιώτη, και προβέρνανε πότε – πότε και τα λέγανε. Τα σπίτια τους εγκαταλείφτηκαν μετά το 1960, όπου έφυγαν από τα Νταρογδιανά και οι δυο αδερφοί. Ο Ξερονικολής έκανε οικογένεια αφότου εγκαταστάθηκε στις Μοίρες, σε ένα χαμηλό σπίτι, βορινά από του Κανελοφανούριο το σπίτι, και το επάγγελμά του ήταν βοσκός. Ο Στελιανός όμως δεν γνωρίζουμε που πήγε φεύγοντας από τα Νταρογδιανά.

Το σπίτι του Θεργιουλομανώλη

Ο Μανώλης Μανασάκης ή Θεριουλομανώλης, όταν κατέβηκε από τα Βορίζα, έζησε για ένα διάστημα στα Νταρογδιανά, σε ένα μικρό σπίτι που σώζονται σήμερα μόνο τα χαλάσματα, και ήταν μπροστά από το σπίτι του Θωμά. Κάποια στιγμή γύρω στο ’50 πήγε και αυτός στις Μοιρες, και εγκατέλειψε το σπίτι αυτό.

Το σπίτι αυτό είχε και ένα αγκιναροκήπι μπροστά, και αυτά τελικά μοιράστηκαν στους γιούς του Μανώλη και Φρίξο. Ο Φρίξος πήρε το αγκιναροκήπι και ο Μανώλης το σπιτάκι.

Αυτά εν ολίγοις ήταν τα σπίτια που ζούσαν κάποτε όσοι γνωρίσαμε, και για όσους δεν γνωρίσαμε ρωτήσαμε και μάθαμε.

Τοπικές μαρτυρίες και φήμες

Η τοπική παράδοση λέει, πως κοντά στα Νταρογδιανά εκατό μόλις μέτρα βόρεια, στην περιοχή Πλατάνι, υπήρχε πράγματι ένα αειθαλές πλατάνι. Εκεί στο Πλατάνι αυτό από κάτω, μαζεύτηκαν όλοι οι γύρω κάτοικοι, και τους δίδαξε, λένε, ο Απόστολος Παύλος τη χριστιανική πίστη, όταν ήρθε στην Κρήτη. Το ίδιο έγινε και στην τοποθεσία «Της ελιάς το λάκκο». Το Πλατάνι αυτό που ήταν αειθαλές κράτησε χρόνια, αλλά κάπου αρχές της δεκαετίας του ’80 ξεράθηκε, (αν επρόκειτο φυσικά για το ίδιο πλατάνι, και όχι κάποιο άλλο).

Υπάρχει επίσης μια φήμη πως κάποιος Ηρακλειώτης πλούσιος αγόρασε όλο το χωριό τα Νταρογδιανά, πλην αυτό του Βολικού, και εκείνο το επισκευασμένο που είναι ο κλήρος της Ελπινίκης. Λένε οι μαρτυρίες πως τα αγόρασε για να επισκευάσει όλα τα σπίτια, ώστε να ζωντανέψει ξανά το χωριό.

Πέθανε όμως, λένε, χωρίς να προλάβει να κάνει το παραμικρό, και έτσι η κατάσταση παρέμεινε ως έχει.

Πάντως σήμερα το χωριό δεν έχει μόνιμους κάτοικους, εκτός από τα δυο άτομα που έχουν αναπαλαιώσει τα σπίτια τους για περιοδικές επισκέψεις.

Προοπτικές όμως για να γίνει και πάλι ζωντανό το χωριό υπάρχουν, και θα ήταν ευχής έργο να το δούμε αυτό μια μέρα το χωριό να έχει και πάλι ζωή.

Κείμενο – Φωτογραφίες: Γεώργιος Χουστουλάκης